అజరామర సూక్తి - 12

 అజరామర సూక్తి – 331

अजरामर सूक्ति – 331

Eternal Quote – 331

यद्वाञ्छति दिवा मर्त्यः वीक्षते वा करोति वा ।

तत्स्वप्नेऽपि तदभ्यासात् ब्रूते वाथ करोति वा ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रभेद

యద్వాంఛతి దివా మర్త్యః వీక్షతేవా కరోతివా l

తత్స్వప్నేऽపి తదభ్యాసాత్ బ్రూతేవాథ కరోతివా ll – పంచతంత్రము – మిత్రభేదము

పగటిపూట మానవుడు కోరుకున్నది, చూసినది లేదా చేసేది, అతను కలలో కూడా, 

సాధన వల్ల తన ప్రమేయము లేకుండానే   మాట్లాడతాడు లేదా చేస్తాడు.

ఇక్కడ కవి నిదురించే ప్రతివానికీ తానూ మనసు పెట్టి చేసిన ఉదంతములు కలోకి 

వస్తాయని చెప్పుటలేదు. అది అతని నిరంతర పరిశ్రమ లేక అభ్యాసము పై 

ఆధారపడియుంటుంది.

ఒక వాస్తవమగు ఉదాహరణ మీముందు ఉంచుతాను. గనితమున అఖండ ప్రజ్ఞా 

పాటవములు కలిగిన శ్రీయుతులు శ్రీనివాస రామానుజం గారు తనకు సంక్రమించిన 

సామర్థ్యం అంతా తమ ఇలవేల్పు దేవత అయిన నామగిరి ప్రసాదించినదేనని 

రామానుజన్ బలంగా విశ్వసించేవాడు. తనకు ఏ కష్టం కలిగినా ఆమె సహాయం కోసం 

ఎదురు చూసేవాడు.ఆమె కలలో కన్పించి ఎటువంటి సమస్యకైనా పరిష్కారం 

చూపించగలదని భావించేవాడు. భగవంతునిచే ప్రాతినిధ్యం వహించబడని ఏ ఆలోచన 

కూడా సూత్రం కానేరదు అని అప్పుడప్పుడూ ​అంటుండేవాడు. ఆయన మాటలలోనే ఈ 

వాస్తవాన్ని గమనించండి.

‘నిద్రపోతున్నప్పుడు, నాకు అసాధారణ అనుభవం ఎదురయ్యేది. శరీరములో బహుశ 

రక్తప్రసరణ వల్లనో ఏమో, ఒక ఎర్రటి తెర ఏర్పడేది. నేను దానిని గమనిస్తూ ఉండగా, 

అకస్మాత్తుగా ఒక చేయి తెరపై రాయడం కనిపించేది. ఆ చేతి అనేక దీర్ఘవృత్తాకార 

సమగ్రాలను వ్రాసేది. అవి నా మనసులో నిలిచిపోయేవి. నాకు మెళకువ వచ్చిన తక్షణమే, 

నేను వాటిని, కాగితము, కలమును తీసుకొని వ్రాసే వాడిని. వాస్తవము చెప్పుటకు 

వెనుకాడని ఆ మహానుభావునికి నమస్కారము. అసలు బౌద్ధ మతములో ‘స్వప్న 

యోగము’ పేరుతో ఎన్నో గ్రంధాలు ఉన్నాయి. కావున మనకు తెలియనంత మాత్రాన ఆ 

విషయములు వాస్తవములు కావని కొట్టి పారవేయనవసరము లేదు.

అలవాటు అంటే ఏమిటి! ఎవరైనా నిరంతరం కొన్ని రకాల ఆలోచనలు లేదా చర్యలను 

ఆచరిస్తుంటే, వారు ఉపచేతన స్థాయిలో మరింత తీవ్రంగా వ్యక్తమవుతారు. మనోవ్యాధి 

నిపుణులు కొందరు, ఒకరి కలలు అతని బలమైన కోరికలు లేదా భయంకరమైన 

భయాలు అని అభిప్రాయపడుతారు. ఒకవ్యక్తి మెలుకువలో ఉండగా అత్యధికముగా 

ప్రభావితము చేసిన విషయము నిదురించునపుడు కలలో పరిష్కారము చూపించవచ్చు. 

ఇటువంటి అనుభవములు తమకు కలిగినట్లు కొందరు పాశ్చాత్య Scientists కూడా 

చెప్పియున్నారు. మరి నీరు శంఖున పడినది కదా! మనకది తీర్థమే కదా!  

కలలు,మంచి ఆలోచనలు అయినా, చెడు అయినా, వివక్ష చూపక మనలను స్వప్న 

లోకమునకు తీసుకుపోతాయి. అప్పుడు అవి నిత్రాణమైన మన ఆలోచనలకు ఆకారం 

మరియు రూపాన్ని ఇస్తుంది.

కలలు నక్షత్రాల లాంటివి ... వాటిని ఎప్పటికీ తాకకపోవచ్చు, కానీ మనము వాటి 

సమంజసతను  అనుసరిస్తే అవి మనలను కనిపించని ఎత్తుకు నడిపిస్తాయి! 

నిరంతరమూ మంచి ఆలోచనలు కలిగినవానికి, మంచి కలలే వస్తాయి. నిద్రలో కూడా 

కళలను రామానుజన్ గారి లాగా మెళకువతో చూస్తే మనపేరు కూడా వారి పేరులాగానే 

దేశ చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలచిపోగలదు.

यद्वाञ्छति दिवा मर्त्यः वीक्षते वा करोति वा ।

तत्स्वप्नेऽपि तदभ्यासात् ब्रूते वाथ करोति वा ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रभेद

वह जो दिन में कुछ वांछित करता है या, किसी चीज को देखकर मंत्र मुग्ध होजाता है, 

(वह) सपने में भी, अभ्यास के कारण, वही सिलसिला जारी रखता है, और उसे पानेका भी 

कोइ हल निकलसकता है।

इस सिलसिलेमे एक वास्तविकता आप को बताता हूँ ।

इसका मतलब यह नहीं है कि कवि स्वयं उन उपाख्यानों के साथ आएगा जो उसने सोने 

वाले सभी के लिए अपना मन बना लिया है। यह उस व्यक्ति विशेष के निरंतर उद्योग या 

अभ्यास पर निर्भर करता है।

मैं आपके सामने एक यथार्थवादी उदाहरण रखता हूं। महान गणितज्ञ श्रीनिवास 

रामानुजन का दृढ़ विश्वास था कि गणित में उनकी अपार बौद्धिक शक्ति, उन्हें नमक्कल 

के भगवान नरसिंह की देवी नामगिरी द्वारा प्रदान की जाती है।

जब भी उसे कोई कठिनाई होती है तो वह माताकी मदद का इंतजार करता है। माता 

उनके सपने में प्रकट होती है और किसी भी समस्या का समाधान देती है जिसे वह हल 

करना चाहता है। वह कभी-कभी कहते थे कि कोई भी विचार जो देवी का प्रतिनिधित्व 

नहीं करता है, वह सिद्धांत नहीं हो सकता। इस तथ्य को उन्हीं के शब्दों में देखें।

सोते समय मुझे एक असामान्य अनुभव हुआ करता है। मेरे स्वप्न में संभवत: शरीर में रक्त 

संचार के कारण लाल रंग का परदा बन जाता है। जब मैं इसे देख रहा था, तभी अचानक 

एक स्त्री की हाथ उस लाल परदे पर लिखता हुआ दिखाई देता है। उस हाथ ने कई 

अण्डाकार पहनावा लिखता है। वे मेरे दिमाग में रहेंगे। जैसे ही वह पूरा हो जाएगा, और 

तकनीक समझ में आ जाएगी , मैं कागज, कलम लेकर उसे लिखदेता हूँ ।उस महापुरुष 

को मेरा प्रणाम जो सच बोलने से नहीं हिचकिचाते। मूल बौद्ध धर्म में कई शास्त्र हैं, जिन्हें 

'स्वप्न योग' कहा जाता है। इसलिए इस तथ्य को खारिज करने की आवश्यकता नहीं है कि 

जहां तक ​​हम नहीं जानते हैं, वे चीजें वास्तविक नहीं हैं।आदत क्या है! यदि कोई व्यक्ति 

कुछ प्रकार के विचारों या कार्यों को लगातार मनोरंजन केलिए या और कोइ कारणसे हर 

दिन करता है तो उसे हम आदत कह्सकते हैं l  इस आदत तो अवचेतन स्तर पर अधिक 

तीव्रता से प्रकट होना निश्चित है। और ऐसे समय भी होते हैं तब हमारे समस्या का हल भी 

निकल्सक्ता है l  मनोचिकित्सकों का मत है कि किसी के सपने, या तो उसकी बहुत प्रबल 

इच्छाएँ होनेसे  या बहुत भय का कारण होसकते हैं। जब कोई सोने के लिए जाता है, तो 

जागते समय जो कुछ भी उसे बहुत प्रभावित करता था, वह निश्चित रूप से उसे उच्च 

स्थिथि में  रखता है। कई अन्वेषक (Scientists) अपनी खोज के उत्तर के साथ नींद से जाग 

उठने के कई उदाहरण हमें मिलते हैं। इ सब उसी दिशा में उनकी निरंतर सोच के 

कारण है। चाहे वे अच्छे विचार हों या बुरे, मन भेद नहीं करता। यह सपनों की दुनिया में 

उन निष्क्रिय विचारों को आकार और रूप देता है।

सपने सितारों की तरह होते हैं ... कोई उन्हें कभी छू नहीं सकता, लेकिन अगर वह उनका 

अनुसरण करता है तो वे उसे अनदेखी ऊंचाइयों तक ले जाएंगे! बड़े सपने देखना 

सुनिश्चित करें। बड़े सपने देखने के लिए, जागने के समय देखना, सोचना और बड़ा 

करना सुनिश्चित करें। फिर, आप आसानी से आगे बढ़ सकते हैं और अपने सपनों को 

साकार कर सकते हैं! इसके लिए अपने सोछ विचार कभी भी उत्तम रहे l 

yadvāñchati divā martyaḥ vīkṣate vā karoti vā ।

tatsvapne'pi tadabhyāsāt brūte vātha karoti vā ॥ - pañcatantra, mitrabheda

That which is desired, viewed or done by a mortal during the day, (he) speaks or does the same, due to practice even in dreams.

This is not to say that the poet himself will come to terms with the anecdotes he has made up his mind for everyone who sleeps. It depends on the continued industry or practice of that particular person.

Let me put a realistic example in front of you. The great Mathematician Srinivasa Ramanujan was a firm believer that his immense intellectual prowess in mathematics, was bestowed upon him by goddess Namagiri of God Narasimha of Namakkal.

He waits for her help whenever he has any difficulty. She appears in his dream and solve any problem that he aspired for a solution. He would occasionally say that any idea that is not represented by Goddess cannot be a principle. Notice this fact in his own words.

‘While sleeping, I had an unusual experience. Probably due to blood circulation in the body, a red screen is formed. While I was watching it, suddenly one hand appeared to be writing on the screen. A lady hand wrote many elliptical ensembles. They would stay in my mind. As soon as it is completed, the technique is grasped and I would take, paper, pen and write.

My pranamams to that great man who did not hesitate to tell the truth. There are many scriptures, in the original Buddhism, called 'Swapna Yoga'. So there is no need to dismiss the fact that those things are not real as far as we know.

Habituation is what it is!  If one is constantly entertaining certain kinds of thoughts or actions, they are sure to manifest more intensely at a subconscious level.  A psychiatrist opines that one's dreams are either his very strong desires or very strong fears.  When one goes to sleep, whatever had influenced him strongly when awake is sure to kick into high gear.  Many inventors have awoken from sleep with an answer to their quest.  That is because of their constant thinking in that direction.  In sleep, somehow the pieces of the puzzle they had been juggling got put into place!

Whether they are good thoughts or bad, the mind does not discriminate.  It just gives shape and form to those dormant thoughts in the dream world.

Dreams are like stars... one may never touch them, but if he follows them they will lead him to unseen heights!  Make sure to dream big. To dream big, make sure to see, think and do big during waking hours. Then, you can readily go ahead and make your dreams come true!

 స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 332

अजरामर सूक्ति – 332

Eternal Quote – 332

जीर्यन्ति जीर्यतः केशाः दन्ता जीर्यन्ति जीर्यतः ।

चक्षुःश्रोत्रे च जीर्येते तृष्णैका तु न जीर्यते ॥ महा भारत - अनुशासनिका पर्व

జీర్యంతి జీర్యతః కేశాః దంతా జీర్యంతి జీర్యతః l

చక్షుఃశ్రోత్రేచ జీర్యంతే తృష్ణై కాతు న జీర్యతే ll మహా భారతము అనుశాసనిక పర్వము

మహాభారత ఇతిహాసం కౌరవ-పాండవ యుద్ధం ముగిసిన తరువాత, దాని 

దుష్ఫలితాలతో బాధపడుతున్న యుధిష్ఠిరుడు శరశయ్యాగతుడైన తాత భీష్ముడివద్ద 

తన పలు సందేహాలను మరియు సమస్యలను ఉంచి, ఆయన బోధనను ఆత్మ సాక్షిగా 

ఆలకించుచున్నాడు.   చర్చలో అనేక విషయములు చోటు చేసుకొన్నాయి. ఒక 

సందర్భమున యుధిష్ఠిరుని ఉద్దేశించి భీష్ముడు 'తృష్ణ' యొక్క సహజ స్వభావం

గురించి చర్చిస్తాడు-  తృష్ణ అంటే భౌతిక సుఖాలు,  సంపద, ప్రతిష్ట, అధికారం-ఆధిపత్యం 

మొదలైన వాటిని పొందవలెనను అతిశయించిన తపన. 
అపస్మారక స్థితిలో కూడా ప్రజలు కోరికలను వదలరేమోనని ఒక సందేహము. 
ఇది వ్యాధికన్నా మిన్న. కోరిక మెదడును తోలిచిందంటే అదే చింతయై కూర్చుంటుంది. 
‘చితా దహతి నిర్జీవం చింతా దహతి జీవితం’అన్నది ఆర్య వాక్కు. అప్పుడది  
ప్రాణాంతకంగా మారుతుంది, ఆ కోరికను వదులుకోవడం ద్వారా మాత్రమే నిజమైన 
ఆనందము లభిస్తుంది. ఆ విషయమును మానుడు ఎంత త్వరగా గ్రహించితే 
అంత మంచిది.

ఒక వ్యక్తి వృద్ధాప్యానికి చేరుకున్నప్పుడు, అంటే అతని జుట్టు వెల్లనవుతుంది మరియు రాలుతుంది. అతని దంతాలు కూడా రాలుతాయి, అతని కంటి చూపు, చెవుల వినికి తగ్గిపోతాయి, కానీ అతని కోరిక ఇంకా యవ్వనములోనే ఉంటుంది.

వాస్తవానికి, వృద్ధాప్యంలో, శరీరంలోని వివిధ భాగాలు తమ శక్తి యొక్క గరిష్ట స్థాయినుండి దిగాజారుతాయి. వారిని రుగ్మతలు చుట్టుముట్టి శరీరమును అధోకరణము చేయుచూ శరీరాకృతిని రానురానూ, క్షీణింప జేస్తాయి. జుట్టు, దంతాలు, కళ్ళు మరియు చెవులు వంటి అవయవాలు వృద్ధాప్యానికి అనుగుణంగా మారడం ప్రారంభిస్తాయి. అన్ని అవయవాలు సహజ విధ్వంసం వైపు వెళ్లే సంకేతాలను ఇవ్వడం ప్రారంభిస్తాయి. కానీ మనిషి కోరికలు ఎప్పటిలాగే తీవ్రంగానే ఉందుటయే కాక అవి తీర్చుకొమ్మని బుద్ధిని ఎంతగానో ప్రేరేపించుతాయి. నిస్సహాయంగా ఉన్నప్పటికీ, వ్యక్తి, ఆయుర్దాయమును, సంపదను మరియు సుదీర్ఘకాలం ఆనందాన్ని ఆస్వాదించాలనే కోరికను మాత్రము మది బయటికి వెడలనీడు. శరీరము తానూ జర లోనికి ప్రవేశించుచున్నట్లు ముందే సంకేతములను అందజేస్తుంది. ఇక నేను ఇంకేమీ కోరుకోను, అన్న నిర్దుష్టమగు మానసిక  నిర్ణయము తీసుకొని ఏక్షణములోనయినా  ప్రపంచమునకు వీడ్కోలోసగుటకు సిద్ధంగా ఉండాలి. ఈ భావన సాధారణ స్థితిలో మానవునికి మనస్సులో తలెత్తని భావన. ఈ భావాన్ని వేదపండితులు, భారతదేశంలో ‘సన్యాసము’ అంటారు. అందుకే మహాకవి ధూర్జటి తన కాళహస్తీశ్వర శతకములో శ్రీకాళహస్తీశ్వరుని ఆర్ద్రతాభరితమైన మనస్సుతో ఈ విధముగా వేడుకొన్నాడు:

దంతంబుల్పడ నప్పుడే, తనువు నం దారూఢి యున్నప్పుడే

కాంతాసంఘము రోయ నప్పుడె జరాక్రాంతంబు గానప్పుడే

వింత ల్మేన చరించ నప్పుడె, కురుల్వెల్వెల్ల గానప్పుడే

చింతింప న్వలె నీ పదాంబుజములన్ శ్రీకాళహస్తీశ్వరా!

శ్రీకాళహస్తీశ్వరా! పండ్లు ఊడిపోక ముందే, శరీరంలో ఇంకా పటుత్వం ఉండగానే, స్త్రీలు చూచి ఏవగించుకోక ముందే, ముసలితనం మీదపడక ముందే, శరీరంలో కొత్త, కొత్త వింతలు చోటుచేసుకోక ముందే, జుట్టు నెఱిసిపోక ముందే నీ పాదపద్మాలని ధ్యానించాలి.

నేడు, మన దేశంలోనే కాకుండా ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఏవైనా దుష్ప్రవర్తన మరియు ఆర్థిక అవినీతి ఎక్కువ పరిమాణంలో కనిపిస్తున్నది. కారణము  మానవ మనస్సులో ఉన్న ఈ అచంచలమైన తృష్ణ లేదా తీరని ఆకలి ఫలిత తప్ప అన్యథా కాదు. ఆకలికి కూడా  ఒక హద్దు వుంటుంది. మితము దాటినదేదీ హితము కాదు.

పై భావమును నా భాషలో దిగువన విస్తృతపరచినాను.

రాలు దంతములు రజత కేశములు

ముఖమున ముడుతలు మొగి జర స్ఫుటలు   (క్రమముగా ముసలితనము ప్రబలమగుట)

చేతులు కాళ్ళను చేరగ వణుకులు

జవసత్వంబులు చరమాంకమునకు

చేరువయైనా చెరగదు కాంక్ష

దాని యౌవ్వనము దాటదు గీత

కోర్కెల వలలో కోర్కెల అలలో

కడవరకూ కడతేరే వరకూ

తపనలతోడ పతనమగు వరకూ

మానవుడాపడు మదిలో కోర్కెలు

దైవ రూపమును తలవడు మదిలో

తామస రాజస తప్త హృదయుడై

యౌవనం జరయా గ్రస్తం ఆరోగ్యం వ్యాధిభిర్హతం l

జీవితం మృత్యురభ్యేతి తృష్ణైకా నిరుపద్రవా ll

యౌవనము జరాగ్రస్తము, ఆరోగ్యము వ్యాధిగ్రస్తము, ప్రాణము మృత్యుర్గ్రస్తము, కానీ 

తృష్ణ మాత్రము ఏ ఉపద్రవమూ లేనిది. తృష్ణ నుండి నిన్ను నీవు కాపాడుకో!

जीर्यन्ति जीर्यतः केशाः दन्ता जीर्यन्ति जीर्यतः ।

चक्षुःश्रोत्रे च जीर्येते तृष्णैका तु न जीर्यते ॥ महा भारत - अनुशासनिका पर्व

महाकाव्य महाभारत के कौरव-पांडव युद्ध की समाप्ति के बाद उसके दुष्परिणामों से व्यथित 

युधिष्ठिर शरशय्या पर पड़े पितामह भीष्म के समक्ष अपनी विविध शंकाएं-समस्याएं रखते हैं और 

उनसे उपदेशात्मक वचन सुनते हैं । तत्संबंधित अनुशासन पर्व में नीति संबंधी अनेक बातों का 

जिक्र मिलता है । एक स्थल पर भीष्म युधिष्ठिर को संबोधित करते हुए मनुष्य की सहज वृत्ति 

‘तृष्णा’ की चर्चा करते हैं – तृष्णा अर्थात् ऐहिक सुख-सुविधा, धन-संपदा, मान-प्रतिष्ठा, अधिकार-

वर्चस्व आदि पाने-बटोरने की भूख ।

जो तृष्णा सुमतिहीन व्यक्तियों द्वारा न छोड़ी जाती है, जो मनुष्य के वृद्धावस्था में पहुंच जाने पर भी 

स्वयं बुढ़ी नहीं होती, जो रोग की भांति प्राणघातक बनी रहती है, उस तृष्णा को त्याग देने पर ही 

वास्तविक सुखानुभूति मिलती है

मनुष्य के जराप्राप्त होने यानी बुढ़ा होजाने पर उसके बाल भी वृद्ध हो जाते हैं, दांत भी उसके बूढ़े हो 

जाते हैं, आंख-कान भी वृद्ध हो जाते हैं, किंतु उसकी तृष्णा फिर भी यथावत् युवा बनी रहती है वास्तव 

में उम्र बढ़ने पर शरीर के विभिन्न अंग अपनी शक्ति-सामर्थ्य के चरम तक पहुंचते हैं और फिर उनमें 

विकार एवं ह्रास आरंभ हो जाते हैं । हमारी काया धीरे-धीरे अशक्त होने लगती है, बाल, दांत, आंख 

तथा कान जैसे अंग वृद्धावस्था के अनुरूप ढलने लगते हैं । सभी अंग नैसर्गिक नाश की ओर बढ़ने के 

संकेत देने लगते हैं । लेकिन मनुष्य की इच्छाएं तब भी सदैव की भांति तीव्र बनी रहती हैं । असहाय हो 

चुकने पर भी उसकी जिजीविषा, संपदा अर्जित करने की इच्छा तथा और अधिक समय तक सुख 

भोगने की लालसा तब भी बनी रहती हैं । अब मुझे अधिक कुछ नहीं चाहना है, बल्कि संसार से किसी 

समय पूर्वतः अघोषित क्षण पर अलविदा करने के लिए तैयार हो जाना चाहिये, यह भाव आम तौर पर 

किसी के मन में नहीं जगता है ।  इस भावना को वैदिक, भारत में संन्यास कहा गया है ।

आज जो भी कदाचरण और आर्थिक भ्रष्टाचार अपने देश ही में नहीं बल्कि सारे विश्व में न्यूनाधिक 

मात्रा में देखने को मिल रहा है, वह इसी अदम्य तृष्णा या मानव मन में व्याप्त अतृप्त भूख का परिणाम 

है । पेट की भूख तो एक हद के बाद शांत हो जाती है, किंतु मन की भौतिक जगत् संबंधी पिपासा 

उतनी ही बढ़ती जाती है जितनी उसकी तृप्ति का प्रयास किया जाता है ।

 jīryanti jīryataḥ keśāḥ dantā jīryanti jīryataḥ ।

cakṣuḥśrotre ca jīryete tṛṣṇaikā tu na jīryate ॥ - Mahābhārata, anuśāsana parva

 Hairs ripen with age; teeth wear out with age; eyes and ears get feeble too.  But 

alas! (Thirst of) desire is not placated!

Hair becomes gray, teeth fall out and hearing and vision are not in their prime 

either.  The skin gets wrinkled, the back gets hunched and the limbs get weak 

too.  The effects of age can be seen on all faculties of the body!  At least then, 

one would think that he has lived his life and realized the impermanence of all 

material things, including his own body.  But no!!  His desires are stronger and 

his persistence...well, more persistent than ever!  The need for self-gratification 

and acquisition of material possessions come with much more force as if there is 

a time crunch to fit in all his needs into the short amount of time left!  On the 

other hand, the nature of desires is such that the more they are indulged, the 

more they grow!  There is no end to wants.  Quenching an unquenchable thirst 

drains out all the energy and the true purpose of life is lost in the process...

Come old age, can one cut out all his desires?  Not a chance!  It is all in the 

training of the mind.  If one is used to rolling in likes and dislikes from childhood, 

youth or adulthood, he cannot magically change in old age and decide to 

renounce everything to become a saint!  One has to keep a level head 

constantly, instructing the mind the higher purpose of life and remind its 

ephemeral nature.

Put a leash on desires from the get-go.  Isn't it easier to train a horse with reigns 

than a wild one running recklessly?!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 333

अजरामर सूक्ति – 333

Eternal Quote – 333

विषस्य विषयाणाञ्च दूरमत्यन्तमन्तरम् ।

उपभुक्तं विषं हन्ति विषयाः स्मरणादपि ॥ - (बहिरंगयोग – पृ. 49 )

విషశ్చ విషయాణాఙ్చ దూరమత్యన్తమంతరం l

ఉపభుక్తం విషం హన్తి విషయః స్మరనాదపి ll  (బహిరంగ యోగము – పుట 49)

‘విషయము’ లోతుగ జూచిన

విషమయమది తలచినంత వేగమె మదినిన్

పాషాణ మయమొ నర్చుచు

విషదింపగ జేసి తనువు వీడగజేయున్

‘विष విషము' మరియు  'విషయము' (' (Sensual Pleasure) అనే పదానికి మధ్య 

వ్యత్యాసము గణనీయమైనది. ‘విషము’  వినియోగపరచితే చంపుతుంది; ‘విషయము’ 

దాని గురించి అదే అదే పదే పదే ఆలోచించడం ద్వారా  కూడా  చంపుతుంది.

ఈ శ్లోకము పతంజలి యొక్క ‘అష్టాంగయోగము’ లోని  ‘బహిరంగ యోగము’ 

నుండి తీసుకొనబడినది. యమ, నియమముల గూర్చి తెలియజేస్తూ, పతంజలి, ‘విష విషయ విభేదమును గూర్చి తెలియజేస్తున్నాడు.' ఒక వ్యక్తి, విషాన్ని  మింగటమో లేక 

తినటమో చేస్తే అది ప్రాణాంతకము. అయితే ఇంద్రియ నిగ్రహము పాటించక ఒక 

వస్తువు, అది స్త్రీ కావచ్చు మరేదయినా కావచ్చు, నిరంతరము ఆలోచించుట కూడా 

ఆవ్యక్తి వినాశనానికి దారితీస్తుంది.

'విషము' 'విషయము' అనే రెండు పదాలు ఉచ్చరించినప్పుడు దాదాపు ఒకేలా ఉంటాయి. ఉచ్చారణలో వ్యత్యాసం ఒకే అక్షరం మాత్రమే. కానీ వాని గుణగణాలకు చాలా వైవిధ్యం ఉంది.

 విషము అన్నది ప్రాణహాని కారకము అంబి అర్థము చేసుకొనవచ్చును.. కానీ ‘విషయము’ అన్నపుడు అది మదిలో చేడుతలంపులు కలుగజేస్తుంది. ఒకని చేతికి అతి అందమైన కంకణము ఉంది, దానిని కాజేయవలేనాను తలంపు, ఒకని భార్య అపురూప సౌందర్యవతి. ఆమెను స్వంతము చేసుకోనవలేనాను నీచమైన తలంపు. ఇటువంటి ‘విషయలోలత’ కల్గిన వ్యక్తిని ఆ దుర్లక్షణములు సంపూర్ణముగా బలహీనునిజేసి చితిని చేరుస్తుంది. ఒక వ్యక్తి ‘విషము’ను మింగుటచే మరణమునకు లొంగిపోవచ్చు. ఏదేమైనా, దానిని వాడనంతవరకూ, చెంతనున్చుకొన్నా, చూసినా,  చేత పట్టుకొన్నా, దాని గురించి ఇతరులకు చెప్పినా, వారినుండి విన్నా, ఎటువంటి హాని కలుగదు. అది రుచి చూడనంత కాలం, అంటే అంతర్గతంగా వినియోగించబడనంత వరకు, అది మనపై చర్య తీసుకోదు. కానీ ‘విషయము’ అన్నది ఆవిధముగా కాదు. పై మాటలకు విరుద్ధముగా, ఇది వ్యక్తిని ప్రభావితం చేస్తుంది. ఒక అత్యంత అందమైన నగ ఉన్నదనుకోండి. దాని గురించి గుర్తుకు తెచ్చుకోవడం లేదా ఆలోచించడం. అగుపించితే దానిని తాకడం, చూడటం, పట్టుకోవడం, దాని గురించి వివరాలను వినడం వంటి ఎన్నోపనులు చేసి దానిపై అనవసరమైన మమకారమును పెంచుకొని అందుకోనవలేనని ఆశించుతాము.. ఈఆలోచన వ్యక్తిని తన పట్టులో ఉంచుకోగలదు. అతని 'వాసనలు' అంటే స్వాభావిక ధోరణులు అలాంటివి అయితే, అతని మొత్తం రోజు, వారం లేదా సంవత్సరాలు గడిచిపోతాయి, ఎందుకంటే అతను ఆ వస్తువు లేదా జవ్వనిని  పొందుట అన్న కోరికలో చిక్కుకొని, హృదయము అన్న పండులో పుట్టిన పుట్టిన పురుగు కొండచిలువయై అతనినే మ్రింగివేస్తుంది.  

ఇటీవలి రోజుల్లో, రద్దీగా ఉండే ప్రదేశంలో కరోనా వైరస్ బారిన పడే ప్రమాదం ఉన్నప్పటికీ, మధ్య విక్రయ శాలల ముందు బీరులకై బారులు తీరుతాడు.  కావున విషయ లౌల్యము అన్నది కనిపించని జీవియినప్పటికీ అది ప్రాణాంతకము.

 అందుకే 'విషయము'అన్నది విషముకన్నా భయానకమైనది, అని పతంజలి మహర్షి తన గ్రంథము ద్వారా మనకు తెలియబరచుచున్నాడు.

 ఆధ్యాత్మికంగా చెప్పాలంటే, సజీవంగా ఉన్నా, నిర్జీవముగా ఉన్నా, వస్తువుల పై మమకారము పెంచుకొనుట ద్వారా  మనిషి ఆధ్యాత్మిక సాధన చేపట్టలేడు, దానికి యమ, నియమములో మిక్కిలి అవసరము. అనగా బాహిరమగు శరీర అవయములు ఆకర్షించుట ఆంతరికములగు జ్ఞానేంద్రియములు ఆకర్షించుట అన్న వ్యసనములకు దూరమైనపుడే మనిషి దైవసాధలో పురోగతి సాధించగలుగుతాడు.

विषस्य विषयाणाञ्च दूरमत्यन्तमन्तरम् ।

उपभुक्तं विषं हन्ति विषयाः स्मरणादपि ॥  - (बहिरंगयोग – पृ. 49 )

शब्द 'विष' (जहर) और 'विषय ' (Sensual Pleasure) के बीच का अंतर पर्याप्त है। 'विष’ खाने से आदमी मारता है; 'विषय' सिर्फ याद करने या सोचने से ही मरता है।

यह श्लोक 'बहिरंग योग ' कृति से है। यह महर्षि पतंजलि के 'अष्टांग योग' नामक एक प्रसिद्ध ग्रंथ से लियागया है। अष्टांग योग से संबंधित 'यम, नियम ' आदि की व्याख्या करते हुए, 'ग्रंथकार' कहता है कि विष व जहर और 'विषय' (इंद्रियों की वस्तुएं), हालांकि ध्वनि तो समान हैं, लेकिन बहुत अलग हैं उनके अर्थ। जहर का सेवन करने से आदमी जब का जब मरजाता है l जबकि इंद्रियों के विषय के बारे में लगातार सोचने से ही बस व्यक्ति का विनाश हो सकता है।

'विष' शब्द का अर्थ जहर है जबकि 'विषय' शब्द का अर्थ है इंद्रियों की वस्तु। दोनों शब्द 'विष' और 'विषय' उच्चारित होने पर लगभग एक जैसे लगते हैं। उच्चारण में अंतर आखिर केवल एक शब्दांश का है। लेकिन उनकी विशेषताओं में एक बहुत बड़ा अंतर है। विष थो पीनेसेही जान लेनेका प्रयास करता है, लेकिन विषय बिना पिए धीरे धीरे जान लेलेती है l

अब विष का अर्थ पाठक को  समझ में आया होता। अब थोड़ा विषय इ बारेमे सोचेंगे l  विषय को एक उदाहरण के जरिए बतानेका कोशिश करता हूँ l उदाहरण के लिए, आंखों के लिए सुंदर या वांछनीय दृश्य, मनमोहक ध्वनियाँ / कानों के लिए संगीत, जीभ के लिए स्वादिष्ट स्वाद, नाक के लिए सुखद गंध और त्वचा के लिए प्यारा स्पर्श। इ प्पूरे मनको लुभाने वाले चीज है l सेवन की कोइ जरूरत नहीं l

अब जबकि विष और विषय, जो समान ध्वनि वाले शब्द हैं, के अर्थ स्पष्ट हो गए हैं, तो 'सुभाषिता' के अर्थ की सराहना करना आसान हो जाएगा।

'विषा' के सेवन से व्यक्ति की मृत्यु हो सकती है। हालांकि, इसका सेवन किए बिना इसे देखने, या अपने हाथों में पकड़ने, या इसके बारे में दूसरों को बोलनेमे या दूसरों से सुनने में कोई बुराई नहीं है। जब तक इसका स्वाद नहीं लिया जाता है, अर्थात आंतरिक रूप से सेवन किया जाता है, तब तक यह उस पर असर नहीं डालता है। लेकिन 'विषय' के साथ ऐसा नहीं है। इसके विपरीत गुण ए है, यह व्यक्ति को बहुत याद या उसके बारे में सोचने पर प्रभावित करता है। उदाहरण के लिए, यदि कोई गहनों के बारे में सोचता है, तो उसे छूना, देखना, पकड़ना, उसके बारे में विवरण सुनना और जाहिर है, उसे सूंघना या चखना भी नहीं है। विचार ही व्यक्ति को अपनी गिरफ्त में ले सकता है। यदि उसकी 'वासना' अर्थात् अन्तर्निहित प्रवृत्तियाँ ऐसी हों, तो उसका पूरा दिन, सप्ताह या वर्ष बीत सकता है, और अंत  में जान लेलेता है l क्योंकि वह उस वस्तु को प्राप्त करने में ही लगा रहता है। वास्तु कि प्राप्ती नहीं हुई तो उस वेदना ही उसका प्राण-घातुक होसकता है l कुछ लोग एक विशेष खाने के जोड़ तक पहुंचने के लिए मीलों दूर तक जाते हैं क्योंकि कुछ विशेष खाद्य पदार्थों के स्वाद के कारण जो भोजन संयुक्त परोसते हैं। वह व्यक्ति अपनी भूख को संतुष्ट करने के लिए नहीं बल्कि अपनी लालसा को पूरा करने के लिए उस दूरी की यात्रा करता है। हमने देखा है कि भीड़-भाड वाली जगह पर कोरोना वायरस से प्रभावित होने के खतरे के बावजूद, शराब की दुकानों के बाहर लोगों की एक बोतल या दो पसंदीला पेय लेने के लिए भीड़ होती है। 'विषय' के आगे झुककर कोई कितना हताश हो सकता है? ऐसे व्यक्ति का मन अपनी इच्छा की वस्तु को प्राप्त करने के विचार में पूरी तरह व्यस्त रहेगा। ऐसी है इन्द्रिय वस्तु की शक्ति । यहां तक ​​​​कि उस व्यक्ति के सामने शारीरिक रूप से उपस्थित हुए बिना, वह उसे एक दुष्चक्र के माध्यम से मुश्किल से किसी भी मोघा (Outlet) के माध्यम से ले जा सकता है। इसलिए, 'ग्रंथकार' कहता है, विष से भी अधिक खतरनाक हैं विषय।

आध्यात्मिक रूप से कहें तो, जो चीज चेतन है, उसे किसी भी निर्जीव के लिए लालायित या शिकार नहीं होना चाहिए, अर्थात हमारे ज्नानेंद्रिय और बाह्येंद्रिय के लालच में हम नहीं आना चाहिए। हम सभी निश्चित रूप से जानते हैं कि सांसारिक वस्तुओं को प्राप्त करने की इच्छा का कोई अंत नहीं है। क्या 'विषय' व ‘वासना’सच्चे आनंद से ध्यान भटकाने का एकमात्र रूप नहीं है? कम से कम इस पर हम नियंत्रण रखें, अगर इसे पूरी तरह से दूर नहीं किया जाए।

viṣasya viṣayāṇāñca dūramatyantamantaram ।

upabhuktaṃ viṣaṃ hanti viṣayāḥ smaraṇādapi ॥ - (Bahiranga yoga – 49)

The disparity between 'viṣa' (poison) and 'viṣaya' (object of sense) is enormous. viṣa (Poison) kills on consumption; viṣaya kills just by reminiscing.

In Sanskrit, the words for 'poison' and 'objects of sense', sound almost similar. Poison is called viṣa, while sense objects are called viṣaya. The disparity in pronunciation is after all only one syllable, but their attributes have a ginormous divergence! They couldn't differ from each other more!

Viṣa kills upon consumption. One can safely hold it, see it, hear about it or sometimes smell it. It kills only when tasted. Viṣaya, on the contrary, kills at the very recollection or thought of it!!  For example, if one thinks of a piece of jewelry, he does not have to touch it, see it, hold it, hear the details about it and obviously, smell or taste it either. The very thought can entrap the person in its grasp! If his vāsanas (inherent tendencies) are such, then his entire day, week or years can go by, because he is caught up in acquiring that article. Such is the power of a sense object. Even without being physically present in front of the person, it can take him through a vicious trap with barely any outlet. Hence, the poet says, viṣayas are far more hazardous than even poison!!

Let not the materials possess you in your quest to possess the materials. Viṣaya is the only form of distraction from true bliss! Find your way to your bliss.

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 334

अजरामर सूक्ति – 334

Eternal Quote – 334

न पश्यति च जन्मान्धः कामान्धो नैव पश्यति ।

न पश्यति मदोन्मत्तः स्वार्थी दोषान्न पश्यति ॥ - चाणक्य नीति

న పశ్యతి చ జన్మాంధః కామాంధో నైవ పశ్యతి l

నపశ్యతి మదోన్మత్తః స్వార్థీ దోషాన్నపశ్యతి ll

శ్లో || న పశ్యతి చ జన్మాన్ధః కామాన్ధో నైవ పశ్యతి |

 న పశ్యతి మదోన్మత్తో స్వార్థీ దోషాన్‌ న పశ్యతి || 7

 పుట్టుగ్రుడ్డి చూడలేడు. కామాంధుడు కూడ మంచిచెడ్డలను పర్యవసానమును 

చూడలేడు. మదించినవాడు, మధ్యము పుచ్చుకొన్నవాడు, మాదక ద్రవ్యములను 

సేవించినవాడు, కూడ ముందు వెనుక చూడడు. స్వార్థపరుడైన మనుష్యుడుకూడ 

చేయు పనిలోని మంచిచెడ్డల గమనింపడు. వీరందరూ ఒకవిధముగ్కా గుడ్డివాళ్ళే !

 పుట్టుగుడ్డిని గూర్చి మనము చెప్పుకోన వలసినది ఎక్కువగా ఉండదు. ఒక విధముగా 

దుస్తర దుర్భర దుర్మార్గ భరితమైన ఈ ప్రపంచమును చూడని పున్యాత్మునిగా 

చెప్పుకొనవచ్చును. మహాత్ముడగు సూరదాసు గుడ్డివాడై  పరమాత్ముని సన్న్ధిని 

సాధించినాడు. అదే ధృతరాష్ట్రుడు గుడ్డివాడి కూడా మమకార మదమాత్సర్యములచేత 

ఆవరించినవాడై, చరిత్రలో దుర్మార్గమును పోషించే తండ్రిగా నిలచిపోయినాడు. 

గుడ్డితనము అన్నది ఒకటే అయినా దానిని బలముగా ఒకరు ఉపయోగించుకొంటే, 

బలహీనతగా ఒకరు ఉపయోగించుకొన్నారు. ఇక కామమును గూర్చి.......

కామప్రాబల్యమును గూర్చి భర్తృహరి-

 కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణరహితః పుచ్ఛ వికలో

 వ్రణీ పూయక్లిన్నః కృమికులశతై రావృతతనూః |

 కక్షుధాక్షామీ జీర్ణ పిఠరక కపాలార్పితగలః

 శునీమన్వేతి శ్వా హతమపి నిహన్త్యేవ మదనః ||

(భర్తృ. శృం. దుర్విరక్త పద్ధతి - 78)

కరము కృశించి కాల్ విరిగి కన్నూ గానక పుచ్ఛ హీనమై

పురుగులు గ్రంముచున్న వ్రణ పుంజము మేనలమంగ నాకటం

బరవశ మై ఘటీముఖ కపాలగళంబగు కుక్క పెంటితో

నరిగెడు గూల జంతువుల నైన వద్గించు మనోజుదక్కటా !

జవసత్వములుడిగి మిక్కిలి బక్కచిక్కియున్నను, కాలు విరిగి కుంటి,దైనను, కన్నులు 

కానరాక పోయిననూ, తోక తెగినడైననూ, పుండువడి చీము కారుచున్నను, పురుగులు 

పడిన శరీరము కలదైనను, ఆహారము లేక ఆకటితో సోక్కియున్ననూ,  పగిలిన కుండ 

మూతిని, మెడకు తగిలించుకొనియున్న కుక్క సంభోగము కొఱకు ఆడ కుక్క 

వెంటబడిపోవుచుండును. ఓహో! ఇన్ని విధముల నష్టపోయి బాధపడుచున్ననూ 

మన్మధుడు జంపజూచుచున్నాడే ఆతడెంత నిర్దయుడో కదా!

ఇపుడు మదాంధుని దుస్థితిని నేను వ్రాసిన ఈ పద్యమున గమనిద్దాము.

అంగ బలమ్ము అర్థబల మందుకు తోడుగ మందు మానినీ    

సంగము తో మదంబు మద సామజమై తలనంటగా మదిన్

అంగజు డంచు తా జెలగు అడ్డము ఆపును లేని ఉద్ధృతిన్

భంగము జేయగా తగిన భావజహారి జనించులోపునన్

మదముతో పెంపొందినవాడు తప్పక తగిన వ్యక్తి చేత శృంగభంగము గావించుకొనక తప్పదు.

ఇక స్వార్థపరుని అంధత్వమును ఒకపరి అవలోకించుదాము.

తలపున నిండ స్వార్థమది తప్పక జూడడు నీతి నిష్ఠలన్

ఛలమును చేరదీయుచును చక్షు విహీనత పొంది యుండుటన్

ఇల కలకాలమున్నమిత ఈప్సిత సిద్ధికి దారులెన్నుచున్

కల గనుచుండు నంధుడయి కాలప్రవాహ ప్రమగ్నుడై మహిన్

కావున లేని అందత్వమును కోరి తెచ్చుకొని ఇక్కట్లపాలై క్షణికమైన ఐహిక సుఖములకు బానిసయై పుట్టలో చెదలు వలె సార్థకత లేని జీవితము జీవించుటకంటే పరమాత్ముని తలచుచూ పరమపదమునకై ప్రాకులాడుట సమంజసము కదా!

 

न पश्यति च जन्मान्धः कामान्धो नैव पश्यति ।

न पश्यति मदोन्मत्तः स्वार्थी दोषान्न पश्यति ॥ - चाणक्य नीति

जो जनम से अँधा है उस व्यक्ति देख नहीं सकता; इच्छा व तृष्णा  से अंधा व्यक्ति भी नहीं देखता; 

जो घमण्ड से  माराहुआ है, वह भी नहीं देखपाएगा; न ही स्वार्थी देखपाता है अपने  दुर्बलता या 

दोष को।

ऊपर के श्लोक के अनुसार अंधापन 4 प्रकार का होता है।

एक है शारीरिक कमी। जिसकी आंखें उस तरह से काम नहीं करतीं जिस तरह से उन्हें करना 

चाहिए और उसे अंधा समझा जाता है, वह कुछ भी नहीं देख सक्ता और कुछ लोग स्पष्ट रूप से 

कुछ भी नहीं देख सकते हैं l दोषों की तो बात ही छोड़ दें। वह केवल एक प्रकार का अंधापन है;. 

आलंकारिक अंधापन के अन्य रूप हैं। अंधेपन से भी बदतर केवल एक चीज है, 'दृष्टि तो है 

लेकिन दृष्टि नहीं है।' दृष्टिहीन धृतराष्ट्र अनधा होतेहुए भी नही सुधर सका और संत सूरदास अपने 

अन्धत्व  का फ़ायदा उठाकर सीधा श्रीकृष्ण को देखसका l दुरबलता को कोई अपने बल मे 

तबदील करसके तो वह महापुरुष होजाता है l

जिसकी अत्यधिक इच्छाएँ हैं, वह उन इच्छाओं से परे नहीं देख सकता। वह अपनी इच्छाओं और 

जरूरतों को प्राप्त करने के लिए किसी भी चीज पर नहीं रुकेगा। वह केवल यह सोच सकता है 

कि अपनी रुचि की वस्तुओं को कैसे प्राप्त किया जाए। वह अपनी कमियों को कैसे देख सकता 

है? जो अहंकार के नशे में धुत है, उसे अपने सिवा कुछ दिखाई नहीं देता! वह किसी को या कुछ 

और नहीं देखता है। उनकी राय में, वह सबसे अच्छा है! ऐसी मनोवृत्ति से वह कोई कमी कैसे देख 

सकता है?

एक स्वार्थी प्राणी और भी बुरा है। वह अपने और अपनी जरूरतों से परे कुछ भी नहीं देख सकता 

है। वह अथक रूप से अपने सर्वोत्तम हित के लिए काम करता है। ऐसा व्यक्ति अपने आप में या 

अपने कर्मों में कमियां कैसे देख सकता है!

बहुत बड़ा अंतर है 'देख नहीं सकता' और 'नहीं' देखता है’ में! यदि यह वास्तविक अंधापन है 

जिसका इलाज नहीं किया जा सकता है, तो उनके पास एक बहाना है। लेकिन बाकी..., बस एक 

बहाना है (अस्तित्व का)!

आत्म-प्रवृत्त भ्रांतियों से कोई राहत नहीं है!

na paśyati ca janmāndhaḥ kāmāndho naiva paśyati ।

na paśyati madonmattaḥ svārthī doṣānna paśyati ॥ - cāṇakyanīti

A person born blind cannot see; one blinded by desire does not see; 

he who is intoxicated with pride will not see; nor is the selfish (able 

to) see - (his own) defects.

Blindness is of many orders. There are 4 types of blindness.

One is a physical deficiency.  One whose eyes do not function the 

way they should and is deemed blind can obviously not see 

anything, let alone faults. That is only one type of blindness;.  There 

are other forms of figurative blindness. The only thing worse than 

blindness is, 'having sight but no vision.' :(

One who has excessive desires cannot see beyond those desires. He 

will stop at nothing to achieve his wants and needs. All he can 

think of is how to acquire the objects of his interest. How can he see his own flaws?

One who is intoxicated with pride can see nothing but himself! He 

sees no one or anything else. In his opinion, he is the best there is! 

With such an attitude, how can he see any shortcomings?

A selfish being is even worse. He can see nothing beyond himself 

and his needs. He tirelessly works towards his own best interest. How can such a person see inadequacies, whether in himself or in his deeds! The huge difference is in 'cannot' see and 'does not' see! If it is actual blindness which cannot be treated, they have an excuse. But the rest..., are just an excuse (of existence)!

There is no respite from self-inflicted fallacies!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 335

अजरामर सूक्ति – 335

Eternal Quote – 335

\लोभमूलानि पापानि रसमूलाश्च व्याधयः ।

इष्टमूलानि शोकानि त्रीणि त्यक्त्वा सुखी भव ॥ सूक्त मुक्तावली – पूर्वाच्गार्य

లోభమూలాని పాపాని రసమూలశ్చ వ్యాధయః l

ఇష్ట మూలాని శోకాని త్రీణి త్యక్తా సుఖీభవ ll సూక్త ముక్తావళి – పూర్వాచార్య

ఈ శ్లోక భావమును తేలిపే నేను వ్రాసిన ఈ పద్యమును ఒకపరి తిలకిచండి.

లోభము గూర్చు పాపముల, లోలత ఖాద్య పదార్థ శ్రేణిపై

శోభను గూర్చబోక పలు చూడని వ్యాధుల పాలుజేయు నే

లాభము కూర్చకన్ మిగుల లంపట గూర్చును స్వార్థతత్వ మే

ప్రాభవ మందలేవు విడు వానిని సౌఖ్యముపొంద భూమిపై 

లోభము పాపములను కూర్చుతుంది. ఏ విధముగా అన్నది ఒకపరి పరిశీలించెదము. ఒక సంపన్నుడు, ఆమాటకొస్తే ‘తన అవసరానికి మించి డబ్బుకలిగినవాడు’ అని ఒక వ్యక్తిని భావించుకొందాము. ఇద్దరు ఆడ పిల్లలను, అనారోగ్యపు సంపాదన లేని భర్తను పోషించుటకు ఇంటిపనులు చేసే ఒక ఇల్లాలు, తన కూతురి పెళ్లి తన సంపాదనతో చేయలేక తానూ పనిచేసే ఇండ్ల యజమానులను ఆర్ధిక సహాయము చేయమని అడిగింది . ఆ అడిగిన వారిలో పైన తెలిపిన వ్యక్తి కూడా ఉన్నాడు. ఆయన ఆమె అభ్యర్థనను మన్నించక పోగా ‘నీకేమి చాలా ఇండ్లలో పని చేస్తావు కదా! ఆ వచ్చిన రాబడి లోనే పెళ్ళిచేయి. అడుక్కొనే అవసరము ఉండదు కదా ?’ అన్నాడు. ఆమె బాధపడుతూ వెళ్ళిపోయి ఉంటుంది. ఇది కోరి చేసిన పాపము కాదా!. ఆపదలో ఉన్న వ్యక్తిని ఆడుకోనక పోగా అనవసరమయిన మాటలు అని నొప్పించుట పాపపు పని కాక మరేమిటి. ఇపుడు ఆ వ్యక్తిని గూర్చి విశ్లేషించుదాము. తన కొడుకు ఉద్యోగమూ కొరకు లంచమిస్తూ వున్నాడు. పెళ్ళయిన కూతురికి భర్త డబ్బు తెమ్మని పంపినపుడెల్లా డబ్బు ముట్టజెపుతూనే ఉన్నాడు. మరి ఆ పెదరాలికి ఇచ్చే ఒక 500\= రూపాయలు అతనికి బరువై పోయింది. అతడు బస్సులో పోవునపుడు జేబులో ఉన్న 10000\= రూ. ఎవరో కొట్టివేసినారు. మరి ఈ ఖర్చులు అన్నీ బాధతో కూడినవి. ఒక 500\= రూపాయలు చేతులారా ఇచ్చిఉంటే ఎంత సంతృప్తి మిగిలి ఉండేది. లోభమును గూర్చిన ఈ చాటువును ఒకపరి గమనించండి.

లోభమూలాని పాపాని సంకటాని తథైవచ l ఠి

లోభాత్ప్రవర్తతే వైరం అతిలోభాద్వినాశయత్ ll

సకల పాపాలకు మూలము లోభము. మనోసంకటములన్నింటికీ మూలము లోభము. 

వైరుధ్యములు వైషమ్యములకు మూలము లోభము. అట్టిలోభము వినాశకరమే కానీ అన్యథా కాదు. లోభము పాపకూపమని పైన సోదాహరణముగా చెప్పుకొన్నాము. ఇప్పుడు లోభము అనేకమగు మనోసంకటములను కలిగిస్తుంది అన్నది కాస్త విస్తారముగా చెప్పుకొందాము. లోభికి కూడబెట్టుటే తెలుసు మరి దానిని కాపాడుకోనవలెనంటే ఎంత మనో ప్రాణ శారీరిక సంకటము.

జాగరూకత, దొంగల భయము, అప్పుల కొరకు వచ్చేవారి బాధ,డబ్బు ఖర్చు పెట్టించే 

సంతానము, ఇవన్నీ సంకట కారకములే! ఇంకొక విషయము, లోభి ఒకరికి 

పెట్టనిచ్చగించడు.  ముఖ్యమగు స్నేహితులకైనా అంతే! మరి వారితో కలహాలు రాక 

వేరేమోస్తుంది? కావుననే ‘లోభికి మూట నష్ఠి’ అంటారు పెద్దలు.

అదేవిధముగా ఇష్టమని, ఇష్టమొచ్చినట్లు తిండి తింటే ఇక్కట్లపాలు కావలసి వస్తుంది. 

నేను వ్రాసిన ఈ పద్యమును గమనించండి.

పచ్చి మిరప బజ్జి బల్ కమ్మగా నుండు

మితము మీరి తినుట హితము కాదు

అతిగ తినెడువాని అగచాట్లు గమనించు

రామమోహనుక్తి రమ్యసూక్తి

ఇది ఎక్కువ మందికి అనుభవైకవేద్యమే కావున విశ్లేషించనవసరము లేదని తలుస్తాను.

ఇక స్వార్థము అధికమయ్యిందంటే ఎదుటివారి ఇబ్బందులు సరుకుగొనక స్వలాభమే 

ధ్యేయముగా పనిచేస్తూ ఉంటాము. ఇది విరోధమును కొనితెచ్చే వినాశాకరమగు 

సాధనము. అందుకే దీనిని విడుచుట మంచిది,

కావున ‘అతి సర్వత్ర వర్జయేత్’ అన్న వాస్తవము మనకు అవగతమగుచున్నది కదా!

लोभमूलानि पापानि रसमूलाश्च व्याधयः ।

इष्टमूलानि शोकानि त्रीणि त्यक्त्वा सुखी भव ॥ सूक्त मुक्तावली – पूर्वाच्गार्य

लोभ पापों को उत्पन्न करता है; तालू की तृप्ति रोगों की जड़ है; (और) इच्छा शिकायतों का स्रोत है। इन तीनों का त्याग करो और सुख की प्राप्ति करो!

कोई भी अपराध या पाप नहीं करना चाहता। प्रत्येक व्यक्ति की आंतरिक आदेश उसे वह करने के लिए चेतावनी देती है जो 'धर्म' है। यह विवेक सबके पास है। फिर भी दुनिया में इतने अपराध और पाप का कारण क्या है? प्रेरणा लालच है! लोभ से प्रेरित कर्म पाप की ओर ले जाते हैं। रुचि की वस्तु रखने की चिंता व्यक्ति को पाप करवाती है। लोभ के बारे में भी इस श्लोक को पढ़िए:

लोभमूलानि पापानि संकटानि तथैव च ।

लोभात्प्रवर्तते वैरं अतिलोभात्विनश्यति ॥

लोभ पाप और सभी संकटों का मूल कारण है । लोभ शत्रुता में वृद्धि करता है, अधिक लोभ करने 

वाला विनाश को प्राप्त होता है ।

वे कहते हैं, 'तुम वही हो जो तुम खाते हो'। इसका मतलब है कि किसी का स्वास्थ्य उसके 

खाने की आदतों की एक दर्पण छवि है। खाने की आदत स्वाद के लिए किसी की 

कमजोरी से उत्पन्न होती है। अगर वह हर बार इसके लिए झुकता है, तो रोग प्रकट होना 

लाजिमी है।

यदि कोई दुखी है तो इसलिए कि वह निराश है। निराशा किसी भी परिस्थिति से किसी 

विशेष परिणाम की प्रत्याशा से उत्पन्न होती है। स्वयं अपेक्षा से अधिक, उस अपेक्षा के 

वास्तविकता बनने की जिद ही दुख का कारण बनती है। यह जिद इच्छाओं से पैदा होती 

है!

कवि कहता है, 'सुखमय जीवन जीने के लिए इन तीन संकटों से दूर रहो - लोभ, भोजन 

की लालसा और कामना'।

1. पृथ्वी हर आदमी की जरूरतों को पूरा करने के लिए पर्याप्त प्रदान कर सकती है, 

लेकिन एक आदमी के लालच के लिए पर्याप्त नहीं है।

2. स्वस्थ खाएं, स्वस्थ रहें।

3. अपनी इच्छाओं को आवश्यकता के अन्दर ही रखें।

 

इन 3 बातों को याद कर सकते हैं जीवन को और भी खुशहाल बनासकते हैं l

Lobhamūlāni pāpāni rasamūlāśca vyādhayaḥ ।

Iṣṭamūlāni śokāni trīṇi tyaktvā sukhī bhava ॥ Sukta Muktavali – 

Purvacharya

Greed emanates sins; gratification of the palate is the root for 

diseases; (and) desire is the source of grievances. Abandon these 

3 and attain happiness!

No one wants to commit a crime or sin. Every person's internal hard-

wiring warns him against performing that which is not 'dharma'. 

Everyone has this conscience. Yet, what is the reason for so much 

crime and sin in the world? The motivation is greed! Greed driven 

actions lead to sin. The anxiety to possess an object of interest 

makes one perform sin. Go through this shloka also about greed:

Lobha moolaani paapaani sankataani tathaivacha l

Lobhaatpravartate vairam atilobhaatvinashyathi ll

 Greed (Lobha) is the root of all sins and adversities , greed gives rise to 

enmity and extreme greed brings about (one’s) total destruction.

They say, 'you are what you eat'. This means one's health is a 

mirror image of his eating habits. Eating habits originate in one's weakness for taste. If he yields to it every time, diseases are bound to show up.

If one is sad it is because he is disappointed. The disappointment 

arises from the anticipation of a particular outcome from any 

circumstance. More than expectation itself, it is the insistence of 

that expectation to become a reality causes sorrow. This insistence is born from desires!

The poet says, 'to lead a happy life, stay away from these three 

troublemakers - greed, zest for food and desires'.

1. Earth can provide enough to satisfy every man's needs, but not enough for one man's greed.

2. Eat healthy, stay healthy.

3. Moderate your desires.

Remembering these 3 points can make life much happier!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 336

अजरामर सूक्ति – 336

Eternal Quote – 336

 अणुमात्रं मनस्तस्मात् आशा नाम लतोद्गता ।

तस्या नालमुपघ्नाय भुवनानि चतुर्दश ॥- आश्चर्यचूडामणिव्याख्या

అణుమాత్రం మనస్తస్మాత్ ఆశానామ లతోద్గతా l

తస్యా నాలముపఘ్నాయ భువనాని చతుర్దశా ll

మనస్సు కేవలం ఒక అణువు సైజు (మరియు) దానిలో 'కోరిక' అనే ఒక లత 

మొలకెత్తుతుంది. దాని వైండింగ్‌లు వ్యాప్తి చెందడానికి, పద్నాలుగు ప్రపంచాలు (చిన్నగా 

పడిపోతాయి).

మనసణురూపబీజమగు అందుదయించును కోర్కె తీవెయై

కననది చుట్టుకొంచు  కలకాలము సాగుచు రెండు ఏడులౌ

కనుగొనరాని లోకముల కాశము ఓలె నిరూఢమౌచు నీ

అనుమతి లేక నీ రుచులకన్నివిధమ్ముల నెగ్గు జేయుచున్

సాధారణ పరిజ్ఞానం ప్రకారం, ఒకలీటరు పాత్ర ఒక లీటరు నీటిని మాత్రమే నిలువ 

వుంచుకొనగలదు. అదేవిధముగా 10లీటర్ల పాత్ర 10 లీటర్ల వరకు నిలువ 

వుంచుకొనగలదు. అదే నీటిని 1\2 లీటరు పాత్రలో నిలువజేయ ప్రయత్నము చేస్తే  కొలత 

దాటినా వెంటనే మిగత నీరు భూమిపాలవుతాయి. కానీ మనిషిలో కోరిక అను పాత్ర 

అటువంటిది కాదు అది అక్షయపాత్ర. అందులో ఎన్నికోరికలను నింపినా ఇంకా ఒక 

కోరికకు తావు ఉండనే ఉంటుంది.

మనస్సు కేవలం ఒక అణువు పరిమాణంలో ఉంటుంది అని ఊహించుకొందాము. 

నిజానికది శరీరము యొక్క భాగము కాని భావన. ఇది ఊహాత్మకమైనది మరియు 

భౌతికముగా కూడా  స్థలన్ని కూడా తీసుకోదు. కానీ ‘మనసు అన్న విత్తనము’ మనలో 

నాటుకొన్నప్పుడు, 'కోరిక' అనే లత మొలకెత్తుతుంది. దాని ఎదుగుదల దినాలలోగాక 

క్షణాలలో జరిగిపోతుంది. అది చుట్టూ ఉన్న వ్యక్తుల నిజమైన విలువను అస్పష్టం 

చేస్తుంది. ఆడీఓ ఎంత భయంకరమైన వేగముతో పెరుగుతుందంటే, దాని 

పెరుగుదలకు 7,7  14 లోకములు కూడా చాలవు. కావున విధ్వంసక నిష్పత్తిలో వ్యాప్తి చెందే ఆకోరికల కలుపును ఆపడానికి ఉత్తమ మార్గం - దానిని మొగ్గలోనే తుంచివేయడం.

కోరికల తుంచు  దేవుని కోరే కల పెంచు.

 

अणुमात्रं मनस्तस्मात् आशा नाम लतोद्गता ।

तस्या नालमुपघ्नाय भुवनानि चतुर्दश ॥- आश्चर्यचूडामणिव्याख्या

मन केवल एक परमाणु के आकार का है और उसमें 'इच्छा' नामक लता अंकुरित होती है। इसकी आवर्तन के प्रसार के लिए, चौदह लोक कम पद जाते हैं।

सामान्य ज्ञान के अनुसार, एक लीटर के पात्र में एक लीटर पानी ही भरता है l  5 लीटर के पात्र में पांच लीटर पानी ही पकड़ता है l  1\2 लीटर बर्तन में 10 लीटर पानी नहीं भर सकते हैं न ?

 मन बमुश्किल एक परमाणु के आकार का होता है। यह काल्पनिक है क्यों कि यह अपने शरीर में कोइ  भौतिक स्थान नहीं लेता है। लेकिन जब मन किसी चीज से आकर्षित हो जाता है, तो उस के जरिए 'इच्छा' नाम की लता अंकुरित हो जाती है। बहुत तेजी से, यह अपने रास्ते में आने वाली हर चीज को  समाहित कर लेता है, आसपास के लोगों के वास्तविक मूल्य को अस्पष्ट कर देता है। इसके अलावा, यह इतनी राक्षसी गति से बढ़ता रहता है कि विकास के लिए कुछ भी जगह नहीं देती है! कवि कहता है कि चाह के दायरे में 14 लोक भी छोटे हो जाते हैं !! इच्छा के खरपतवार को विनाशकारी अनुपात में फैलने से रोकने का सबसे अच्छा तरीका है - इसे कली में डुबो देना।

जैसे ही इच्छा दरवाजे पर दस्तक देती है, तो मन को तुरंत  संकेत देदो: 'हे मन , सावधान'।

 

 aṇumātraṃ manastasmāt āśā nāma latodgatā ।

tasyā nālamupaghnāya bhuvanāni caturdaśa ॥ - āścaryacūḍāmaṇivyākhyā

 

The mind is merely the size of an atom (and) in it a creeper named 'desire' 

sprouts. For its windings to spread, the fourteen worlds (fall short).

As per common knowledge, a Liter jug holds a Liter of water; a 10 liter vessel 

can contain upto 10 liters and not beyond that. We cannot imagine a 1\2ltr jug to 

contain 10 liters of water. Beyond 1\2 liter. The water will flow on the floor. 

 Human mind is not like that. It is like Akshaya Patra. Howmuch ever desires you 

fill in it still it will have space for another desire.

The mind is barely the size of an atom. It is imaginary and doesn't even take 

physical space. But when 'seeds of wants' are sown, a creeper named 'desire' 

sprouts. Very quickly, it encompasses everything that comes its way, obscuring 

the true value of the people around. Also, it keeps growing at such a monstrous 

pace that as much room for growth is given, it's potential to grow increases as 

exponentially! The poet says that even the 14 worlds become small under the 

radius of desire!! It encompasses anything and everything, without even 

considering its authenticity or validity.

The best way to stop the weed of desire from spreading to destructive 

proportions is - to nip it in the bud.

As soon as desire knocks on the door, hold up a sign: No ENTRY’.

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 337

अजरामर सूक्ति – 337

Eternal Quote – 337

अधना धनमिच्छन्ति वाचं चैव चतुष्पदाः ।

मानवाः स्वर्गमिच्छन्ति मोक्षमिच्छन्ति देवताः ॥ - चाणक्य नीति

అధనాః ధనమిచ్ఛంతి వాచంచైవ చతుష్పదాః l

మానవాః స్వర్గమిచ్ఛంతి మోక్షమిచ్ఛంతి దేవతాః ll  చాణక్య నీతి

ధనహీనులు ధనమును కోరుచుందురు. నాలుగు కాళ్ల పశువులు వాక్కును 

(మాట్లాడవలెనని) కోరుచున్నవి. మానవులు స్వర్గమును (సుఖమును) కోరుచుందురు. 

దేవతలు (విద్వాంసులు) మోక్షమును కోరుచున్నారు.

జీవికి, ఐహికముగా సుఖమయమగు జీవితము కావలయునని ఉంటుంది.  అందుకు 

ఏదో కావలెనను తపన. ముఖ్యముగా పొరుగు వారికి ఉన్న, తన వద్ద లేనిది, 

సాధించవలెనని అనుకొంటాడు. ఏది కావాలన్నా ధనము కావలసిందే! అందువల్ల తాను 

జీవితములో అడుగు పెడుతూనే ధనార్జన పై మరులుగొంటాడు. అసలు ధనము యొక్క 

ప్రాధాన్యతనుగూర్చి వాల్మీకి రామాయణములోనే విశ్వామిత్రుడు రాములవారికి కొన్ని 

రాజ ధర్మాలు చెపుతూ, ఈ విధముగా అంటాడు:

ధన మార్జయ కాకుత్స్థ ‘ధనమూలమిదం జగత్' l

అంతరం నాభిజానామి, నిర్ధనస్య మృతస్యచ ll

కకుస్థుడు అనేరాజు పేరుతో రాముని వంశం ప్రసిద్ధిపొందింది. కనుక రాముని ‘కాకుత్స’ 

అని విశ్వామిత్రుడు సంబోధించినాడు. “ఓ రామా! ధనాన్ని బాగా సంపాదించు. 

ఎందుకనగా ఈ జగత్తు ధనంపై ఆధార పడి ఉంది. ధనం లేని వాడు చనిపోయిన 

వాడితో సమానం, వారిమధ్య వ్యత్యాసం నాకు ఏమీ కనబడుట లేదు. మరియు కులం, 

గోత్రం, బలం, అందం ఇవియేవి లేకపోయినా ధనం ఉంటే చాలు అందరూ 

గౌరవిస్తారు. కష్టాలు, ఆపదలు కూడ ధనం ఉంటే దరిచేరవు, ప్రాణం లేని మద్దెల,లేక 

మృదంగము కూడా’ధనం,ధనం,ధనం,అని శబ్దం చేస్తుంది.(ధన్ ,ధన్ శబ్దాన్నికవి ఇలా 

అన్నాడు.) కనుకనే ‘ ధనమూల మిదం జగత్’ అన్నారు.

మరి ఈ ధనార్జనకు మూలము ధర్మము. అందుకే పెద్దలు ‘ధర్మార్థకామమోక్షము’లని 

పెద్దలు ఒక వరుసక్రమమును ఏర్పాటుచేసినారు. ఎప్పుడూ పాండవులకు ముందు 

ధర్మరాజు ఉన్నట్లు మిగిలిన మూడు పురుశార్తములకు ముందు ధర్మమూ ఉంటుంది. 

మనిషి చివరకు సాధించవలసినది మోక్షము. అందుకే అది చివరన ఉంది. ధర్మమూ 

తరువాత ఉన్నది అర్థము అనగా ధనము. అంటే ధనార్జన ధర్మయుక్తముగా 

ఉండవలెనని అర్థము. ఆ విధముగా సంపాదించిన ధనముపై తృప్తి ఏర్పరచుకోన్నవానికి తాను ‘మోక్షగామి’ కావలయుననే కామితము కలిగియుంటాడు. విషయవాంఛా పరివృతుడై పరదారా పరిశ్వంగము కోరుకోడు. చెప్పినది 4 పదాల వాక్యమైనా అందలి భావమును సాధించుటకు జీవన కాలము పడుతుంది. అందుకే వేదమూలమగు జ్ఞానమును, లక్ష్మీదేవి వంటి గృహిణి, చేయగలిగినంత వ్యవసాయము ఉంటే లోకమునకు గానీ పరలోక సాధనకు గానీ పనికివచ్చుటకు తగిన ధనమును ఆర్జించుతాము.  అందుకే పెద్దలు ఈ మాట చెప్పినారు.

వేదమూల మిదం జ్ఞానం, భార్యామూల మిదం గృహంl

కృషి మూలమిదం ధాన్యం, ‘ధనమూలమిదం జగత్ ll

జ్ఞానానికి మూలం వేదము, ( విద్=జ్ఞానము  అని అర్థము.) ఇంటికి దీపము ఇల్లాలే. 

అందుకే భార్యను ‘ గృహ లక్ష్మి’ అన్నారు. ధాన్యం అధికదిగుబడి రావాలంటే వ్యవసాయం 

బాగా చేయాలి,

(కృషి అంటే వ్యవసాయమని అర్థము, కానీ నేటి పరిస్థితికి అన్వయించుకొంటే 

శ్రమపడుట అని తలువ వచ్చును.) ఆవిధముగా ఈ జగత్తులో అన్నింటికి మూలమగు  

ధనమును సంపాదించవలెను. అంతే కానీ అడ్డదారులు తొక్కి సంపాదించమని కాదు.

ఈ శ్లోకమును కూడా గమనించండి:

అధమా: ధనమిచ్ఛంతి ధనం నామం చ మాధ్యమా: l

ఉత్తమా: మానమిచ్ఛంతి మానం హి మహతాం ధనం ll

అధములు ధనమునే కోరుకొందురు. మధ్యములు ధనం-గౌరవం రెంటిని 

కోరుకొందురు. ఉత్తములు గౌరవమునే కోరుకొందురు. ఉత్తములకు 

గౌరవమే(కీర్తియే)ధనం. వారికి కీర్తి కంటే ధనం గొప్పది కాదు. ఆర్జనకు హద్దు 

అవసరము. అప్పుడు సద్బుద్ధి కలిగి సత్కార్యాచరణ చేసి కీర్తివంతులౌతారు.         

తనకు లేనిది కోరుకొనుట ప్రాణికోటికి సహజము. అందుకే జంతువులు మాటలాడుట

కోరుకొంటాయట. మాటలాడే శక్తి కలిగిన మానవుడంటే బహుశ జంతువులకు అసూయనేమో!

మానవుడు యౌవ్వనము కలిగినంతకాలమూ విషయలోలుడై ఉంటాడు. 

సాధారణముగా అది మానవుని సహజ గుణము. ఎప్పుడయితే యౌవ్వనముడిగి ఇటు వార్ధక్యము అటు సంసారబాధ్యతలు మీదపడుతాయో అప్పుడు ఏమాత్రము అవకాశము అంటే ఏకాంతము దొరికినా తన యౌవ్వనానుభావములను నెమరువేసుకొంటూ ఉంటాడు. అందుకే నిత్యయౌవ్వనులు ఉండే స్వర్గముపై మక్కువ ఎక్కువ చూపుతాడు.

ఇక దేవతలో మోహవాంఛా  ప్రవృత్తికి రోశి పరమాత్మను చేరదలచి మోక్షమును 

కోరుకొంటారు. ఇంద్రుడు అన్న మాట కూడా ఒక పదవి లేక పట్టము. ఆయన పాలనా 

వ్యవధి ఒక మన్వంతరము. ఆ తరువాత ఇంద్రుడు మారుతాడు. ఇప్పుడు 14వ ఇంద్రుడు 

స్వర్గాధిపతి. ఇక్కడ దేవతలు అన్న మాటకు విబుధులు, విద్వాంసులు, పండిత శ్రేష్ఠులు 

అన్న అన్వయము కూడా తీసుకొన వచ్చును. ఈ కోవకు చెందినవారు తక్కువ మంది 

అహంకారులుగానూ ఎక్కువ మంది జ్ఞానులుగానూ మారుతారు. వారు భూమిపై నడయాడు దేవతలతో సంకానమే కదా! మరి అట్టి జ్ఞానులయినవారు కోరుకొనేది మోక్షమే కదా!

ఎంతటి చక్కనయిన సూక్తియో చూడండి.

 

अधना धनमिच्छन्ति वाचं चैव चतुष्पदाः ।

मानवाः स्वर्गमिच्छन्ति मोक्षमिच्छन्ति देवताः ॥ - चाणक्य नीति

दरिद्र धन की कामना करते हैं, चौपाइयों की इच्छा वाणी, मनुष्य स्वर्ग की कामना करते हैं, (और) 

देवता मोक्ष की कामना करते हैं।

इच्छा बहुत मजबूत फंदा है। हर कोई इसकी चपेट में आ जाता है और इस जाल से बचना बहुत 

कठिन परीक्षा है।

1.        गरीब पैसे की ख्वाहिश रखते हैं। धन का एक आश्चर्यजनक गुण है - किसी के पास कितना भी हो, 

      वह उससे तृप्त नहीं होता है। जितना अधिक वह इसमें लिप्त होता है, उसकी प्यास उतनी ही 

      बढती जाती है! इस निम्न लिखित सूक्थी को एक बार पढ़िए:

 अधमा: धनमिच्छन्ति धनं नामं च मध्यमा: l

 उत्तमा: मानमिच्छन्ति मानं हि महतां धनम् ||

अपने विचारों में जो निम्न रहता है वह केवल धन दौलत कमाना चाहता है l जिन के विचार मध्यम 

गति के होते हैं वह तो धन और नाम कमाना चाहता है लेकिन उत्तम जो होते हैं वे सदा मान सम्मान 

यानी कीर्ती ही चाहते हैं l इस में भी धर्मं मार्ग पे चलके ही कीर्ति कमाना चाहते हैं l वही कीर्ती वैसे 

लोगों को स्वर्ग पहूँचा सक्ती है l

 2. चार पैर वाले जानवर भी इच्छा के चंगुल से नहीं बचे हैं। वे उस संकाय के लिए तरसते हैं जो उन्हें 

नहीं दिया गया था - भाषण की शक्ति। वे उन मनुष्यों से ईर्ष्या करते हैं जिनके पास वह क्षमता है और 

वे लगातार अपने लिए इस क्षमता की आकांक्षा रखते हैं।

3. मनुष्य को स्वर्ग का स्वप्न होता है कि वह सुखधाम हो। वे इसे प्राप्त करने की आकांक्षा रखते हैं। 

उनके सभी कार्य और विचार उन्हें उस स्थान तक उठाने के लिए एक सीढ़ी की ओर तैयार किए 

जाते हैं। स्वर्ग जाने केलिए आदमी धर्मबद्ध होकर जीवित गुजारना चाहिए l उसकेलिए अपने मन में 

निरंतर उसी कामना रखते हुए धर्मं पथ पर जो पैसा कमाया उसका विनियोग करता है l

4. देवताओं को 'इच्छा' से भी नहीं बख्शा जाता है। स्वर्ग के देवता भी अपने गुणों से बाहर हो जाएंगे 

और जीवन के चक्र में वापस आ जाएंगे। तो उनकी अभीप्सा है मुक्ति, मोक्ष, निर्वाण । इन्द्र काभी एक 

पद है l वह उनका नाम नहीं l हर एक मन्वंतर को इंद्रा बदलता है l वैसाब चौदहवाँ इंद्रा स्वर्ग्पालन 

कर रहा है l उसलिए देवता लोग भी अपने सारे सुखों से तंग होकर मोक्ष चाहते हैं l

इसलिए कोई भी इच्छा से रहित नहीं है। कोई न कोई इच्छा किसी न किसी रूप में उनके पास होता 

है। यह स्वयं पर निर्भर करता है कि वह किस प्रकार की इच्छा रखना चाहता है। यह अधिक धन 

प्राप्त करना या मोक्ष प्राप्त करना हो सकता है। लेकिन किसी भी हालत में कमाई पर काबू रखना ही 

चाहिए l यदि इच्छा रखने के अलावा कोई विकल्प नहीं है, तो एक ऐसा क्यों न हो जिसका लक्ष्य 

उच्चतर अच्छाई हो l 

adhanā dhanamicchanti vācaṃ caiva catuṣpadāḥ ।

mānavāḥ svargamicchanti mokṣamicchanti devatāḥ ॥- cāṇakya nīti

The penniless desire money, the four-footed desire speech, humans desire heaven, (and) 

the Gods desire absolution.

Desire is a very strong noose. Everybody comes under its grip and escaping the snare is a 

very tough ordeal.

1. The poor aspire for money. Money has an astonishing trait - no matter how much one 

has, he is not satiated with it. The more he indulges in it, the more his thirst increases!

2. Even the 4 legged animals are not spared from the clutches of desire. They long for the 

faculty that was not bestowed on them - the power of speech. They envy humans who 

possess that capability and constantly aspire this ability for themselves.

3. Humans have the vision of heaven to be a place of bliss. They aspire for attaining that. 

All their actions and thoughts are geared towards a ladder to raise them to that spot.

4. Gods are not spared from 'desire' either. The Gods in heaven too, shall run out of their 

virtues and come back to the circle of life. So their aspiration is liberation, absolution, 

nirvāṇa.

Hence, no one is devoid of desires. Everyone has them in one form or the other. It is up 

to oneself to choose what kind of desire he wants to possess. It could be to acquire more 

wealth or to attain mokṣa (absolution).

If there is no choice but to have a desire, then why not have one which aims at a higher 

good!

స్వస్తి.

*****************************************

 అజరామర సూక్తి – 338

अजरामर सूक्ति – 338

Eternal Quote – 338

अहंममाभिमानोत्थैः कामलोभादिभिर्मलैः।

वीतं यदा मनः शुद्धमदुःखमसुखं समम्॥16॥

तदा पुरुष आत्मानं केवलं प्रकृतेः परम्।

निरन्तरं स्वयंज्योतिरणिमानमखण्डितम्॥17॥

ज्ञानवैराग्ययुक्तेन भक्तियुक्तेन चात्मना।

परिपश्यत्युदासीनं प्रकृतिं च हतौजसम् ॥18॥ - व्यास भागवतम्

 

అహమ్మమాభిమానోత్థైః కామలోభాదిభిర్మలైః l

వీతం యథా మనః శుద్ధం ఆదుఃఖమసుఖం సమం ll 16

తదా పురుష ఆత్మానం కేవలం ప్రకృతేః పరం l

నిరంతరం స్వయం జ్యోతిరణిమానమఖండితం ll  17

జ్ఞాన వైరాగ్య యుక్తేన భక్తియుక్తేనచాత్మనా l

పరిపత్యత్యుదాసీనం ప్రకృతిం చ హతౌజసం ll 18 – వ్యాస భాగవతము 

ఈ శ్లోకము భాగవతము లోని తృతీయ స్కందములోని 25వ అధ్యాయమున దేవహూతి కపిల మహర్షి సంవాదమున వస్తాయి. దేవహూతి కపిలుని తల్లి. కపిలుడు శ్రీ మహావిష్ణువు అవతారము. ఆయన తన తల్లితో పై శ్లోకములను చెప్పుచున్నాడు.

నేను నాది అనే అహంకార మమకార రూపమైన అభిమానంవల్ల కామ, క్రోధ, లోభాది దోష సమూహములు ఆవిర్భవించినపుడు, చిత్తము వానికి లోనుగాకుండ వానినుండి విడివడినప్పుడు పరిశుద్ధ మవుతుంది. చిత్తము పరిశుద్ధమైనప్పుడు సుఖ దుఃఖములకు అతీతమగు  రూపముగా వెలుగొందుతుంది. ఏకరూపమైన అటువంటి చిత్తంలోనే పరమాత్మ సాక్షాత్కరిస్తాడు. ఆ పరమాత్మ ప్రకృతికంటె అతీతుడు, స్వయంప్రకాశక శక్తి కలిగినవాడు, సూక్ష్మస్వరూపుడు, అపరిచ్ఛిన్నుడు, ఉదాసీనుడు. అటువంటి పరమాత్మను, ఆ పరమాత్మ తేజస్సువల్ల నిస్తేజమైన ప్రపంచాన్నీ యోగివరేణ్యులు భక్తిజ్ఞానవైరాగ్యాలతో కూడిన చిత్తంతో దర్శించినవారై మోక్షప్రాప్తికి సర్వాంతర్యామి అయిన శ్రీమన్నారాయణుని యందు సమర్పింపబడిన భక్తి మార్గమే ఉత్తమోత్తమ మైనదని, తక్కిన మార్గాలు దానికి సాటిరావని చాటిచెప్పినారు. ఇంద్రియార్థాలైన శబ్దస్పర్శరూపరసగంధాలతో కలయిక అసద్విషయమై అనగా ఆచరణ యోగ్యము కానిదై, దృఢమైన బంధానికి కారణం అవుతుంది. ఆ సంగమము భగవంతుని సంబంధమై సద్విషయమైనపుడు మనస్సు, బుద్ధి, చిత్తం, అహంకారం అనే అంతఃకరణాల సంయమనానికి హేతుభూతమై, సత్పురుషులకు, తెరిచిన మోక్షద్వారం అవుతుంది అన్నది విద్వాంసుల అభిప్రాయము. సహనముతో, సమస్తజీవరాశికి  ఆత్మీయులై, శాంతస్వభావులై, కరుణార్ద్రహృదయులై, కర్మఫలాలను పరిత్యజించి, తన, పర అన్న వ్యత్యాసమును విడచి నన్ను చక్కగా ఆశ్రయించినవారై, నా గుణగణాలను ధ్యానిస్తూ, నా చరిత్రను వీనులవిందుగా ఆలకించి ఆనందిస్తూ, నా కథలే చెప్పుకొంటూ, నా కథలే వింటూ ఉండేవారు పరమ భాగవతోత్తములు. అటువంటి వారిని ఆధ్యాత్మికం, ఆధిదైవికం, ఆధిభౌతికం అనే తాపత్రయాలు ఏమీ చేయలేవు. అటువంటి సర్వసంగ పరిత్యాగులైన పరమభాగవతుల సాంగత్యము మాత్రమే కోరదగినది. అదే సకల దోషాలను నివారిస్తుంది. అటువంటివారి స్నేహంవల్ల సర్వప్రాణుల హృదయాలలో చెవులలో సుధారసము చిందించే నా కథాప్రసంగాలు ప్రాప్తిస్తాయి. నా గుణాలను వినడంవల్ల లౌకిక సుఖములకు అతీతులై, అతీంద్రియులై, ఆత్మా సాక్షాత్కారాన్ని పొందుతారు. సక్రమమైన మార్గంలో శీఘ్రంగా మోక్షాన్ని ప్రసాదించే శ్రద్ధాభక్తులు ఉద్భవిస్తాయి. అందుకే ఆదివేదమైన ఋగ్వేదము ఆదిలోనే ఈ విధముగా చెప్పుచున్నది:

ఆనోభద్రాః క్రతవోయంతు విశ్వతోऽదబ్ధాసో  అపరీతాస ఉద్భిదఃI

దేవానోయథా సదమిద్ వృధే ఆసన్నప్రాయువో రక్షితారో దివేదివేII (ఋగ్వేదము)

దశదిశలనుండి నిరంతర కళ్యాణకారకమగు ఆలోచనలే లేక భావనలే మాలో ప్రసరించుగాక. అట్టి భావనలకు ఎటువంటి అవరోధము వుండకుండుగాక. మంగళకరమగు అజ్ఞాత విషయములు కూడా మా కర్ణ శ్రావ్యమగుగాక. నిరంతరమూ సకల దేవతలూ మమ్ము రక్షించుతూ మా ప్రగతికి కారణభూతులగుచుందురుగాక.

పరమాత్మ ఇంకా ఈ విధముగా తల్లికి తెలియజేస్తూ ఉన్నాడు.

ఎవడు నేను చేసిన ఈ విశ్వసృష్టినీ, నా లీలావిహారాలనూ తలపోస్తూ అందువల్ల ప్రభవించిన భక్తిచేత ఇంద్రియ సుఖాలకూ, కనిపించేవీ వినిపించేవీ అయిన ఇహలోక పరలోక సుఖాలకూ లోనుకాకుండా, మనోనిశ్చలత కొరకు చక్కని యోగమార్గాన్ని అవలంబిస్తాడో అతడు యోగి అని చెప్పబడతాడు. అటువంటి యోగి ప్రకృతిగుణాలను అనుసరించటం వల్లనూ, వైరాగ్యాన్ని పెంపొందించే జ్ఞానయోగం వల్లనూ, ఆత్మార్పణ రూపమైన భక్తియోగం వల్లనూ సాక్షాత్కరించిన ఆత్మస్వరూపం గల నన్ను తన హృదయాంతరాళాలలో నిలుపుకొంటాడు” అని కపిలుడు బోధించి బ్రత్యగాత్మకుండ నైన నన్ను నంతఃకరణ నియుక్తునిం గావించు"మని కపిలుడు తన తల్లితో చెప్పినాడు.

ఇంద్రియ నిగ్రహము, సత్సాంగత్యము, ఈర్ష్యాద్వేషకోపతాపదుల విసర్జనము, కలిగిన వానికి భగవత్ సాయుజ్యము హస్తామలకమే!

अहंममाभिमानोत्थैः कामलोभादिभिर्मलैः।

वीतं यदा मनः शुद्धमदुःखमसुखं समम्॥16॥

तदा पुरुष आत्मानं केवलं प्रकृतेः परम्।

निरन्तरं स्वयंज्योतिरणिमानमखण्डितम्॥17॥

ज्ञानवैराग्ययुक्तेन भक्तियुक्तेन चात्मना।

परिपश्यत्युदासीनं प्रकृतिं च हतौजसम् ॥18॥

कपिल मुनि संख्या दर्शन के प्रवर्तक हैं l इन्हें भगवान् विष्णु का पंचम अवतार माना जाता है l 

इनकी माता का का नाम देवहूती और पिता का नाम कर्दम है l उन दम्पति के प्रार्थना पर भगवान् 

विष्णु ने स्वयं उनका ओउलाद बनकर भूतल पहुंचे l कर्दम अकेला वानप्रस्थ आश्रम जातेहुए 

देवहूति से बोलता है कि उनको भगवान् के बारेमे अं मौके पर कपिल विस्तृत रूपसे बताएगा l जो 

ज्ञान माताको कपिल ने सौंपा वही सांख्यदर्शन कहलाता है l 

महर्षि कपिल आने माता एवाहूति को ऐसा उपदेश दे रहे हैं :

जब कोई पूरी तरह से असत्य से उत्पन्न वासना और लोभ की अशुद्धियों से शुद्ध शरीर को "मैं" के 

रूप में और शारीरिक संपत्ति को "मेरा" के रूप में मानता है, तब किसी के मन के रूप में 

पहचानना शुद्ध हो जाता है। उस शुद्ध अवस्था में वह तथाकथित भौतिक सुख और संकट की 

अवस्था को पार कर जाता है। उस समय आत्मा स्वयं को देख सकती है भौतिक अस्तित्व से परे 

और हमेशा आत्म-प्रभावशाली,अखंडित, और आकार में बहुत छोटा होजाता है। वही आत्म-

साक्षात्कार की स्थिथि होती है और उस स्थिति में, भक्ति सेवा में ज्ञान और त्याग के अभ्यास से, 

कोई देखता है सब कुछ सही परिप्रेक्ष्य में; वह भौतिक अस्तित्व के प्रति उदासीन हो जाता है, और 

भौतिक प्रभाव उस पर कम शक्तिशाली रूप से कार्य करता है। उसी लिए ऋगवेद प्रारम्भ में ही 

ऐसा कहागया है: 

आ नो भद्राः क्रतवो यन्तु विश्वतोऽदब्धासो अपरीतास उद्भिदः ।

देवा नोयथा सदमिद् वृधे आसन्नप्रायुवो रक्षितारो दिवेदिवे॥ - ऋगवेद

 अर्थ - हमारे पास चारों ओर से ऐंसे कल्याणकारी विचार आते रहें जो किसी से न दबें, उन्हें कहीं से 

बाधित न किया जा सके एवं अज्ञात विषयों को प्रकट करने वाले हों। प्रगति को न रोकने वाले  और 

सदैव रक्षा में तत्पर देवता प्रतिदिन  हमारी वृद्धि के लिए तत्पर रहें।

Ahammabhimanotthaiah kamalobhadibhirmalaih.

Vitam yada manah suddhamaduhkhamsukhm sam16॥

Tada purusha atmanam kevalam prakriteh param.

Continam swayamjyotiranimanamkhanditam॥17॥

Jnanavairagyayukten Bhaktiyukten Chatmana.

Paripashtyudasinam prakritim cha hatujasam 18

When one is completely cleansed of the impurities of lust and greed

produced from the false identification of the body as “I” and bodily

possessions as “mine”, one’s mind becomes purified.  In that pure state he

transcends the stage of so-called material happiness and distress.  At

that time the soul can see himself to be transcendental to material

existence and always self-effulgent, never fragmented, although

very minute in size. In that position of self-realization, by

practice of knowledge and renunciation in devotional service,

one sees everything in the right perspective; he becomes

indifferent to material existence, and the material influence acts

less powerfully upon him.  

That is why Rigveda says like this:

AA no bhadrah kratavo yantu vishwatoऽdabdhaso apritas udbhidah.

Deva noytha sadamid vridhe asannaprayuvo rakshitaro divedive

May powers auspicious come to us from every side, never deceived, unhindered, and victorious. That the Gods ever may be with us for our gain, our guardians day by day unceasing in their care. 

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 339

अजरामर सूक्ति – 339

Eternal Quote – 339

वयमिह परितुष्टा वल्कलैस्त्वं दुकूलैः

सम इह परितोषो निर्विशेषो विशेषः  ।

स तु भवति दरिद्रो यस्य तृष्णा विशाला

मनसि च परितुष्टे कोऽर्थवान् को दरिद्रः ॥ - वैराग्यशतक, भर्तृहरि

వయమిహ పరితుష్టా వల్కలైస్త్వం దుకూలైః

సమ ఇహ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః ।

స తు భవతు దరిద్రో యస్య తృష్ణా విశాలా

మనసి చ పరితుష్టే కోఽర్థవాన్‌ కో దరిద్రః ॥ - వైరాగ్య శతకము – భర్తృహరి

ఏనుగు లక్ష్మణ కవిగారి ఆంధ్రానువాదము:

కలిత దుకూల వస్త్రములు గట్టిన నీకును జీర్ణ వల్కలం

బులు ధరియించు మాకును ప్రమోదము తుల్యము లేదు వాసి; య

గ్గలమగు తృష్ణ  ఎవ్వనికి; గాఢ దరిద్రుడు వాడు; లేమియుం

గలిమియు లేవు సమ్మద వికస్వర మానసులైన వారికిన్

ఇది నా అనుసరణ లేక అనుకరణ:

నారచీరకట్టి నడయాడు మునికిని

పట్టు వలువ కట్టు ప్రభువునకును

భేదమేమిలేదు పెనగొనుతృప్తిలో 

రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి

పై శ్లోకము భర్తృహరి వైరాగ్య శతకములోని యతి నృపతి సంవాదములో 53వ 

శ్లోకముగా మనకు కనిపిస్తుంది.

పై శ్లోక సారాంశము: ఒక సన్యాసి ఈ విధముగా చెప్పుచున్నాడు:

మేము బట్టల కోసం చెట్ల బెరడులనుండి నారను తీసి ఆ వల్కలములను ధరిస్తాము. 

మీరు దుకూలములు అనగా పట్టు దుస్తులు ధరిస్తారు. కానీ ఇరువురిలోనూ కలిగే

సంతృప్తి ఒకేలా ఉంటుంది మరియు ఆ సంతృప్తిలో ఎటువంటి వ్యత్యాసమూ కనిపించదు.

అంతులేని కోరికలు కలిగినవారే నిరుపేదలు. మనస్సులో సంతృప్తి ఉంటే,

ఆతను నిజమైన ధనవంతుడు. మరి నిజానికి  ధనవంతుడు ఎవరు,పేదవాడు ఎవరు?

అనగా సంతృప్తి కలిగియున్న వానికి దారిద్ర్యము, ఐశ్వర్యము రెండూ సమానమే!

ఆంద్ర మహాభాగవతములోని ‘బలిచక్రవర్తి చరితమున’ శుక్రాచార్యునకు బలిచక్రవర్తి

చెప్పిన ‘వ్యాప్తింజెందక వగవక’ ‘కారే రాజులు రాజ్యముల్.....’ అన్న పద్యములను, న్తకు

మునుపు సందర్భోచితముగా చెప్పుటచే  ఇచట ఉటంకించలేదు.

జగద్గురువులు  శ్రీశ్రీ భారతీతీర్థమహాస్వామివారి అనుగ్రహ భాషణములోని  ఈ 

వివరణను గమనించండి..

సంతోషమయ జీవనానికి సంతృప్తి తప్పనిసరిగా కావాలి. ఎంతటి ఆస్తిపాస్తులైనా తృప్తి

లేకపోతే మనిషికి సంతోషాన్ని, ఆనందాన్ని అందించలేవు. సుఖసంతోషాలను అందించే

వస్తువులను కోరుకునే వ్యక్తి వాటిని పొందటానికి కష్టపడి పనిచేయాలి. కష్టంలో

సంతోషం లభించదు కదా! అలా కష్టపడి పొందిన వస్తువులను కాపాడుకోవడానికి 

మళ్ళీ కష్టపడాలి. అప్పుడూ సంతోషం ఉండదు. ఒక వేళ ఒక కారణంగా కష్టపడి సంపాదించిన ఆ వస్తువులను పోగొట్టుకుంటే, ఉన్నదనుకున్న సంతోషం పూర్తిగా నశించి దుఃఖమే మిగులుతుంది. అందువలన ఏదో సంపాదించాలనెడి కోరికను కలిగి ఉండడం మనకు మంచిది కాదు. ప్రాచీనకాలంలో వనాలలో నివసించే ఋషులకు ఆస్తిపాస్తులు ఏమీ ఉండేవికావు. అయినా వారు ఆనందంగా లేరా? వారి ఆనందానికి ముఖ్యకారణం వారికున్న సంతృప్తియే.

పురాణాలలో పరమశివుడు శరీరమంతా విభూతిని పూసుకొని, పులిచర్మాన్ని ధరించి

వృషభవాహనంపై యున్నట్టు వర్ణించారు. ఇంద్రియసుఖాల నుండి మనలను దారి

మళ్ళించడానికే సాంకేతికంగా ఇలా చెప్పబడింది. మనం ఎంతటి ధనవంతులమైనా

సాధారణ జీవితాన్నే గడపాలి. అప్పుడే ఆనందంగా ఉండగలం. ధనం అనుకోకుండా

మనకు లభిస్తే మంచి పనులు చేయడానికి, ధార్మిక కార్యక్రమాలను ఆచరించడానికి ఆ

ధనాన్ని ఉపయోగించాలి. మన జీవితాలను సామాన్యంగా గడపాలి .

ఈ ప్రపంచంలో ధనవంతులెవరు? పేదవారెవరు? అని ప్రశ్నించినట్లయితే, ఎవరి

హృదయం సంతృప్తితో నిండి ఉందో, ఎవరికి ఎటువంటి కోరికలు లేవో వారే

ధనవంతులనీ, ఎవరికి ఈ లక్షణాలు ఉండవో వారు పేదవారని మనం సమాధానం

చెప్పాలి.

అందువలన సంతృప్తి అనే ఆదర్శాన్ని మనం ఆచరిస్తూ ఆనందమయ జీవనాన్ని

గడపడానికి ప్రయత్నించాలి.

वयमिह परितुष्टा वल्कलैस्त्वं दुकूलैः

सम इह परितोषो निर्विशेषो विशेषः  ।

स तु भवति दरिद्रो यस्य तृष्णा विशाला

मनसि च परितुष्टे कोऽर्थवान् को दरिद्रः ॥ - वैराग्यशतक, भर्तृहरि

हे राजन हम यहाँ पेड़ की चालों से न्काले तंतुओं से बनाएगे वल्कल से संतुष्ट हैं और आप रेशमी 

वस्त्रों से सुसज्जित आप भी संतुष्ट हैं l हमारे बीच में संठुश्ती का कोइ अंतर नहीं है l संतोष दोनों में 

एक ही सामान है l परंत्हू जिनको धनलिप्सा अधिक है वही पुरुष दरिद्र है, क्यों कि मन के संतुष्ट 

होनेपर न कोइ धनी है न कोइ दरिद्र l

मालिनी वृत्त पर सेट, यह श्लोक एक घरेलू सच्चाई को अभिव्यक्ति देता है। हम नहीं जानते कि

भर्तृहरि के मन में कौन था जब उन्होंने 'त्वम्' कहा था, लेकिन यह पद हम सभी पर लागू होता है।

कवि अपने विषय को एकवचन में संबोधित करते हुए बहुवचन में अपने बारे में बोलता है। यह 

अच्छी तरह से अमीरों के लिए उनकी अवमानना ​​​​को दर्शाता है। 'निर्विषे' शब्द संस्कृत में एक 

पकड़ वाक्यांश में बदल गया है, हालांकि ज्यादातर लोग स्रोत को जाने बिना इसका इस्तेमाल 

करते हैं। यह भर्तृहरि का एक सुंदर श्लोक है जहाँ वे कहते हैं कि ऋषियों और अमीरों में कोई बड़ा अंतर नहीं है।

इससे कोई फर्क नहीं पड़ता कि कोई बड़े बंगले में रहता है या जंगलों में। इससे कोई फर्क नहीं पड़ता कि कोई सोने की थाली और चांदी की लोटा से खाता और पीता है या सिर्फ पेड़ों से फल तोड़ के खाता है। इससे कोई फर्क नहीं पड़ता कि कोई लत्ता में रहता है या धन में। किसी के धन को मौद्रिक पैमाने के बजाय संतोष के पैमाने पर मापा जाता है। वह जो अपनी संपत्ति से संतुष्ट है वह सबसे अमीर प्राणी है। जो असन्तुष्ट है और अधिक धन के लिए अथक प्यासा है वह वास्तव में गरीब है। भले ही वह दुनिया का राजा है, अगर उसके पास तृप्ति मने संतोष नहीं है, तो वह पृथ्वी पर सबसे गरीब, जरूरतमंद व्यक्ति है।

हमारे पास जो कुछ है उसके लिए संतुष्ट और आभारी होना ही जाने का रास्ता है!

vayamiha parituṣṭā valkalaistvaṃ dukūlaiḥ

sama iha paritoṣo nirviśeṣo viśeṣaḥ ।

sa tu bhavati daridro yasya tṛṣṇā viśālā

manasi ca parituṣṭe ko’rthavān ko daridraḥ ॥- vairāgyaśataka, bhartṛhari

I’m happy wearing tree barks; silk garments please you. The satisfaction is the 

same; difference is merely apparent. A person is poor whose desire is limitless. 

Once the mind is content, who is the rich, who poor?

Set to the Mālinī meter, this verse gives expression to a home truth. We do not 

know who Bhartṛhari had in mind when he said ‘tvam;’ but the verse applies to 

all of us. The poet speaks of himself in the plural while addressing his subject in 

the singular. This nicely suggests his contempt for the rich. ‘Nirviśeṣo viśeṣaḥ’ has 

turned into a catch phrase in Sanskrit, though most people use it without 

knowing the source.

This is a beautiful shloka by Bhartṛhari where he says there is no big difference 

between the sages and the rich. It doesn't matter if one lives in a huge bungalow 

or in the wilderness of the forests. It also doesn't matter if one eats from golden 

plates and silver cutlery or just plucks fruit from the trees. It doesn't matter if one 

lives in rags or in riches. One's wealth is measured on the scale of contentment 

rather than the monetary scale. He who is content with his possessions is the 

richest being. He who is discontent and tirelessly thirsts for more is really poor. 

Even if he is the king of the world, if he does not have तृप्ति (tṛpti - contentment), 

he is the poorest, neediest person on earth.

Being satisfied and thankful for what we have is the way to go!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 340

अजरामर सूक्ति – 340

Eternal Quote – 340

निर्धनश्चापि कामार्थी दरिद्रः कलहप्रियः ।

मन्दशास्त्रो विवादार्थी त्रिविधं मूर्खलक्षणम् ॥ - सुभाषितसुधानिधि

నిర్ధనశ్చాపి కామార్థీ దరిద్రః  కలహాప్రియః l

మందశాస్త్రో వివాదార్థీ త్రివిధం మూర్ఖ లక్షణం ll సుభాషిత సుధానిధి

ఏగాని చేత లేకున్నా ఎంత బంగారం కిలో అంటాడు, దరిద్రత ధనములోనే కాక తలపులలో కూడా తాండవించుచున్ననూ వాదమునకు సంసిద్ధం అంటాడు,  జ్ఞానము పరబ్రహ్మ పదార్థమే అయినా వివాదాలకు విచ్చుకత్తిని కట్టిన కోడినంటాడు, మూర్ఖుల మూర్ధన్యుడు. ఈ మూడు లక్షణములు కలిగిన వాడు, లొత్త గవ్వ, చెల్లని కాసు, ఉప్పు లేని పప్పు వంటి మూర్ఖుని లక్షణాలు.

ఎవరైనా తన శక్తికి మించి తన కోరికలను సాగదీయకూడదు. ఆ గుణము అతడిని ఇబ్బందుల్లోకి నెట్టుటకు మాత్రమే ఉపయోగపడుతుంది. కోరిక ఒక క్షుద్రమైన విషయం. ఇది కోరికను నెరవేర్చుకొనుటకు, అన్ని విధముల అనైతిక చర్యలను చేయడానికి మనస్సును ఒప్పిస్తుంది. జ్ఞానము గలవారు ఈ వాస్తవమును అర్థము చేసుకొంటారు.  మూర్ఖులు మాత్రమే తమ శక్తికి మించి దావానలములో చేతులు పెట్టి కాల్చుకొంటారు.

వివాదాస్పద వైఖరులు ఎవరిలోనూ ప్రశంసించబడవు.  చేతగాని వారు ఆ విషయమును తెలుసుకొనక, తనకు తెలియనిది లేదని తలంచుతూ వితండ వాదములు చేస్తూ ఉంటారు. అసలు వాదనకు దిగే వ్యక్తి, వాదనకు దిగడానికి, ఎదుటి వ్యక్తి  ఏమి మాట్లాడుతున్నాడో తెలుసుకోవాలి. అతని వాదనకు ప్రామాణికత ఉందో లేదో అర్థం చేసుకోవడానికి తగిన పరిజ్ఞానము తప్పక కలిగి ఉండాలి. అందుకు తగిన  చతురత లేకపోతే వాదనలో ప్రవేశించుట నిరర్థకము. తెలివైనవారు అటువంటి పరిస్థితులలో తల దూర్చరు; అట్టి పనులు అవివేకులు మాత్రమే చేస్తారు.

కావున, పై 3 లక్షణాలు తెలివైన వారికి సరిపోవు. పైన పేర్కొన్న వాటిలో దేనియందైనా కాలూనుట మూర్ఖత్వమునకు తిరుగులేని సూచన.

మనము జ్ఞాన దీపమును కలుగవలెనా లేక  అజ్నానాధకారములోనే  కొట్టుమిట్టాడవలెనా  అన్నది మన నిర్ణయమునకు సంబంధించిన విషయము.  పైన తెలియజేసిన విషయమును ఈ పద్యములో ఇమిడించ ప్రయత్నించినాను.

చేతిన చిల్లిగవ్వయును చేర్చగలేకయు పేర్చు కోర్కులున్

కూతల కేమొ గర్వియయి  గొప్పలు చెప్పును ఏమి లేకయున్

మూతయె లేక, బోర్ల, మన ముందర నిల్చిన శూన్య పాత్రలా

చేతన యాతనల్ దరికి చేర్చక బాలిశుడాడు వాదముల్

 निर्धनश्चापि कामार्थी दरिद्रः कलहप्रियः ।

मन्दशास्त्रो विवादार्थी त्रिविधं मूर्खलक्षणम् ॥ - सुभाषितसुधानिधि

दरिद्र अभी तक वांछित; गरीब अभी तक विवादास्पद; ज्ञान में कमजोर फिर भी विवाद चाहने वाले - 

ये तीन लक्षण एक मूर्ख के हैं।

व्यक्ति को अपनी इच्छाओं और इच्छाओं को अपने साधनों से आगे नहीं बढना चाहिए। यह केवल उसे 

परेशानी में डालेगा। चाहत भी अजीब चीज है। यह मन को इच्छाओं की पूर्ति के लिए सभी प्रकार के 

अनैतिक कार्यों को करने के लिए मना लेगा। ज्ञानी इस तथ्य से भली-भांति परिचित हैं। केवल मूर्ख ही 

अपने साधनों से परे खींचने में लिप्त होते हैं।

किसी में भी विवादास्पद और झागडालू रवैये की सराहना नहीं की जाती है, खासकर उन लोग  जो 

अतिरिक्त ऊर्जा खर्च करने का जोखिम नहीं उठा सकते। उन लोगों में ऐसा कोइ विकल्प नहीं रहेगा 

जिस से वे अपनी बात बनासके l उस के बदले में उनका ऊर्जा पूरा लड़ाई-झगड़ों में ही खर्च होगा 

जो किसी भी हालत में लाब्दायक नहीं होगा l । केवल मूर्ख ही ऐसे कार्यों में लिप्त होते हैं।

किसी विवाद में पड़ने के लिए, किसी को पता होना चाहिए कि वह किस बारे में बात कर रहा है। 

किसी को यह समझने के लिए जानकारी होना चाहिए कि क्या उसके तर्क की वैधता है। यदि उसके 

पास आवश्यक कुशाग्रता नहीं है तो तर्क में प्रवेश करने का कोई मतलब नहीं है। बुद्धिमान लोग ऐसी 

स्थितियों में स्वयं को शामिल नहीं करते हैं; मूर्ख ही करते हैं।

इसलिए, उपरोक्त 3 विशेषताएँ बुद्धिमानों के अनुकूल नहीं हैं। उनमे से  किसी में भी शामिल होना 

मूर्खता का एक चिल्ला संकेत है।

अब यह हम पर निर्भर करता है कि हम बुद्धिमान बनना चाहते हैं या मूर्ख !

nirdhanaścāpi kāmārthī daridraḥ kalahapriyaḥ ।

mandaśāstro vivādārthī trividhaṃ mūrkhalakṣaṇam ॥ - subhāṣitasudhānidhi

Penniless yet desirous; poor yet contentious; weak in knowledge yet seeking disputes - (these) three characteristics are those of an idiot.

One should not stretch his wants and desires beyond his means. It will only get him in trouble. Desire is a strange thing. It will convince the mind to perform all kinds of unethical actions, in order to fulfil the desires. The wise are very aware of this fact. Only the foolish indulge in stretching beyond their means.

Contentious and quarrelsome attitudes are not appreciated in anyone, especially those who can't afford to expend extra energy from the repository of their thoughts. Instead of making ends meet, efforts will be spent in fighting for no meaningful reason.  Only the silly, engage in such actions.

In order to get into an argument, one should know what he is talking about. One needs to be knowledgeable in order to understand if there is validity to his argument.  There is no point in entering the argument if he does not have the required acumen.  The wise do not involve themselves in such situations; only the foolish do.

Hence, the above 3 characteristics do not suite the wise. It is a screaming indication of foolishness to engage in any of the above.

It is up to us now, to determine whether we want to be wise or foolish!

స్వస్తి.

*****************************************

 అజరామర సూక్తి – 341

अजरामर सूक्ति – 341

Eternal Quote – 341

गिरिर्महान् गिरेरब्धिः महानब्धेर्नभो महत् ।

नभसोऽपि महद्ब्रह्मा ततोप्याशा गरीयसी ॥ - कुवलयानन्द

గిరిర్మహాన్ గిరోరబ్ధిః మహానబ్ధేర్నభో మహాత్ l

నభసోऽపి మహాద్బ్రహ్మా తతోప్యాశా గరీయసి ll

పై శ్లోకమునకు నా యథాశక్తి అనువాదము:

అచలము చిన్నదై జనును ఆర్ణవమున్ సరిపోల్చి చూడగా

విచలిత వార్ధి చిన్నదగు వీగక సాగు నభంబు పోల్చినన్

అచర నభంబు బొల్చ బహు అల్పము బ్రహ్మము ముందు గాంచగన్

ప్రచురిత బ్రహ్మమౌ లఘువు ప్రస్ఫుట రీతిన  ఆశముంగటన్

పర్వతము పెద్దదే కానీ సముద్రము అంతకన్నా పెద్దది. సముద్రము, ఆకసముతో 

పోల్చినపుడు అతి చిన్నది. ఆ అంబరమే, పరబ్రహ్మముతో పోల్చినపుడు అత్యంత 

అల్పము. కానీ ఆ పరబ్రహ్మమే ఆశముందు అత్యంత సూక్ష్మ కణము. అంటే మానవునకు 

ఆశపై ఎంత ఆశ ఉన్నదో ఆలోచించండి.

పెద్దలు చెప్పిన ఈ సూక్తిని ఒక పర్యాయము గమనించండి :

క్రోధో వైశ్వానరో దేవో ఆశా వైతరిణీ నది

విద్యా కామదుఘాః దేనుః సంతుష్టిః నందనం వనం

తన క్రోధమగ్ని గాంచగ

తన ఆశే వైతరిణిని  తప్పక చేర్చున్

తన విద్య కామధేనువు

తనతృప్తే నందనమ్ము తలవగ రామా!

కోపము అగ్ని వంటిది. అది తననూ కాల్చుకొంటుంది పరులనూ నిర్దాక్షిణ్యముగా 

కాల్చివేస్తుంది. ఇక ఆశ వైతరిణీ నది వంటిది. ఈ వతరినీ నదిని గూర్చి ఒక్కమాట 

చెప్పుకొందాము. ఇది వంద యోజనాల వెడల్పు ఉంటుంది. చిక్కని రక్తము, చీము 

కూడా. భయంకర  జలచరాలు, ఒక్క క్షణం కూడా భరించలేని దుర్వాసన 

కలిగియుంటుంది.  ఎన్ని దీనాలాపనలు చేసిన పాపి   తను చేసిన  పాపాలకు ఫలితం 

అందులో మునిగి అనుభవించవలసిందే. అందుకనే తమ వారి కోసం భువిపై వారిపేరు 

మీద గోదానం చేస్తారు.  గోదానం చేస్తే వైతరిణి  నదిని సులభంగా దాటగలరని గరుడ 

పురాణంలో  శ్రీమహావిష్ణువు స్వయంగా  గరుత్మంతుడికి  తెలియజెప్పినాడు. విద్య 

పాలిచ్చే పాడియావు వంటిది. తన సంతృప్తే నందనవనము. ఎంతటి నీతి వాక్యములో 

గమనించండి.

వైతరిణితో పోల్చబడిన ఆశ ఎంత హీనమైనదో చూడండి. దానికి ఎక్కడలేని ప్రాముఖ్యత 

ప్రాధాన్యత ఇచ్చి దానినే మన సర్వస్వముగానెంచి వాంఛించి వాంఛించి వడలిపోయి 

వసుధను వీడుచున్నాము. మనము చేసేది ఎంత హీనమైన పనే అన్నది ఒక పర్యాయము 

మదిలో తర్కిన్చుకొంటే మనకే తెలిసివస్తుంది. దీనిని దాతుకోవలెనంటే పోతన చెప్పిన 

తిరుగులేని మార్గమే మనకు శరణ్యము. అది ఏమిటన:

నీ పాదకమలసేవయు

నీ పాదార్చకులతోడి నెయ్యమును నితాం

తాపార భూతదయయును

దాపసమందార! నాకు దయచేయఁ గదే.

          ఓ తపోధనులకు కల్పవృక్ష మైనవాడా! శ్రీకృష్ణా! కమలాల వంటి నీ పాదాల 

పరిచర్య, నీ పాదాలను పూజించే భక్తులతో మిత్రత్వం, ప్రాణులు అన్నిటిమీద అత్యంత 

అపరిమతమైన దయను నాకు ప్రసాదించు.

మధురకు బలరామ కృష్ణులు వచ్చినపుడు, శ్రేష్టమైన పూల మాలలు కట్టి అమ్మే 

 సుదాముని వద్దకు పోతారు. (ఈ సుదాముడు కుచేలుడు కాదు). ఎంతో సంతసించిన 

సుదాముడు స్నిగ్ధము, మనోహరము, సురభిలము నగు మాలలను వారికి వేసి 

భాషపూరిత నయనాలతో వారి ముందు నిలుస్తాడు. అప్పుడు, శ్రీకృష్ణుడు వరంకోరుకో 

మని అనుగ్రహించుతాడు. ఆ సుదాముడు కోరిన వరమే భావయుక్తమగు పై పద్యము. 

ఒక మాలాకారుని చేత యింతటి గంభీరమైన భావగర్భితమైన పలుకులు 

పలికించటంలో పోతనామాత్యుల వారి విశిష్ఠత కనబడుతోంది. వారు భక్తి 

పారవశ్యంతో మైమరచి పద్యాలలో యిలా మధుర మకరందాన్ని స్వచ్ఛమైన ప్రపత్తిని చిలకరిస్తుంటారు.

ఇదే మాటనే ఆదిశంకరులు కూడా ‘సత్సంగత్వే నిస్సంగత్వం’ అని చెప్పినారు. 

మహానుభావులు ఎఇచెప్పినా వారి అభిప్రాయము మారదు.

गिरिर्महान् गिरेरब्धिः महानब्धेर्नभो महत् ।

नभसोऽपि महद्ब्रह्मा ततोप्याशा गरीयसी ॥ - कुवलयानन्द

स्वभावतः एक पहाड़ बहुत बड़ा है; समुद्र पर्वत से बड़ा है, आकाश सागर से बड़ा है, परब्रह्मा 

आकाश से भी बड़ा है, और इच्छा उससे (ब्रह्मा) भी बड़ी है।

यह एक ज्ञात तथ्य है कि पहाड़ बहुत बड़े हैं। सारे सागर मिलके एक ही महासागर बनता है l यह 

महासागर इतना विशाल होता है  कि वह आसानी से सारे पर्वतों को अपने में  छिपा सकता है। 

आकाश और भी बड़ा है, क्योंकि यह पूरा अंतरिक्ष फैलाहुआ है l इन सभी को बनाने वाला 'ब्रह्म 

तत्व' निश्चित रूप से इन सबसे बड़ा है - इन सभी को बनाने में सक्षम होने के लिए।

लेकिन एक छोटी सी चीज है जिसका कोई रूप नहीं होता और जो मन में जन्म लेती है। यह स्वयं 

ब्रह्मा से भी बड़ा है! इसे बोलते हैं ‘इच्छा’। चाहतों की प्यास बुझाना आसान नहीं होता। एक इच्छा 

पूरी होती है तो दूसरी आ जाती है। अगर वह तृप्त हो जाता है तो एक अलग पैदा होता है। यह 

कभी न खत्म होने वाला चक्र है। ब्रह्मा स्वयं अपनी इच्छाओं को बुझाने से थक सकते हैं लेकिन 

हमारे मन में पैदा होनेवाली इच्छा कभी भी ख़त्म नहीं होती l

इच्छा का एकमात्र उपाय, उसी स्थान से उत्पन्न होता है जहां से इच्छा उत्पन्न होती है - मन। जब 

इच्छाओं की नासमझी को समझा जाता है, तो मन अपनी अंतहीन समस्याओं का एक अचूक 

इलाज ढूंढता है। अगर इन इच्छाओं को कोई थम सकता है वह सिर्फ मन है l

मनको अगर हम काबू में रख सकते हैं तो इच्छाएँ घुसनेका कोई जगह अपने शरीर में नहीं मिलताl  

इच्छाओं को अपने जीवन पर राज और बर्बाद न करने दें!

girirmahān girerabdhiḥ mahānabdhernabho mahat ।

nabhaso'pi mahadbrahmā tatopyāśā garīyasī ॥ - kuvalayānanda

A mountain is huge; an ocean is larger than the mountain, the sky is larger than 

the ocean, Brahma is larger than the sky, and desire is even bigger than Him 

(Brahma).

It is a known fact that mountains are huge. The oceans are vaster because they 

can easily hide many mountains in them. The sky is even larger, as it spans 

many such oceans and the whole earth. The 'Brahma tatva' that created all of 

these, is certainly greater - for being able to make all of these.

But there is one little thing which doesn't have a form and is born in one's mind.  

It is even greater than Brahma himself! It is 'DESIRE'. This is not easy to quench 

the thirst of desire. If one wish is satisfied, another pops up. If that is satiated 

then a different one arises. This is a never-ending cycle. Brahma himself can get 

tired of quenching one's desires.

The only remedy for desire, arises from the same place where the desire arises 

from - one's mind. When mindlessness of desires is understood, the mind finds a 

surefire cure for its endless problems.

Do not let desires rule (and ruin) your life!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 342

अजरामर सूक्ति – 342

Eternal Quote – 342

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/08/342-342-eternal-quote-342.html

आशायाः ये दासाः ते दासास्सर्वलोकस्य ।

आशा येषां दासी तेषां दासायते लोकः ॥ - समयोचितपद्यमालिका

ఆశాయాః యేదాసాః తే దాసాః సర్వలోకస్య l

ఆశా ఏషాం దాసీ తేషాం దాసాయతే లోకః ll

ఆశ కల్గువాడు అందరి బానిస

ఆశ బానిసైన అతడె రాజు

ఆశ నిగ్రహించు ఆశయముంచుకో

రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి

ఆశకు స్వార్థము కూడిన

ఆశలకంతెక్కడుండు అవిరళ రీతిన్

ఆశాస్వార్థము లణచగ

ఆశయమొకటున్నచాలు అందును నభమే!

ఆశకు పూర్తి వ్యతిరేకము సంతృప్తి. తృప్తి కలిగితే శాంతి లభిస్తుంది. అందుకే ‘దాంతునికైన వేదాంతునికైన

శాంతము లేక సౌఖ్యము లేదు సారస దళ నయన !  అన్నారు త్యాగరాజస్వామి వారు.

ఒకప్పుడు ప్రతి రైలు బోగీ లోనూ ‘Less luggage More Comfort Make Travel A 

Pleasure’ అన్న సందేశము కనిపించేది. ఇది నాకు మనసుకు హత్తుకొన్న మాట.  మన 

పెరిగే వయసుతో బాటూ ఆశ అనులోమ నిష్పత్తిలో ఉంటే శేష జీవన యానము 

సుఖమయముగా సాగుతుంది. జీవితమును నడిపించేది వయసు. కానీ వయసు పెరిగే 

కొద్దీ జీవితము తరుగుతూ వస్తుంది. జీవితమును ఒక పరావాలయము (Perabola) 

నకు పొల్చవచ్చును. అనగా ఒక కొండతో పోల్చవచ్చును. శిఖరము చేరిన పిమ్మట దిగక 

తప్పదు. ఎక్కుసమయములో యౌవ్వనములో ఉంటాము కావున శక్తిని ఉపయోగించి 

శిఖరము చేరుకొంటాము. దిగుట ప్రారంభమయ్యే కాలానికి మనలోని జవసత్వములు 

తగ్గిపోతూ వస్తాయి. దిగుడు కాబట్టి తూలిపడే అవకాశము ఎక్కువ. దానికి తోడూ 

ఆశలతో నిండి బరువు కలిగిన మూటను నేత్తికెత్తుకొన్నామంటే పడటము తప్పదు. మరి 

పడిన తరువాత అసలు లేచుటయే జరుగక పోవచ్చు. జరిగినా కాలోచేయో విరిగి 

యుండవచ్చు. ముఖమంతా చెక్కుకొని పోయి లోకానికి తనముఖము చూపించు 

యోగ్యత కోల్పోవచ్చును. దీనికి మూలకారణము ఆశ. ఆశ ఆకాశముతో సమానము. 

అందుకొనుటకు మనము ఎంత ఎత్తుకు ఎగిరితే అది అంత పైకి పోతుంది. 

అందుకొనుట అసాధ్యము. ఆ వాస్తవమును ఆదిలోనే గ్రహించితే ఆనందమే ఆనందము.

ఆశను అంతముజేసి ఆనందమును పొందండి.

आशायाः ये दासाः ते दासास्सर्वलोकस्य ।

आशा येषां दासी तेषां दासायते लोकः ॥ - समयोचितपद्यमालिका

जो वासना के दास हैं, वे सारे संसार के दास हैं; लेकिन जिनके लिए इच्छा गुलाम है, उनके लिए पूरी 

दुनिया गुलाम है।

'इच्छा' में एक अजीब शक्ति होती है। एक बार जब यह किसी व्यक्ति पर अपनी पकड़ बनालेता है, तो 

वह ऐसा व्यवहार करेगा जैसे कि उस पर उसका कब्जा है! जीवन में उसका एकमात्र उद्देश्य उस 

इच्छा को पूरा करना बन जाता है। आने वाले समय में वह जीवन में अपने वास्तविक लक्ष्यों, मूल्यों, 

नैतिकता और आत्मसम्मान को हवा में उड़ा देगा। बिना आत्मसम्मान या नैतिकता वाला व्यक्ति 

अपनी इच्छाओं को प्राप्त करने के लिए किसी भी स्तर तक गिर जाएगा। वह किसी का या किसी भी 

चीज का गुलाम बनने को तैयार होगा, ताकि उसकी इच्छाएँ पूरी हों! इसलिए उन्हें पूरी दुनिया का 

गुलाम माना जासकता है।

जिस व्यक्ति के पास अपनी 'इच्छाओं' पर काबू पाने की इच्छाशक्ति है, उसके लिए जीवन आनंदमय 

है। उसके मन में उच्च और महान लक्ष्य होंगे और उन्हें प्राप्त करने का प्रयास करेंगे। स्वाभाविक रूप 

से, वह अपने आसपास के लोगों का सम्मान अर्जित करता है। वह उन ऊंचाइयों तक बढ़ सकता है 

जहां पूरी दुनिया उसके साथ काम करने के लिए तैयार रहता है l उसकी क्रूर इच्छा की शक्ति है! 

लेकिन, एक बार जब वह सीमा पार हो जाती है, तो व्यक्ति की वृद्धि और विशालता को कोई रोक नहीं 

सकता है।

āśāyāḥ ye dāsāḥ te dāsāssarvalokasya ।

āśā yeṣāṃ dāsī teṣāṃ dāsāyate lokaḥ ॥ - samayocitapadyamālikā

 

Those who are enslaved to desire, are enslaved to the whole world; (but) for those to 

whom desire is enslaved, to them the entire world is enslaved.

'Desire' has a strange power. Once it gets its hold on a person, he will act as if he's 

possessed by it! His sole purpose in life becomes fulfilling that desire. In due course, he 

will throw his true goals in life, values, morals and self-esteem to the wind. A person 

with no self-esteem or morals will stoop to any level just to achieve his desires. He 

would be willing to be a slave to anyone or anything just so his desires are met!  Hence, 

he is considered a slave to the whole world.

To a person who has the willpower to overcome his 'desires', life is merry. He will have 

higher and nobler goals in mind and will strive to achieve them. Naturally, he earns the 

respect of those around him. He can grow to heights where the whole world is ready to 

work with him, look up to him, and is willing to serve him!

Brutal is the power of desire! But, once that threshold is overcome, then there is no 

stopping the growth and magnanimity of the person.

స్వస్తి.

*****************************************

 అజరామర సూక్తి – 343

अजरामर सूक्ति – 343

Eternal Quote – 343

आशा नाम मनुष्याणां काचिदाश्चर्यशृङ्खला ।

यया बद्धाः प्रधावन्ति मुक्तास्तिष्ठन्ति पङ्‍गुवत् ॥

ఆశా నామ మనుష్యాణాం కాచిదాశ్చర్య శృంఖలా l

యయా బద్ధాః ప్రధావంతి ముక్తా తిష్ఠంతిపంగువత్ ll  

మనిషికి ఆశ అనేది అత్యంత ముఖ్యమైన అంశం. ఆశ అనగా కోరిక, ఒక నిర్దేశిత 

గమ్యం, ఒక లక్ష్యం, జీవిత సాఫల్యానికై ఏర్పరుచుకునే ఉత్కృష్ట లక్ష్యం. ఈ ఆశలు 

అనేకానేక రకాలు. విద్యా సాధన కావచ్చు, విశేష ధన సముపార్జన కావచ్చు, ఐహికమైన 

సుఖాల లబ్ధి కావచ్చు. శారీరక సుఖాలను అనుభవించుట కావచ్చు లేదా ఉన్నతమైన 

అధికార కాంక్ష కావచ్చు. అనాదిగా మనుష్యులు వెంపరలాడే ఇతరములైన అనేకానేక 

విషయాలు కావచ్చు. పరతత్వమును గ్రహించుట, పరమపదము సాధించుట కూడా 

ఆశే! కానీ పొరబాటున కూడా ఆ విషయముల జోలికి పోము.

ఈ ఆశ అనేది మనిషి పుట్టినప్పటి నుండి చనిపోయే దాకా వానిని నడిపించే లేదా 

పరుగుపెట్టించే ఒక మహా శక్తి లాంటిది. ఈ ఆశ అనేది మనిషిని కట్టి పడవేసే ఒక 

రకమైన అద్భుత అగోచర శృంఖలము. ఈ ఆశ అనే శృంఖలము చేత బంధింపబడిన 

ప్రతి మనిషీ కూడా దానిని సాధించుటకు పరితపిస్తూ తన జీవితాంతం నిరంతరమూ 

పరుగులు తీస్తూనే ఉంటాడు. నిజానికి బంధింపబడినవాడు అందునా గొలుసులతో, 

పరిగెత్తుట వాస్తవమునకు విరుద్ధము. ఆశ గోప్పదనమదే! కట్టి పడవేసి పరిగెత్తింప 

జేస్తుంది. సాధించిన నాడు ఆనందపడతాడు. విఫలమైన నాడు నిరాశా నిస్పృహలకు 

లోను అవుతాడు. కానీ సాధించిన దానితో ఆగడు. తిరిగీ వేరొక కోరిక, మళ్ళీ పరుగు. 

బ్రతికినంత కాలము ఇది తప్పదు.  

నిజానికి సాధారణ మానవ జీవితాలలో అత్యంత ముఖ్యమైనది ఈ ఆశ. హద్దులు 

ఉంచుకొన్నవారికి ఇది చాలా ఆవశ్యకము కూడా. విద్యనూ ఆర్జించుట ఆశయే అయినా 

దానివల్ల సంఘమునకే ఎక్కడలేని ప్రయోజకత చేకూరుతుంది. అదే విధముగా 

జ్ఞానులను సేవించవలెనను ఆశ. అది వ్యక్తియొక్క బుద్ధి వికసింపజేసి ఆత్మ 

దర్శనమునకు ఆలంబనమౌతుంది.

అట్లుకాక, ఐహిక దైహిక సుఖములే తన ఆశగా ఆశయముగా ఉంచుకొన్న వానికి అన్నీ 

అనర్థములే! ఈ ఆశ అనే శృంఖలాల నుండి విముక్తి పొందిన వానికి ఈ ప్రపంచముతో 

సంబంధ బాంధవ్యాలు తెగిపోతాయి, ప్రాపంచికమైన విషయ వాంఛలమీద ఏ రకమైన 

ఆకర్షణలూ కానీ, మోహాలు కానీ ఉండవు. ఆ శృంఖలా బధ్ధతనుండి ఆ మోహ 

వాంఛలనుండి విముక్తుడైన నాడు ఈ ప్రాపంచిక విషయ సాధనల లక్ష్యాలు ఏమీ 

ఉండవు కావున వాటికై పరుగులు పెట్టడం మానేసి ఒక అవిటి వాని వలె చతికిలబడి 

ఉంటాడు.

ఆశ అనే శృంఖలాలచే బధ్ధుడైన వాడు జీవితంలో పరుగులు పెడతాడు. వాటి నుండి 

విముక్తుడైన వాడు అవిటివాని వలె చతికిల పడతాడు అని తాత్పర్యము.

ఇలా చతికిల బడే వాడు సామాన్యుడు కాడు. అసామాన్యుడు. ఎందుకంటే ఈ 

శృంఖలాలనుండి విముక్తి దాదాపుగా అసాధ్యం. అటువంటి వారు నిజంగా మహాత్ములు, 

మహోన్నతులు, యుగ పురుషులూ అయినా ఆశ్చర్య పోనవసరం లేదు. ఆ కోవకి 

చెందిన వారిని చరిత్రలో మనం కొద్ది మందిని చూస్తూ ఉంటాం. పరమ పూజ్యులు ఆది 

శంకరాచార్యులు, రామకృష్ణ పరమ హంస, స్వామీ వివేకానంద, ఇంకా ఎందరెందరో 

మహానుభావులు ఈ కోవకు చెందిన మహోన్నత వ్యక్తులు. వారు విశ్వ కల్యాణానికై 

అప్పుడప్పుడు జన్మించే కారణ జన్ములు.

आशा नाम मनुष्याणां काचिदाश्चर्यशृङ्खला ।

यया बद्धाः प्रधावन्ति मुक्तास्तिष्ठन्ति पङ्‍गुवत् ॥

आशा नाम की एक अदृश्य जंजीर से बंधा हुआ मनुष्य का जीवन आश्चर्यजनक रूप से प्रभावित होता 

है |   जो व्यक्ति इससे बंधे हुए होते है  वे तो इधर उधर भागते  हुए  नजर आते है और जो व्यक्ति 

उसके द्वारा बंधे हुए नहीं होते हैं वे कहीं  भी आराम से बैठे हुए  नजर  आते  हैं  |

अधिक से अधिक पाने की आशा करने वाला व्यक्ति जितनी भागदौड करता है उतना एक संतोषी 

व्यक्ति नहीं करता है |  सदैव  अतृप्त रहने वाली इच्छओं  की  तुलना एक जंजीर से  कर इसके मानव 

पर पडने वाले प्रभाव का तुलनात्मक  विश्लेषण इस सुभाषित में किया गया  है |

जो इ जंजीरों में नहीं जकदते हैं वे महा पुरुष होते हैं l हम उनलोगों के पदचिह्नों पर चलना है l

āśā nāma manuṣyāṇāṃ kācidāścaryaśṛṅkhalā ।

yayā baddhāḥ pradhāvanti muktāstiṣṭhanti paṅguvat॥

Desire is the name of a strange binding for man. Those tied keep running, but 

those free (muktāḥ) sit as if limp.

Those tied to desires keep running to achieve them. Those devoid of desires sit 

relaxed.

The irony is that if one is tied, he should be limited to a place - unable to run. But 

this verse shows that, those who are tied (to desires) are the ones always on the 

run!  Desire is such a strong thing. It can drive one to extremes while on the path 

of acquiring them.  But those who are free from desires have nothing to run 

after.  They sit unperturbed and without agitations.

 Beware of desires and where they take you.

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 344

अजरामर सूक्ति – 344

Eternal Quote – 344

खल्वाटो दिवसेश्वरस्य किरणैस्सन्तापितो मस्तके

गच्छन्देशमनातपं द्रुतगतिस्तालस्य मूलं गतः ।

तत्राप्यस्य महाफलेन पतता भग्नं सशब्दं शिरः

प्रायो गच्छति यत्र दैवहतकस्तत्रैव यान्त्यापदः ॥ -नीतिशतक-भर्तृहरि

“ధర ఖర్వాటుడొకండు సూర్యకర సంతప్త ప్రధానాంగుడై

త్వరతోడన్‌ పరువెత్తి చేరినిలిచెన్‌ తాళద్రుమఛ్ఛాయ త

ఛ్ఛిరమున్‌ తత్ఫలపాత వేగమున విచ్చెన్‌ శబ్దయోగంబుగా

పొరి దైవోపహతుండు పోవుకడకున్ పోవుంగదా ఆపదల్‌”

తాటిపండు ఓ బట్టతల మనిషి చావుకు కారణమైంది. ఎండ తీవ్రతకు బట్టతల 

మాడిపోతుంది. నీడలో తల దాచుకుందామంటే కనుచూపు మేర ఒక్క చెట్టూ లేదు. 

అన్నీ తాళవృక్షాలే. ఏమీ లేని చోట అదే మహావృక్షం అనుకుని, ఓ తాటిచెట్టు 

కిందకిపోయి నిల్చున్నాడతను. పాపం! తాటిపండు రాలి పట్టతల పగిలింది. 

అక్కడికక్కడే ప్రాణాలు విడిచినాడు. ఇలా భర్తృహరి తన సుభాషితాల్లో ఈ తాటిపండు 

ప్రస్తావన తీసుకురాగా. దాన్ని ఏనుగు లక్ష్మణకవి గారు మత్తేభంలో అమర్చుట జరిగినది.

      ఈ వృత్తాంతాన్నే కాకతాళీయం అనే దానికి ఉదాహరణగా కూడా చెబుతుంటారు. 

ఆ తాటిపండుపైన ఓ కాకి వచ్చి వాలేసరికి బరువుకు తాళలేని ఆ తాళఫలం నేరుగా ఆ 

పట్టతల మనిషి నెత్తి మీద పడిందట! కాలం కలిసిరాకపోతే తాడే పామై 

కరుస్తుందంటారు కదా! ఇదీ అలాంటిదే!! నిజానికి, కల్పవృక్షముతో పోల్చదగిన 

వృక్షఆజములలో తాళవృక్షము అనగా తాటిచెట్టు, అత్యంత ముఖ్యమైనది.

ఈ సూక్తి గుర్తుకు వచ్చినపుడల్లా గతములో Supreme Court Judge గా ఉండిన కీ. శే. 

Justice Raghvir గారు గుర్తుకు వస్తారు. ఒకసారి వారు Bank పనిపై నా వద్దకు వచ్చుట 

జరిగినది. వారిని కూర్చుండబెట్టి వారిపనిని చేయించ పురమాయించి వారి తో 

సంభాషణలో పాల్గొనవలసి వచ్చినది. ‘దేవుని దయ’ అన్న అంశమును గూర్చి 

మాట్లాడుతూ వారికి ఈ సూక్తిని తెలిపి తాత్పర్యమును వివరించినాను. ఆయన ఎంతో 

వినయముతో ఈ రోజు మీవద్దనుండి ఎంతో విలువైన సూక్తిని తెలుసుకొన్నాను అని 

వారి హర్షాతిరిక్తతను వ్యక్తము జేసినారు. గర్వమేలేని వారి నడవడికకు నమస్కారము.

     సూక్తి లో ప్రధాన పాత్ర తాటిచెట్టుది కాబట్టి పనిలో పనిగా తాటిచెట్టును గూర్చి కాస్త 

తెలుసుకొందాము. తాటిచెట్టు ఓ కల్పవృక్షం. ఎన్నో రకాలుగా ఉపయోగపడుతుంది. 

వేసవి పూర్తయ్యే సమయానికి చేతికొచ్చే తాటిపండు గుజ్జుతో బూరెలు, రొట్టెలు 

చేసుకుని ఇష్టంగా తింటారు తెలుగువారు. తాటితాండ్ర అంటే కూడా మనవాళ్లకు 

ఎంతో ఇష్టమే! తాటి  దుంగలు పూర్వము మేడలు కట్టించుకొనుటకు దూలాలుగానూ 

దంతెలుగానూ వాడేవారు. తాటి దూలములకు దంతెలకు ఉన్న బంధన (Bond) వాటిని 

ఇనుపదూలములంత బలిష్ఠముగా ఉంచుతాయి. ఇంత శక్తి ఇతర వృక్షములకు 

ఉండదు. తాటి దుంగను నిడివికి రెండుగా చీల్చి మధ్యలో డొల్లజేసి బావి నీటిని పంట 

పొలములకు వాడుత కద్దు అసలు దుంగలను ఒకదానికొకటి ఆనించి ఏటిని 

అడ్డముగా దాటు సులభతరమగు వంతెనగా వాడుట పల్లెటూళ్ళలో నేటికినీ మనము 

చూడవచ్చును. తాటికొమ్మలు పూరి పాకల పైకప్పులుగా నేటికీ వాడుట మనము 

చూడవచ్చు. పచ్చి తాటి ఆకులతో, నన్ను పెంచిన తల్లి, మా అమ్మమ్మ పీకలు బొమ్మలు 

చేసి ఇస్తూవుండేది. తాటి ముంజలు లేక నుంజలు లేక నుంగులు అందరూ ఎంతో 

ఇష్టపడి తింటారన్నది అందరికీ తెలిసినదే! ఎక్కువ మందికి తెలియని విషయమొకటి 

చెబుతాను. ఎండు తాటి మట్టలు, కొమ్మలలో తాటి పళ్ళను యథాతథముగా వేసి ఆ 

ఆకులు, మట్టలు బూడిద అగువరకూ కాల్చి అందులో ఉడికిన ఆ పళ్ళ యోక్క గుజ్జును 

ముఖ్యముగా పల్లెటూళ్ళలో ఎంతో ఆస్వాదించుతూ పీల్చి పీల్చి చప్పరించి మింగుతారు. 

తాటి కల్లు, తాటి తేగలు అంటే కూడా వానిని గూర్చి తెలిసినవారు ఎంతో ఇష్టపడుతారు. 

కాగితము కనుగొనక ముందు, వ్రాతకు వాడుకొను విధముగా తీర్చి వ్రాసే వారు. 

పురాతన గ్రంధములన్నీ మనకు ఆవిధముగానే లభ్యములు.

తాటిపండుతో సామాన్యులు ఇలా తినుబండారాలు చేసుకుంటే, కవులు మాత్రం 

పద్యపాకం చేసి దానికి సాహిత్య రుచిని జోడించినారు. శ్రీనాథుడి భీమేశ్వర పురాణము 

భీమఖండము కథనంలో వ్యాసుడు గంగానది తీరాన శిష్యులతో కూడి విహరిస్తూ, 

ఉండగా సూర్యాస్తమయమవుతుంది. ఆసందర్భామున ఆయన మాటగా శ్రీనాథుడు ఈ 

విధముగా తెలియజేస్తూ ఉన్నాడు.

సంజకెంపును దిమరపుంజంపు నలుపు

గమిచి బ్రహ్మాండభాండంబు గరముమెరసె

పరమ పరిపాక దశవృంత బంధమెడలి

 పతనమగుతాటిపంటితోఁబ్రతిఘటించి

 మిగుల మగ్గిన తాటిపండు కనిపిస్తే తినడం మానేసి, తొడిమ దగ్గర ఉన్న 

ఎరుపురంగును సాయంసంజె వేళ అరుణ వర్ణంతో పోల్చుచున్నాడు ఆ 

మహానుభావుడు. దానిపై ఉన్న నలుపును, రాబోయే చీకటిగా వర్ణించినాడు. తాటిపండు 

మధ్యభాగంలో అక్కడక్కడా సన్నగా చీలిపోయి లోపలి భాగం కనిపిస్తుంటే సూర్య 

కిరణపుంజాలు వెలువడుతున్నట్టు తోచినాయి ఆయనకు. ఇలాంటి ఊహ అంతటి 

సరస్వతీ ఉపాసకులకే సాధ్యపడుతుంది.

అసలు తాటి పండు ఆరోగ్యానికి పూర్తిగా ఉపయోగపడుతుంది. పొటాషియం, ఐరన్, 

కాల్షియం, భాస్వరం మరియు జింక్ వంటి ఖనిజాలు ఈ పండులో పుష్కలముగా 

కనిపిస్తాయి. పరిపక్వమైన పండు నుండి వచ్చే గుజ్జును చర్మశోథను నయం 

చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు. ఇది ప్రదాహ రోధకముగానూ, తాపహారి గానూ (Anti-

inflammatory)మరియు అనామ్లజనక (Antioxidants) కూడా పనిచేస్తుంది. ఇది 

వికారము, గుండెలలో మంట, వాంతులు మరియు క్రిమి సంక్రమణ చికిత్సలో 

(కడుపులో పురుగులు పడుట)  ఉపయోగించబడింది.

తాటి చెట్టును అందుకే కల్పవృక్షముతో పోల్చుట అత్యంత సమంజసము. ఇన్ని 

సల్లక్షణములు కలిగిన ఈ చెట్టు, దేవునిదయలేనివానికి, తాటిపండు బడి 

తలపగులుటకు మాత్రమే ఉపయోగపడింది. అందుకే మనము చేసే ప్రతిపనికీ దేవుని 

దయ మిక్కిలి అవసరము.

खल्वाटो दिवसेश्वरस्य किरणैस्सन्तापितो मस्तके

गच्छन्देशमनातपं द्रुतगतिस्तालस्य मूलं गतः ।

तत्राप्यस्य महाफलेन पतता भग्नं सशब्दं शिरः

प्रायो गच्छति यत्र दैवहतकस्तत्रैव यान्त्यापदः ॥ -नीतिशतक-भर्तृहरि

एक गंजा आदमी सूरज की किरणों के कारण सिर झुलसने लागा l  छाया की जगह की तलाश में एक ताड़ के पेड़ के नीछे तेजी से दौड़ा। उधर भी एक बड़ा सा ताड़ का फल तेज से सीधा उनके सिरपर गिरने से आवाज के साथ उसका सिर फट गया! काश, मुसीबतें वहीं जातीं, जहां नियति द्वारा शापित लोग जाते...

यह कहानी बदकिस्मत के भाग्य का एक उदाहरण है। सबसे पहले, वह एक गंजा आदमी है जिसके बालों का एक कतरा भी उसे चिलचिलाती धूप से बचाने के लिए नहीं है। एक गर्म दिन में एक बंजर जगह में, वह केवल एक ताड़ का पेड़ पा सकता था। वह छाया के थोड़ा सहारा पाने के लिए पेड़ के नीचे दौड़ा (एक ताड़ के पेड़ में वैसे भी घनी छाया डालने के लिए घने पत्ते नहीं होते हैं।) जैसे ही वह खड़ा हुआ, एक विशाल ताड़ का फल उसके सिर पर गिर गया। इतना कहते ही उसका सिर फट गया, तेज आवाज के साथ!

काश! ऐसा लगता है कि वह बदकिस्मत था l कभी-कभी, जीवन की सड़क एक अप्रत्याशित मोड़ लेती है और आपके पास इसका अनुसरण करने और उस स्थान पर समाप्त होने के अलावा कोई विकल्प नहीं होता है जो आपको होना चाहिए! नहीं तो वह ताड़ के पेड़ के नीचे क्यों जाता और असामान्य रूप से, गिरते फल को अपना झुलसा हुआ गंजा सिर पर पड़कर उसका सिर टूट सके ! उस समय वहाँ अन्य स्थान भी हो सकते थे l  लेकिन परिस्थितियों और उसके विधि ने उसे उस मुकाम तक पहुँचाया जहाँ वह था। किसी के जीवन में कई बार ऐसा होता है, जहां कभी-कभी कोई अपनी परिस्थितियों को निपटने केलिए कैसे भी तैयार होता है या संभालता है, वैसा करने से उनके तकदीर में जो लिखा है वही होता है l मने ‘वही होता है जो मंजूरे खुदा होता है’l 

ऐसी परिस्थितियों में, जहां कोई तर्क, तुकबंदी या कारण घटनाओं की व्याख्या नहीं कर सकता, कोई इसे नियति के लिए जिम्मेदार नहीं ठहरासकता है। मनुष्य इतना ही समझ और समझा सकता है। कुछ चीजें उसकी सीमाओं से परे हैं। जो होना है, हो जाता है। अगर हम सब कुछ समझाने में सक्षम थे, तो क्या हमें खुद को भगवान नहीं समझना चाहिए? हमारी अनंत सीमाओं के बावजूद, एक प्रजाति के रूप में मनुष्य को एक जटिल अहंकार के लिए जाना जाता है। क्या होगा अगर हमें वह परम शक्ति दी गई जहां हम जानते और समझते थे कि सब कुछ एक निश्चित तरीके से क्यों हुआ?! तब ब्रह्मांड के लिए कोई राहत नहीं होगी।

 जबकि भाग्य एक कारक है, व्यक्ति को अपने बस में जो जो चीज नहीं होते, उनकेलिए उनको भगवान् के ऊपर ही भरोसा रखना पडेगा l 

थोड़ा ताड़ के बारे में भी जाने l ताड़ पृथ्वी के लिए कल्प तरु है l ताड़ का फल स्वास्थ्य के लिए बहुत उपयोगी होता है और फल में पोटेशियम, आयरन, कैल्शियम, फॉस्फोरस और जिंक जैसे खनिज पाए जाते हैं। परिपक्व फल के गूदे का उपयोग जिल्द की सूजन को ठीक करने के लिए किया जाता है। इसे एंटी-इंफ्लेमेटरी और एंटी-ऑक्सीडेंट गुणों के लिए भी जाना जाता है। इसका उपयोग मतली और उल्टी और कृमि संक्रमण के उपचार में भी किया जाता है।

 khalvāṭo divaseśvarasya kiraṇaissantāpito mastake

gacchandeśamanātapaṃ drutagatistālasya mūlaṃ gataḥ ।

tatrāpyasya mahāphalena patatā bhagnaṃ saśabdaṃ śiraḥ

prāyo gacchati yatra daivahatakastatraiva yāntyāpadaḥ ॥

-Nītiśataka-Bhartruhari

A bald man scorched in the head due to the sun's rays, in search of a place of shade rushed hurriedly to the base of a palm tree.  There too, due to the falling of a huge palm fruit, his head was fractured with a huge noise!  Alas, perils probably go where ever those cursed by destiny go...

This story is an example of the fate of the ill-fated.  To begin with, he is a bald man without even a strand of hair to protect him from the scorching sun.  On a hot day in a barren place, all he could find was a palm tree.  He scurried beneath the tree to get some scraps of shade (a palm tree doesn't have dense foliage to cast a thick shadow anyway.)  As soon as he stood, a huge palm fruit (palm fruits are not very large, to begin with) fell on his head.  Just by that, his head cracked, with a loud noise!

Alas! Looks like he was ill-fated... Reminds of the saying 'Sometimes, the road of life takes an unexpected turn and you have no choice but to follow it and end up in the place you are supposed to be!'  Otherwise, why would he go beneath a palm tree of all places and offer his scorching bald head to the unusually large, falling fruit, so his head can break?!!  There were a million other places he could have been at that time, but the circumstances and his won decisions led him to where he was.  There will be times in one's life, where sometimes no matter how one prepares or handles his circumstances, things may not appear to be going right.

In such circumstances, where no logic, rhyme or reason can explain the happenings, one decides to attribute it to destiny.  And rightly so!  There is only so much a human can understand and explain.  Some things are beyond his limitations.  It is just the way it is!  Whatever has to happen, happens.  If we were able to explain everything, shouldn't we deem ourselves as God?!  Even with our infinite limitations, humans as a species is known to have a complex ego.  What if we were given that ultimate power where we knew and understood why everything happened a certain way?!  Then there would be no respite for the universe.

 While luck/fate is a factor, one can do things to better his chances.  Then again, the Lord may choose to override them all!  At that time, one's mantra should be - what can't be cured, has to be endured!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 345

अजरामर सूक्ति – 345

Eternal Quote – 345

जनिता चोपनेता च यस्तु विद्यां प्रयच्छति l

अन्नदाता भयत्राता पञ्चैते पितरः स्मृताः ll - चाणक्य नीति 4-19

జనితా చోపనేతా చ యస్తు విద్యాం ప్రయచ్ఛతి |
 అన్నదాతా భయత్రాతా పంచైతే పితరః స్మృతాః || చాణక్య నీతి 4 - 19

 జన్మనిచ్చువాడును, యజ్ఞోపవీత ధారణచేయించువాడును, విద్యనేర్పువాడును, 

అన్నదాతయు, భయమునుండి రక్షించువాడు - ఈ అయిదుగురును పితరులని 

చెప్పబడుదురు.
 ఇది భారతం ఆదిపర్వం శకుంతలో పాఖ్యానంలో కూడా చెప్పబడింది. ఈ విషయంలో 

తలిదండ్రులకే గతిలేదు. మిగిలినవారి సంగతా దేవుడెరుగు. కాలంయెంతమారింది?

కాలమాలేక మానవుల యాలోచనలా?

 ఈ శ్లోకము వలన పితరులు జీవించిన వారే యని తెలియుచున్నది. మరణించినవారు 

పితరులు కారు. పారక్షణే అను ధాతువుతో పితర శబ్దము తయారగును. కాని యర్థము 

రక్షించువాడు. జీవించియున్నవాడు రక్షింపగలడు. కాని మరణించినవాడు కాడు గదా! 

మరణించినవాడు తన్ను రక్షించుకొనలేడు. ఇతరుల రక్షింపలేడు. పాండవ కౌరవులకు 

యుద్ధము జరుగునపుడు సేన లెదురెదురుగా నున్నపుడు శ్రీకృష్ణుడర్జునుని ప్రార్థన వలన 

నాతని రథమును రెండు సేనల మధ్యనిలిపి-

 'తత్రాపశ్య త్థ్పితాన్‌ పార్థః పిత్రూనథ పితామహాన్‌' | (గీత. 1-22)

 అర్జును డక్కడ నిలబడి తండ్రులను తాతలను మొదలైన వారిని చూచెను. ఇచ్చట పితర 

అను దానికి చనిపోయిన తాత ముత్తాతలైనచో అర్జునుడు చనిపోయిన వారి నెట్లు 

చూచును? ఏల భయపడును? ఆ శస్త్రధారులందఱు చనిపోయినట్లేనా? తేలిన 

సారాంశము పితరులనగా బ్రతికినవారే.

ఇప్పుడు శ్లోకము ఉ కాస్త విశ్లేషించుకొందాము.

1. 'తండ్రి' జన్మనిచ్చినవాడు. తన సంతు ఉజ్వల భవిత కోరేవాడు. తాను శ్రమపడి తన 

సంతుకు నందనము చూపించదలచేవాడు. జీవితాంతమూ తన తండ్రికి రుణపడి 

సముచిత గౌరవము  ఇవ్వవలసిన బాధ్యత కుమారునిది.

2. 'ఉపనేత' -. ఆధ్యాత్మిక జీవన విధానము వైపు వేయించేసే మొదటి అడుగు అది. ఆ 

మార్గ నిర్దేశము చేసి సకల దైవిక కర్మలను చేసే యోగ్యత  సిద్ధింపజేసి, వేదాధ్యాయిగా 

చేయుటకు యజ్ఞోపవీత ధారణము చేయించు మహనీయుడు పితృ సమానుడు. 

అందువల్ల అతను ఆజన్మాంతమూ పూజింప దగినవాడు.

3. జ్ఞానాన్ని ఇచ్చేవాడు - ఒక గురువు, తన విద్యార్థికి నిస్వార్థంగా విద్యను అందిస్తాడు. 

అతను, తన శక్తి మేరకు, వానీలోని  చెడును చెఱచి మంచిని ప్రతిష్ఠించి వాని మనుగడ 

కోసం నైపుణ్యాన్ని సమకూర్చి వానిని జీవన యానమునకు సిద్ధం చేస్తాడు. ఒక తండ్రి 

తన పిల్లలు తనను అధిగమించాలని ఎప్పుడూ కోరుకుంటారు. అదేవిధంగా, నిజమైన 

శిష్యుడు తన శిష్యుడు అతడిని అధిగమించినప్పుడు సంతోషించాడు! అతను 

గౌరవనీయమైన తండ్రి వ్యక్తి కాదా? అతడే నిజమైన గురువు మరియు పితృ సమానుడు.

4. భోజన దాత - జీవించడానికి సహాయము చేయుట అంటే మొదట భోజన ప్రాప్తే! 

ఎవరైనా ఆకలితో ఉన్నప్పుడు, ఏ సంపద అయినా అతని ఆకలిని తీర్చదు. ఆహారం 

ఇచ్చేవాడు, అతనికి జీవితాన్ని ఇస్తున్నాడు! అతను తప్పక తండ్రితో సమానుడు.

5. భయము నుండి కాపాడేవాడు - ఒకరి అభద్రతను అణచివేస్తాడు మరియు 

జీవితంలోని అడ్డంకులను అధిగమించడానికి అతనికి సహాయం చేస్తాడు. అతనిని త్రాత 

అంటారు. అట్టివారి ఆధరువు దొరుకుట అరుదైన విషయము. తన భయాలు 

తొలగిపోయినప్పుడు, అతను జీవితాన్ని కొత్త కోణంలో చూస్తాడు! అట్టి త్రాత తండ్రిగా 

గౌరవనీయుడు.

ఇట్టి వారగు 5 మందిని తన జీవితాంతమూ గౌరవించినవాడు తానూ 

యోగ్యుడగుటయేగాక పదుగురికి యోగ్యత ప్రసాదించే పితాసమానుడౌతాడు.  

जनिता चोपनेता च यस्तु विद्यां प्रयच्छति l

अन्नदाता भयत्राता पञ्चैते पितरः स्मृताः ll - चाणक्य नीति

जन्मदाता, भगवान् को पानेकेलिये सही रास्ता दिखानेवाला,ज्ञानदाता, एना डाटा और भय से 

छुटकारा दिलाने वाला , यह पाँच पिता सामान होते है| इनलोगों का रन हम कभी भी चुका नहीं 

सकते | जीवन भर उनके महानता याद करलेते हुए खुद उसी तरह बननेका कोशिश करते रहना 

चाहिए |

जो जन्म देता है, जो ईश्वर या आध्यात्मिकता के करीब लाता है (ब्राह्मणों आदि के लिए पवित्र धागा समारोह के माध्यम से दीक्षा के माध्यम से), जो ज्ञान देता है, वह जो भोजन देता है, वह जो भय से रक्षा करता है - ये 5 हैं पिता के रूप में समझा जाता है। जीवन के दौरान, कई रिश्ते ऐसे होते हैं जो सम्मान का आदेश देते हैं। सम्मान, उनके योगदान के लिए, उनके जीवन के कई अलग-अलग पहलुओं में वृद्धि के लिए।

1. एक 'पिता' ऐसी ही एक शख्सियत है। एक पिता एक भड़काने वाला, आह्वान करने वाला और एक प्रणोदक होता है! जीवन के विभिन्न चरणों में, एक ऐसे पिता के रूप में आता है, जो अपने पिता के समान सम्मान प्राप्त करते हैं, जिन्होंने उसे जन्म दिया!

2. 'उपनेता' -. आध्यात्मिक जीवन की दिशा में यह पहला कदम है। वह जो किसी को उस मार्ग की सलाह देता है या मार्गदर्शन करता है वह एक पिता तुल्य है और इसलिए पूजनीय है। वेद पाठ पढनेका, जो योग्य बनाता है वह जरूर पूजनीय ही है l

3. वह जो ज्ञान देता है - एक गुरु, अपने शिष्य को निःस्वार्थ रूप से शिक्षित करता है। वह, अपनी सर्वोत्तम क्षमता के अनुसार, उन्हें सही-गलत की शिक्षा देता है, उन्हें जीवित रहने के लिए निर्धारित कौशल से लैस करता है और उन्हें उनके जीवन की आगे की यात्रा के लिए तैयार करता है। एक पिता हमेशा चाहता है कि उसके बच्चे उससे आगे निकल जाएं। इसी तरह, एक सच्चा गुरु तब आनंदित होता है जब उसका शिष्य उससे श्रेष्ठ होता है! क्या वह भी एक सम्मानित पिता तुल्य नहीं है? उन्हें गुरु कहा जाता है।

4. वह जो भोजन देता है - जीवित रहने में मदद करता है! जब कोई भूखा होता है, तो कोई भी धन उसकी भूख को तृप्त नहीं कर सकता। जो भोजन देता है, वह उसे जीवन देता है! वह भी एक पिता है।

5. जो भय से रक्षा करता है - वह अपनी असुरक्षाओं को शांत करता है और जीवन की बाधाओं को दूर करने में उसकी मदद करता है। जब किसी का डर दूर हो जाता है, तो वह जीवन को एक नई रोशनी में देखता है! ऐसा व्यक्ति पिता के समान सम्माननीय होता है।

इस दुनिया में ऐसा कुछ भी नहीं है, जिसे देकर कोई भी इन 5 पिताओं के कर्ज से खुद को मुक्त कर सकता है। उसे जीवन भर ऋणी रहना पड़ता है। वह अपने बच्चों, शिष्य या अपने आस-पास के समाज को उनकी महानता का उपदेश देकर और स्वयं ऐसे ही एक व्यक्ति होने के कारण विरासत को पारित कर सकते हैं!

 

janitaa chopanEtaa cha yastu vidyaaM prayachChati l

annadaataa bhayatraataa pa~nchaitE pitara@h smRtaa@h ll - chaaNakya nIti -4-19

One who gives birth, one who brings closer to God or to spirituality ( by means of 

initiating through the sacred thread ceremony for Brahmins and the like), he who 

gives knowledge, he who gives food, he who protects from fear - these 5 are 

deemed as fathers.In the course of life, one comes across many a relationships 

that command respect. Respect, for their contribution, towards the growth in 

many different facets of his life.

1. A 'father' is one such figure. A father is an instigator, invoker and a propeller! 

At different stages of life, one comes across such father figures, who command 

the same exact respect as one's own father, who gave him birth!

2. 'upanetaa' -. That is the first step one takes towards a spiritual way of life. He 

who counsels or guides one towards that path is a father figure and is hence 

revered. (Who does upanayana fo brahmins and the like)

3. He who gives knowledge - a preceptor, educates his pupil selflessly. He, to 

the best of his ability, teaches them right from wrong, equips them with the skill 

set for survival and prepares them for their onward journey of life. A father 

always wants his children to surpass him. Similarly, a true preceptor rejoices 

when his pupil excel him! Isn't he a respectable father figure as well? He is 

called THE GURU.

4. He who gives food - helps one survive! When one is hungry, no amount of 

wealth can satiate his appetite. One who gives food, is giving him life! He is a 

father too.

5. He who protects from fear - quells one's insecurities and helps him overcome 

the hurdles of life. When one's fears are dispelled, he sees life in a new light! 

Such a person is respectable as a father.

There is nothing in this world, by giving which, one can free himself from the 

debt of these 5 father figures. He has to be indebted all throughout his life. He 

can pass on the legacy to his own children, pupil or the society around him, by 

exhorting their greatness and being one such person himself!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 346

अजरामर सूक्ति – 365

Eternal Quote – 346

यश्च दिष्टपरो लोके यश्चापि हठवादिकः ।

उभावपि शठावेतौ कर्मबुद्धिः प्रशंस्यते ॥ - महाभारत, अरण्यपर्व

యశ్చ దిష్టపరో లోకే యశ్చాపి హఠవాదికః l

ఉభావపి శఠావేతౌ కర్మ బుద్ధిః ప్రశంస్యతే ll  - మహాభారతము – అరణ్యపర్వము

ముందు 'దిష్టపర' అన్న మాటకు అర్థమును తెలుసుకొందాము. దిష్టపరుడు అంటే 

మందు మాకు మంత్రము మొదలగు వాని ఉపయోగము ద్వారా ప్రయోజనము 

సాధించగలను అన్న మనస్తత్వము కలిగిన వాడు. ఇతనికి కౌలికుడు అన్నది 

నామాంతరము. హఠవాదికుడు అంటే పునర్జన్మము పై నమ్మకము లేక అందుచే తనకు 

నచ్చినపనిని, మంచి చెడుగులతో సంబంధము లేకుండా, చేసేవానిగా 

సందర్భోచితముగా చెప్పుకొనవచ్చును. 'ఉభావ' అంటే అధమాధముడు అని అర్థము. 

కర్మ బుద్ధి అంటే సంచిత ప్రారబ్ధ ఆగామి కర్మానుసారముగా జీవితము జరుగుచున్నదని తలచువాడు, ఋజువర్తకుడు.

ఇప్పుడు శ్లోకార్థము ఏమని తెలుపుచున్నదంటే  'దిష్టపర' 'హఠవాది' అన్న ఈ ఇరువురూ 

మూర్ఖులే! తనకరమ ఫలమును తాననుభావింపక తప్పదని తలచి నిరంతర 

భగవన్నామ సుధారస సేవనాసక్తుడు సర్వవిధములా శ్రేష్ఠుడు.

ఒకరి గురించి సక్రమముగా తెలుసుకోకుండా, గుడ్డిగా మరియు మొండిగా ఉండటం వలన అతను ప్రాణాంతకుడగుచూ తన ప్రాణానికి తానే ముప్పు తెచ్చుకొంటాడు. హటవాది అసలు పునర్జన్మయే లేదని నమ్ముచూ, మంచి చెడుగులను గూర్చి తలవకుండా  తనకు తోచిన రీతి నడచుకొనేవాడు మొండివాడు - ఇద్దరూ అధములే! తన పనులను తన విధులుగా భావించేవాడు ప్రశంసనీయుడు.

ఫెటలిస్ట్: ప్రతిదీ విధి ద్వారా ముందే నిర్ణయించబడిందని మరియు దేనినీ మార్చలేమని నమ్మే వ్యక్తి! అనుకోకుండా రాయి తగిలి కింద పడినా, పక్కన ఎవరూ అతనిని తమకు తాముగా వైద్యుని వద్దకు పిలుచుకు పోయే వారు లేకుంటే, ఆ గాయమును విధికి వదలి తనపని తాను చూసుకొంటూ వుంటారు. ఇటువంటి వారు కూడా ఉంటారా! అని అనుకోకండి , ఉంటారు. తన చర్యలకు బాధ్యత వహించకుండా, అతను విధి పేరిట తన దారికి వచ్చే దేనికైనా లొంగిపోతాడు.

మొండివాడు: ఒక వ్యక్తి తన సొంత వైఖరి మరియు దృక్పథం గురించి మొండిగా ఉంటాడు, ఇతరుల అభిప్రాయాలకు ఎప్పుడూ లొంగడు. తాను పట్టిన కుందేటికి మూడే కాళ్ళు అంటాడు కానీ అసలు 4వ కాలు ఉన్నదా లేదా అన్న విషయమును గమనింప తలచడు. వాస్తవానికి, అతను తనను తాను చాలా నమ్ముతాడు, అతను మరింత ఎదగడానికి తనకు అవకాశం ఇచ్చుకోడు.

వ్యాసులవారు ఈ ఇరువురినీ అధములని వర్గీకరించినారు. విధిని నిందించడం మరియు బాధ్యతల నుండి తప్పుకోవడం సరియైన ఆలోచన కాదు.

తన కర్మను కర్తవ్యముగాభావించి  నిర్వర్తించు ‘విధి భావన’ కలిగిన వ్యక్తి మాత్రమే ప్రశంసనీయుడు. పారితోషికం ఆశించడు జయాపజయములకు కుంటి సాకులు వేదకడు; నేర్చుకోవడానికి మరియు ఎదగడానికి ఎల్లవేళలా సంసిద్ధత చూపుతాడు. ఇవన్నీ ఒకరి వ్యక్తిత్వంలో విధిగా, ప్రతిఫలించి ప్రదర్శించినపుడు మాత్రమే అతని మానసిక ధృడతలో అంతర్భాగమవుతాయి. అందువల్ల, అతను మాత్రమే ప్రశంసించబడతాడు దేవుని అనుగ్రహమునకు పాత్రుడు కూడా ఔతాడు..

ఎప్పటికీ మనము గుర్త్గుర్తున్చుకోనవలసినది ఏమిటంటే కర్తవ్యమే మనవంతు, కాపాడుట పైవానివంతు.

 

यश्च दिष्टपरो लोके यश्चापि हठवादिकः ।

उभावपि शठावेतौ कर्मबुद्धिः प्रशंस्यते ॥ - महाभारत, अरण्यपर्व

अपनों के बारे में अंधा और अडिग होना सिर्फ भाग्यवादी है और जो भी घटना घटती है वह उसे भाग्य 

से जोड़ देता है l ऐसे लोग  जिद्दी हैं l – वासतव में ए दोनों मंद बुद्धी हैं। जो अपने कर्मों को अपना कर्तव्य

समझता है वह प्रशंसनीय है।

भाग्यवादी: कोई है जो मानता है कि सब कुछ भाग्य से पूर्व निर्धारित है और कुछ भी नहीं बदला जा 

सकता है! उनकी टोपी जमीन पर गिरती है , तो भी वह उसे अपना भाग्य पर छोडदेता है । अपने 

कार्यों की जिम्मेदारी न लेते हुए, वह भाग्य के नाम पर अपने रास्ते में आने वाली किसी भी चीज के 

आगे झुक जाता है और आत्मसमर्पण कर देता है।

जिद्दी: एक व्यक्ति अपने स्वयं के दृष्टिकोण के बारे में अडिग रहता है और कभी किसी और की राय 

के सामने नहीं झुकता। वह ऐसा समझता है कि वह सही है और वह अकेला है। वास्तव में, वह खुद पर 

इतना विश्वास करता है कि वह खुद को आगे बढने के लिए जगह नहीं देगा!

महरशि वयास कहते हैं कि दोनों लोग बुद्धिहीन हैं! भाग्य को दोष देना और जिम्मेदारियों से दूर 

भागना किसी भेए प्रामाणिकता से  अच्छे विचार नहीं होते हैं।

जो कर्तव्य के नाम पर अपने कर्म करता है, और जिसमें कर्तव्य की भावना है, वही प्रशंसनीय है। 

पारिश्रमिक की कोई उम्मीद नहीं; कार्यों की सफलता या विफलता के लिए कोई लंगडा कारण नहीं 

दियाजाता है; सीखने और बढ़ने की तत्परता - ये सभी व्यक्तित्व का एक अभिन्न अंग बन जाते हैं, जब 

वह कर्तव्यों के नाम पर प्रसन्नतापूर्वक अपना योगदान देता है वहेए परशमसा का लायक बनता है l

कर्तव्य हमारा है, फल उसका है!

 yaśca diṣṭaparo loke yaścāpi haṭhavādikaḥ ।

ubhāvapi śaṭhāvetau karmabuddhiḥ praśaṃsyate ॥ - mahābhārata, araṇyaparva

Being blind and adamant about one's own He who is a fatalist and he who is 

stubborn - both are rogues. He who deems his deeds as his duties is laudable.

Fatalist: Someone who believes that everything is predetermined by fate and 

nothing can be altered! At the drop of a hat, he will leave it up to fate. Not taking 

responsibility for his actions, he succumbs and surrenders to anything that 

comes his way, in the name of destiny.

Stubborn: A person adamant about his own stance and viewpoint, never yielding 

to anyone else's opinions. He is right and he is right alone.  In fact, he believes 

so much in himself that he won't give room himself to grow further!

This author says both people are rogues! Blaming fate and ducking away from 

responsibilities is not a choice; neither is ideas.

Only he who performs his deeds in the name of duties, and who has a sense of 

duty is commendable. No expectation of remuneration; no lame reasons given 

for either the success or failure of the tasks; readiness to learn and grow - all 

these become an integral part of one's personality only when he performs 

cheerfully, in the name of duties. Hence, he alone is commended.

Duty is ours, results are His!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 347

अजरामर सूक्ति – 347

Eternal Quote – 347

अश्वं नैव गजं नैव व्याघ्रं नैव च नैव च ।

अजापुत्रं बलिं दद्यात् दैवो दुर्बलघातकः ॥- समयोचितपद्यमालिका

అశ్వం నైవ గజం నైవ వ్యాఘ్రం నైవచ నైవచ l

అజా పుత్రం బలిం దద్యాత్ దైవో దుర్బల ఘాతక:ll సమయోచిత పద్యమాలిక

గుఱ్ఱమును, ఏనుగును, పులిని బాలి ఇవ్వరు కానీ  బలం లేని మేకనే బలి యిస్తారు. 

దేవుడు దుర్బలులనే శిక్షించ దలచుతాదేమో ! చరిత్రను పరిశీలించితే , యిది 

నిజమేనెమో అనిపిస్తుంది !

వాజీగజముల కోరడు

పులిని బలిగ ఇమ్మనడు

అజము యాజమంటాడు       (మేకను బలి అడుగుతాడు)

దుర్బలులను- కోరుతాడు

ఆ దేవుడె ఇటులుంటే

ఇల బలసంపన్నులు మరి

ఇష్టమైన రీతి జెలగి

ఇబ్బందులపాలు జేసి

బలహీనుల కాలరాచి

బాహువులను చరుచుతారు

ఇంతేనా లోకరీతి

ఇదియేనా జనుల నిరతి

ఇదియా నిజమైన నీతి

నేతిబీర నేతి భాతి

మార్పునెటుల కననగునో

మనుషులేట్లు మననగునో

గుర్రం కాదు, ఏనుగు కాదు మరియు ఖచ్చితంగా పులి కాదు! దేవుడు కూడా ఒక 

మేకను బలిగా కోరుతాడు. అయ్యో, విధి బలహీనులతోనే కదా ఆడుకొంటుంది.

మన దైనందిన జీవితంలో, బలహీనులు వేధింపులకు గురికావటము, పక్కకు 

నెట్టబడటము, వెనుకబడిపోవటము మనము చూస్తాము. బలహీనులను వదిలిపెట్టేది 

వ్యక్తులు మాత్రమే కాదు. విధికి కూడా బలహీనులు లోకువే!

పై శ్లోకము ఈ మాటే చెబుతుంది. బలిపీఠం వద్ద పులి, ఏనుగు లేదా గుర్రాన్ని 

తీసుకురావడానికి కూడా ఎవరూ సాహసించరు. బలిపీఠము వద్ద ఒక మేక నిస్సహాయ 

స్థితి లో బలి ఇవ్వ బడుతుంది. కారణమేమిటంటే, ఇది పెద్దగా ప్రతిఘటించదు. పులిని 

బలిపీఠం వద్దకు తీసుకురావడానికి కూడా ఎవరూ ప్రయత్నించరు, ఎందుకంటే వారే 

నిజంగా బలిగా మారతారని వారికి బాగా తెలుసు!

ఈ శ్లోకము బలహీనులకు ఒకజ కనువిప్పు. మనము మన  జీవితముల బాధ్యతను 

స్వీకరించి, పరిస్థితులను ధైర్యముగా ఎదుర్కొనవలెనని గుర్తు చేస్తుంది. కఠినమైన 

పరిస్థితులలో మనుగడకు ధైర్యము ఒక్కటే సాధనము. మనమే మనకు సహాయం 

చేసుకోవాలి ఎవరో వస్తారని ఎదో చేస్తారని ఎదురు చూడ కూడదు. విధి బలవంతుల 

పక్షపాతి. మనము దేనిని చేయదలచుచున్నామో, దేనిని నమ్ముచున్నామో అది మన 

ప్రధాన బాధ్యత. నిర్భయంగా జీవించదలచినచో,  జీవితము మీద వత్తిడి  తక్కువగా 

ఉంటుంది. నిజానికి, మనము తలపెట్టిన పనులు మరియు ఉద్దేశాలు తప్పు అయినప్పుడు 

భయపడవలెను కానీ, అన్యథా కాదు.

మంచి ఆలోచనలకు నాంది పలుకుదాం, వానిని కార్యరూపము దాల్పింపజేసి 

 ధైర్యముతో సత్ఫలితము సాధిద్దాం. మన హృదయములను ఎల్లవేళలా సంఘర్షణలు 

గురికానీకుండా నిర్మలముగా ఉంచితే తలచిన కార్యము సఫలము చేయుటకు ఎన్నో 

ఆలోచనలు ఉత్పన్నమౌతాయి.

अश्वं नैव गजं नैव व्याघ्रं नैव च नैव च ।

अजापुत्रं बलिं दद्यात् दैवो दुर्बलघातकः ॥- समयोचितपद्यमालिका

घोड़ा नहीं, हाथी नहीं और निश्चित रूप से बाघ भी नहीं! एक बकरी को बलि के रूप में माँगता है

भगवान् l  अफसोस, भागगवां भी कमजोरों पर हाथ उठाता है l

हमारे दैनिक जीवन में, हम देखते हैं कि कमजोरों को तंग किया जा रहा है, किनारे किया जा रहा 

है, पीछे छोड़ दिया जा रहा है। यह केवल वे लोग नहीं हैं जो कमजोरों को पीछे छोड़ते हैं। दुर्बलों 

के लिए नियति की भी कम प्राथमिकता होती हैl , इस श्लोक का मुख्य सारांश यही है। बलि की 

वेदी पर कोई भी उस बात के लिए बाघ, हाथी या घोड़ा भी लाने की हिम्मत नहीं करेगा। बलिपीठ 

(बलि की वेदी) पर चढ़ने वाली बकरी ही होती है क्यों कि वह दुर्बल और निस्सहाय है l  यह ज्यादा 

विरोध नहीं करसकता है। कोई भी बाघ को वेदी पर लाने की कोशिश नहीं करता, क्योंकि वे 

अच्छी तरह जानते हैं कि वे वही होंगे जो वास्तव में बलि बनेंगे!

यह एक अनुस्मारक है कि हमें अपने जीवन को संभालना है और जीवन की परिस्थितियों का 

बहादुरी से सामना करना है। कठिन परिस्थितियों में जीवित रहने के लिए साहस ही एकमात्र 

साधन है। हमें खुद की मदद करने की जरूरत है और यह उम्मीद नहीं करनी चाहिए कि कोई 

अलौकिक आत्मा हमारे बचाव में आएगी। नियति भी पक्ष लेती है। यह केवल उन लोगों को चुनता 

है जो अपने लिए खड़े होने की हिम्मत करते हैं और जो उनके लिए मायने रखता है। हम जो बनना 

चाहते हैं और जिसमें हम विश्वास करते हैं, उसके लिए प्रयास करना हमारी प्रमुख जिम्मेदारी है। 

निर्भय होकर जीने पर जीवन कम तनावपूर्ण हो जाता है। दरअसल डर तब आना चाहिए जब कर्म 

और इरादे गलत हों, अन्यथा नहीं।

आइए सोचने की हिम्मत करें, आइए कार्य करने का साहस करें - अपने दिल और दिमाग के साथ!

aśvaṃ naiva gajaṃ naiva vyāghraṃ naiva ca naiva ca ।

ajāputraṃ baliṃ dadyāt daivo durbalaghātakaḥ ॥ - samayocitapadyamālikā

Not a horse, not an elephant and certainly not a tiger! Give a kid (a young goat) 

as oblation; (alas), destiny slays the weak.

In our day-to-day lives, we see the weak being bullied, being sidelined, being left 

behind. It is not just people who leave behind the weak. Even destiny has a low 

priority for the weak, says this verse. At the sacrificial altar no one would dare 

bring a tiger, an elephant or even a horse for that matter. A little helpless young 

one of a goat (kid) is the one slaughtered at the balipīṭha (sacrificial altar). The 

reason being: it doesn't protest much. No one even tries bringing a tiger to the 

altar, as they know pretty well that they will be the ones actually becoming 

oblation!

 

This is a reminder that we have to take charge of our lives and face life's 

circumstances bravely. Courage is the only tool for survival through tough 

situations. We need to help ourselves and not expect some supernatural spirit to 

come to our rescue. Even destiny takes sides. It only chooses those who dare to 

stand up for themselves and for what matters to them. It is our prime 

responsibility to strive to be who we want to be and what we believe in. Life 

becomes less stressful when lived fearlessly. In fact, fear should come when the 

deeds and intentions are wrong, not otherwise.

Let's dare to think, let's dare to act - with our hearts and minds in their right 

places!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 348

अजरामर सूक्ति – 348

Eternal Quote – 348

सुखस्यानन्तरं दुःखं दुःखस्यानन्तरं सुखम् ।

चक्रवत्परिवर्तन्ते सुखानि च दुःखानि च ॥  अज्ञात

సుఖస్యానంతరం దుఃఖం దుఃఖస్యానంతరం సుఖం l

చక్రవత్ పరివర్తంతే దుఃఖానిచ సుఖానిచll అజ్ఞాత

సుఖంతరువాత దుఃఖం, దుఃఖం తరువాత సుఖం - బండి చక్రంవలె ఈ సుఖదుఃఖాలు 

తిరుగుతూ ఉంటాయి.

కలిమి లేములు, మంచిచెడులు, వెలుగు నీడలు వంటి ద్వంద్వాల లోనివే 

సుఖదుఃఖాలుకూడా. వీటిలో ఏ ఒక్కటీ శాశ్వతంకాదు. ఈ విషయము తెలియని వారు 

ఉండరు కానీ ఈ వాస్తవమును అనుభవము లోనికి తెచ్చుకొనక దుఃఖములు ఉన్నపుడు 

ఆ సముద్రమున మునిగి అన్యము ఆలోచించరు. అదేవిధముగా సుఖముల వెల్లువ 

వచ్చిందంటే అందులో కొట్టుకొనిపోవుట తప్పించి అది క్షణభంగురమని ఆలోచించరు.

“సర్వే జనాస్సుఖినో భవంతు", అంటే అందరూ సుఖంగా ఉండాలని “మా కశ్చిత్ 

దుఃఖభాగ్భవేత్" ఏమాత్రమూ ఎవ్వరూ దుఃఖితులు కాకుందురుగాక ) అన్నది మన 

వైదిక సాంప్రదాయము. నిత్యానుష్ఠానపరుడగు బ్రాహ్మణుడు ఈ విధముగా 

ప్రతియోక్కరి కొరకూ ప్రతి దినమూ పరమాత్మను కోరుకొంటాడు. ఏది నిజమైన 

సుఖం? ఏది నిజమైన దుఃఖం? అనేది సునిశితంగా ఆలోచించు కోవాలి. భగవద్గీత - 

సాత్త్విక, రాజస, తామస సుఖాలను నిర్వచించింది. దుఃఖము నిజమునకు విరక్తికి 

హేతువై సత్యదర్శనం చేయిస్తుంది, కర్తవ్యబోధ చేస్తుంది అనటానికి అర్జున 

విషాదయోగమే తార్కాణం.

అహన్యస్తమయాంతాని, ఉదయాంతా చ శర్వరీ /సుఖస్యాంతం సదాదుఃఖం, 

దుఃఖస్యాంతం సదా సుఖమ్."(పగలు - సూర్యాస్తమయంతో, రాత్రి – సూర్యోదయంతో 

అంతమౌతాయి. సుఖం ఎప్పుడూ దుఃఖంతో, దుఃఖంఎప్పుడూ సుఖంతో 

అంతమౌతాయి) ఈ ప్రాకృతిక ధర్మాన్ని అవగతం చేసుకుంటే సుఖాలకు 

పొంగిపోవటం, దుఃఖాలకు క్రుంగిపోవటం ఉచితంకాదని తెలుస్తుంది. ద్వంద్వాలను 

ఓర్చు కోవటమే స్థితప్రజ్ఞత అని గీతోపదేశం.

నాస్తి రాగ సమం దుఃఖం, నాస్తి త్యాగ సమం సుఖమ్" (రాగంతో సమమైన దుఃఖము, 

త్యాగంతో సమమైన సుఖము లేదు) అని ఫలితప్రజ్ఞుల మాట. సుఖదుఃఖాలకు అతీతమైన 

స్థితిని సాధించటం అంత తేలికైనది కాదు. ఆ స్థితిని సాధించటాన్ని మించిన 

ఔన్నత్యంలేదు.

నాస్తి విద్యా సమం చక్షుః నాస్తివిద్యా సమం ఫలం l

నాస్తి రాగ సమం దుఃఖం  నాస్తి త్యాగ సమం సుఖం ll

బ్రహ్మ విద్యకు సమానమగు దృష్టి, బ్రహ్మవిద్యకు సమానమగు ఫలితము వేరేదియును 

లేదు. అదేవిధముగా అతిశయించిన అనురాగమునకు సమానమగు దుఃఖము 

త్యాగమునకు మించిన సుఖము లేదని  వ్యాస భారతములోని శాంతి పర్వమున 

రెండువందల దెబ్బదిఆరవ అధ్యాయములో మాండవ్య జనక సంవాదమునందు  

మోక్షధర్మ పరిశీలనాక్రమములో ఈ శ్లోకము చెప్పబడినది.

పరమాత్ముడు భగవద్గీతలో ఏమంటున్నాడో గమనించండి.

దుఃఖేష్వనుద్విగ్నమనాః సుఖేషు విగతస్పృహః ।

వీతరాగభయక్రోధః స్థితధీర్మునిరుచ్యతే ।। భగవద్గీత 2-56 ।।

దుఃఖముల నడుమ కూడా కలతచెందని వాడు, సుఖముల కోసం ప్రాకులాడని వాడు; 

మమకారము, భయము, క్రోధము విడిచిన వానిని స్థిత-ప్రజ్ఞుడైన ముని అని అంటారు.

బాహ్య విలాసాల కోసం మనస్సు పరితపించినప్పుడు, అది ఆయా భోగ వస్తువుల కోసం 

పరుగులు పెడుతుంది, దీనితో మనస్సు భగవత్ ధ్యాస నుండి మరలి పోతుంది. కాబట్టి, 

సుఖాల కోసం వెంపర్లాడకుండా, దుఃఖాల వల్ల చింతించకుండా మనస్సుని కట్టడి 

చేసినవాడు స్థిత ప్రజ్ఞుడైన ముని. ఇంకా, అటువంటి యోగి, భయము, కోపము వంటి 

వాటికి తన మనస్సు వశం అయిపోకుండా చూసుకుంటాడు. ఈ విధంగా మనస్సు 

సర్వోత్కృష్టమైన స్థితిలోనే ఉంటుంది.

తస్మాత్ జాగ్రత.

सुखस्यानन्तरं दुःखं दुःखस्यानन्तरं सुखम् ।

चक्रवत्परिवर्तन्ते सुखानि च दुःखानि च ॥

खुशी के बाद दर्द होता है; और दुख के बाद सुख आता है। सुख-दुख चक्र की भाँति घूमते रहते हैं।

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः।

वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते।। भगवद्गीता2.56।।

आदि शंकराचार्यजी इस श्लोक का विवरण देतेहुए ऐसा बोल्राहे हैं l आध्यात्मिकता जीजान से

चाहनेवाला किसी प्रकारके दुःखोंके प्राप्त होनेमें मन उद्विग्न नहीं होनेदेता अर्थात् क्षुभित नहीं होता

उसे अनुद्विग्नमान कहते हैं। तथा सुखोंकी प्राप्तिमें जिसकी स्पृहा तृष्णा नष्ट सामान होजाती है, 

अर्थात् ईंधन डालनेसे जैसे अग्नि बढ़ती है वैसे ही सुखके साथसाथ और सुखों केलिए जी तरसता है l  

उस प्रकार जिसकी लालसा नहीं बढ़ती वह विगतस्पृह कहलाता है। एवं आसक्ति भय और क्रोध 

जिसके नष्ट हो गये हैं वह वीतरागभयक्रोध स्थित धीर कहलाता है l  ऐसे गुणोंसे युक्त जब कोई हो 

जाता है तब वह स्थितप्रज्ञ और मुनि कहलाता है।

फूल आते हैं, चले जाते हैं. कांटे आते हैं, चले जाते हैं. सुख आते हैं, चले जाते हैं. दुख आते हैं, चले

जाते हैं. जो जगत के इस ‘चले जाने’ के शाश्वत नियम को जान लेता है, उसका जीवन क्रमश: 

बंधनों से मुक्त होने लगता है. वह वृद्ध फिर हंसने लगा और बोला, ”दिन के बाद रात्रि है और रात्रि 

के बाद दिन. जब दिन नहीं टिकता, तो रात्रि भी कैसे टिकेगी? परिवर्तन प्रकृति का नियम है. ठीक 

से सुन लो – जब अच्छे दिन नहीं रहे, तो बुरे दिन भी नहीं रहेंगे. और जो व्यक्ति इस सत्य को जान 

लेता है, वह सुख में सुखी नहीं होता और दुख में दुखी नहीं. उसका जीवन उस अडिग चट्टान की 

भांति हो जाता है, जो वर्षा और धूप में समान ही बनी रहती है.”

सुख और दुख को जो समभाव से ले, समझना कि उसने स्वयं को जान लिया. क्योंकि, स्वयं की

पृथकता का बोध ही समभाव को जन्म देता है. सुख-दुख आते और जाते हैं, जो न आता है और न

जाता है, वह है, स्वयं का अस्तित्व, इस अस्तित्व में ठहर जाना ही समत्व है.

आध्यात्मिक आदि तीनों प्रकारके दुःखोंके प्राप्त होनेमें जिसका मन उद्विग्न नहीं होता अर्थात् क्षुभित

नहीं होता उसे अनुद्विग्नमना कहते हैं। तथा सुखोंकी प्राप्तिमें जिसकी स्पृहातृष्णा नष्ट हो गयी है

अर्थात् ईंधन डालनेसे जैसे अग्नि बढ़ती है वैसे ही सुखके साथसाथ जिसकी लालसा नहीं बढ़ती वह

विगतस्पृह कहलाता है। एवं आसक्ति भय और क्रोध जिसके नष्ट हो गये हैं वह वीतरागभयक्रोध

कहलाता है ऐसे गुणोंसे युक्त जब कोई हो जाता है तब वह स्थितधी यानी स्थितप्रज्ञ और मुनि यानी

संन्यासी कहलाता है।

sukhasyānantaraṃ duḥkhaṃ duḥkhasyānantaraṃ sukham ।

cakravatparivartante sukhāni ca duḥkhāni ca ॥

Joy is followed by pain; and suffering is followed by happiness. Joys and 

sorrows rotate like a wheel.

Have patience!

Eventually, all sorrows will be followed by happiness. Keep the faith.

All celebrations fizzle out and sadness looms in. Don't lose your grounding when 

happy.

Life is like a wheel that keeps rotating; what is on top will eventually hit the 

bottom. And what's at rock bottom will eventually rise to the top.

Bhagavadgita says like this.  

Duhkheshv-anudvigna-manah sukheshu vigata-sprihah l

Vita-raga-bhaya-krodhah sthita-dhir munir uchyate ll 2-56

An enlightened person does not allow the mind to harbor the material frailties of 

lust, anger, greed, envy, etc. Only then can the mind steadily contemplate on 

transcendence and be fixed in the divine. If one permits the mind to brood over 

miseries, then the contemplation on the divine ceases and the mind is dragged 

down from the transcendental level. The process of torture works in the same 

manner. More than the present pain itself, it is the memories of past pain and 

apprehensions of future pain that torment the mind. But when the mind drops 

these two and has to simply grope with the present sensation, the pain 

surprisingly shrinks to a manageable (within the limits of tolerance) size. It is well 

known that historically Buddhist monks adopted a similar technique for tolerating 

torture from invading conquerors.

Similarly, if the mind craves external pleasures, it runs to the objects of 

enjoyment, and is again diverted from divine contemplation. So a sage of steady 

wisdom is one who does not allow the mind to hanker for pleasure or lament for 

miseries. Further, such a sage does not permit the mind to succumb to the urges 

of fear and anger. In this way, the mind becomes situated on the transcendental 

level.

 All one can do is - remember 'this too shall pass', in both circumstances!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 349

अजरामर सूक्ति – 349

Eternal Quote – 349

पितृभिस्ताडितः पुत्रः शिष्यस्तु गुरुशिक्षितः ।

घनाहतं सुवर्णञ्च प्राप्यते जनमण्डनम् ॥

పితృభిస్తాడితః పుత్రః శిష్యస్తు గురుశిక్షితఃl

ఘనాహతం సువర్ణంచ ప్రాప్యతే జనమండనం ll

కుమారుడు (పిల్లవాడు) తన తల్లిదండ్రులచే నయానో భయానో దండించుట చేతనో, క్రమశిక్షణ పొందుతాడు, అదేవిధముగా ఉపాధ్యాయునిచే శిక్షణ, క్రమశిక్షణ  పొందుతాడు విద్యార్థి, సమ్మెట పోటుచేతనే ఆభరణమగుచున్నది  బంగారము - ఇవన్నీ విలువలను ప్రశంసలను పొందుటకు కారణము సరియైన సమయములో సరియగు చికిత్స.

పిల్లలు, స్వాభావికముగా జిజ్ఞాసువులుగా ఉంటారు. వారు తమ చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచం గురించి మాత్రమే కాకుండా, వారు ఏమి చేయాలి లేదా చేయకూడదు అనే సరిహద్దుల గురించి కూడా ఆసక్తిగా చూస్తూవుంటారు. వారిలో పరిశీలనా పటిమ విస్తృతము.  వారు తమ పరిశీలనలో పొరబాట్లు చేసే అవకాశము కూడా కద్దు. కొన్ని మార్లు, వారు చేయకూడనివని తెలిసినప్పటికీ, చేస్తే ఏమౌతుందో చూస్తామని తలచవచ్చు. ఆ సమయంలో, తల్లిదండ్రులు, ఉపాధ్యాయులు లేదా వారికి మార్గనిర్దేశం చేసే వ్యక్తి, వారికి సరైన దిశానిర్దేశం చేయుట చాలా అవసరము. పిల్లలు బాధపడకూడదనే ప్రయత్నంలో వారి నడవడికను తలిదండ్రులు మరియు గురువులు కట్టడి చేయకపోతే నిజానికి వారంతా పిల్లలకు అపకారము చేస్తాసినవారౌతారు!

మొక్కైవంగనిది మానై వంగుతుందా అంటారు పెద్దలు. అందుచే పిల్లలను చిన్నానాటి నుంచే క్రమశిక్షణగా పెంచాలంటారు కొందరు . ఈ విషయంలో నీతి శాస్త్రము ఈవిధముగా చెప్పినది . ఇది పిల్లల పాలన పోషణ ఎతీరున ఉండాలన్నది అసలు ఎంతో నిర్దుష్టముగా తెలుపుచున్నది. ఆ శ్లోకమును ఒకపరి పరికించుదాము.

రాజవత్‌ పంచవర్షాణి | దశ వర్షాణి దాసవత్‌ |

ప్రాప్తే తు షోడశే వర్షే | పుత్రం మిత్రవదాచరేత్‌ ||

‘రాజవత్‌ పంచవర్షాణి’ అంటే పిల్లల్ని అయిదేళ్లవరకు రాజ మర్యాదలతో పెంచాలి . పదేళ్లు వచ్చే వరకు దాసులుగా పెంచాలి . పదహారేళ్ల నుంచి మిత్రులుగా చూడాలి .. అన్నది ఈ శ్లోకం అర్థం . లాలయేత్‌ పంచవర్షాణి" అని పాఠాంతరం కూడా ఉన్నది .

             అయిదేండ్ల వయసు వచ్చు వరకు పిల్లవానిని బుజ్జగించాలి . ఈ శ్లోకంలో ‘పుత్రన్’ అంటూ చెప్పినా .. ఇది పుత్రుడు , పుత్రికలు ఇద్దరికీ వర్తిస్తుంది . ఈ కాలంలో పుత్రికలు , పుత్రులు అంటూ తేడా ఏముంది వాస్తవానికి.

 తల్లిదండ్రులు మరియు ఉపాధ్యాయులు ఇద్దరూ పిల్లలు రాణించడానికి చిత్తశుద్ధితో ప్రయత్నించవలసియుంటుంది. అందుకే పెద్దలు ‘పుత్రాదిచ్ఛేత్ పరాజయం’ అని ‘శిష్యాదిచ్ఛేత్ పరాజయం’ అని అన్నారు. దీని అర్థం తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లల నుండి ఓటమిని కోరుకుంటారు మరియు గురువులు తమ విద్యార్థుల నుండి ఓటమి కోసం ఆరాటపడతారు! అంటే వాస్తవానికి వారి బాధ్యత మరయు ఎంతటి రుజుత్వము ఉండవలెనో గమనించండి. పిల్లలకు తగిన విద్యాబుద్ధులు చెప్పిన సార్థకత, ఆనందము, వారు తమను ఓడించినపుడే కలుగుతుంది.                                             

ఈ శ్లోకములో  ఇచ్చిన ఉదాహరణ బంగారం. బంగారం, గనుల నుండి తవ్వినప్పుడు, కాంతి విహీనముగా ఉంటుంది. స్వర్ణకారుడు దానిని కరిగించి, దాన్ని పదే పదే కొట్టి దానికి సరియగు ఆకృతిని ఇస్తాడు. అప్పుడే అది మెరుపు మరియు విలువను పొందుతుంది! అదేవిధంగా, చిన్న వయస్సు నుండే క్రమశిక్షణ మరియు విలువలతో పెంచినచో పిల్లలు ప్రశంసనీయమైన లక్షణాలను పొందుతారు, ఆవిధముగా పెద్దలు, పిల్లలకు ఉజ్వల భవిష్యత్తును ఇచ్చినట్లవుతుంది. అందువల్ల, తల్లిదండ్రులు మరియు ఉపాధ్యాయులు తమ పిల్లలు మరియు విద్యార్థులను ఈ అత్యుత్తమ నైపుణ్యంతో భావి పౌరులుగా తీర్చి దిద్దుత అత్యంత ఆవశ్యకము.

క్రమశిక్షణ అనేది లక్ష్యాలు మరియు విజయాల మధ్య వారధి. భావితర విజయముల కోసం తల్లిదండ్రి, గురువులు వారధిగా ఉంటేనే తమ బాధ్యత సక్రమముగా నిర్వహించినవారవుతారు. వేమన పద్యముతో ఈ విశ్లేషణను ముగించుచున్నాను.

చాకివాడు కోక చీకాకు పడజేసి

మైలబుచ్చి మంచి మడుపు జేయు

బుద్ధి చెప్పువాడు గుద్దితే నేమయా

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

మాకాలంలో మైల బట్టలు ఉతకాలంటే అది చాకలి వృత్తిలో ఉన్నవారి పని. గ్రామాలలో నదులు, చెరువులు ఉన్న చోటుకి ఊరివాళ్లు ఇచ్చిన మైలబట్టలు తీసుకుపోయి వాటిని పెద్ద బండలకు వేసి బాది మలినాన్ని(మైల) పోగొట్టి చక్కగా ఎండబెట్టి, చక్కని మడతతో తిరిగి ఏ ఇంటి బట్టలు ఆ ఇంటికి ఇచ్చేవారు చాకలివారు.

ఈ పద్యంలో కోక అనే పదానికి ఒకప్పుడు వస్త్రము అనే విస్తృతార్థం ఉండేది కానీ ఇప్పుడు కొన్ని మాండలికాలలో కోక అంటే స్త్రీలు ధరించే చీర అనే అర్థానికి పరిమితమై కనిపిస్తుంది. అలాగే నన్నయ కాలం నాటికి చీర అనే పదానికి స్త్రీ పురుషులు ఎవరు ధరించినదైనా వస్త్రం అనే విస్తృతార్థం ఉండేది. అది ఇప్పుడు చీర - స్త్రీలు ధరించే వస్త్రవిశేషం అనే అర్థానికి పరిమితమైంది.

 చాకలివారు బాగా మాసిపోయిన వస్త్రాలను తీసుకుపోయి బాగా ఉతుకుతారు. ఆ వస్త్రం మలినం పోగొట్టడానికి వారు దాన్ని బండకేసి బాదుతారు. జాడిస్తారు. మెలికలు తిప్పుతారు. ఎండలో వేస్తారు. ఏదో విధంగా వస్త్రాన్ని రకరకాలుగా చికాకు పెట్టి చివరకు అతి చక్కని మడత పెట్టి శుభ్రంగా చేతికి ఇస్తారు.

ఆవిధంగానే సమాజానికి బుద్ధి చెప్పి మంచిదారిలో పెడదామని చూసేవాడు ఆ మంచి చెప్పే పద్ధతి కొంచెం కఠినంగా ఉండవచ్చు. అలాగే మరీ దారి మళ్లుతున్నారనిపిస్తే దండించడం కూడా జరగవచ్చు. అయినాకూడా అతను మంచి మార్పుకోసము ఇలా చేసినప్పుడు దాన్ని భరించి అతనినుంచి మేలు పొందాలంటున్నాడు వేమన.

 पितृभिस्ताडितः पुत्रः शिष्यस्तु गुरुशिक्षितः ।

 घनाहतं सुवर्णञ्च प्राप्यते जनमण्डनम् ॥

एक बच्चे को उसके माता-पिता द्वारा अनुशासित, एक शिक्षक द्वारा प्रशिक्षित छात्रों, गहन रूप से 

सोने की लता - ये सभी प्रशंसनीयता प्राप्त करते हैं।

अपने माता-पिता द्वारा अनुशासित पुत्र एक शिक्षक द्वारा प्रशिक्षित छात्र, गहन रूप से सोना

चढ़ाया - ये सभी प्रशंसा प्राप्त हैं।

बच्चे स्वभाव से ही जिज्ञासु होते हैं। वे न केवल अपने आस-पास की दुनिया के बारे में उत्सुक हैं, 

बल्कि इस बात की भी सीमाओं के बारे में उत्सुक हैं कि उन्हें क्या करना चाहिए या क्या नहीं 

करना चाहिए! उनके जिज्ञासु मन यह देखना चाहते हैं कि वे कितनी दूर जा सकते हैं। कई बार, 

क्या करें और क्या न करें, यह जानने के बावजूद भी वे अपनी किस्मत आजमाना चाहेंगे। उस 

समय, माता-पिता, शिक्षकों या जो भी उनके मार्गदर्शक व्यक्ति हैं, उन्हें उचित दिशा देना 

आवश्यक हो जाता है। यदि मार्गदर्शन करने वाले लोग बच्चों को दुखी न करने के प्रयास में 

उनकी मूर्खता को गद्दी देते हैं, तो वे उनका अहित कर रहे होंगे!

जैसे वे कहते हैं, 'अपने बच्चों के लिए सड़क तैयार मत करो, अपने बच्चों को सड़क के लिए तैयार

करो!' जब वास्तविक जीवन के मुद्दे हड़ताल करते हैं, तो वे बच्चे बेहतर तरीके से तैयार होते हैं 

और गिरने पर जल्द ही ठीक हो जाते हैं।

वास्तव में, माता-पिता और शिक्षक दोनों ही बच्चों में उत्कृष्टता को आत्मसात करने का प्रयास 

करते हैं।

कहावतें इस प्रकार हैं – ‘पुत्रदिच्छेत् परजयम्’ और ‘शिष्यादिच्छेत परजयम्’ । इसका मतलब है कि

माता-पिता अपने बच्चों से हार चाहते हैं और गुरु अपने छात्रों से हार के लिए तरसते हैं! वास्तव में,

युवाओं का मार्गदर्शन करने के लिए उन्होंने इतना प्रयास क्यों किया, इसका पूरा कारण यह है कि 

उन्हें खुद को पार करते हुए देखना है!

श्लोक में दिया गया उदाहरण सोने का है। खानों से निकाले जाने पर सोना नीरस और चमकहीन 

होता है। सुनार इसे पिघलाता है, आँवले पर बार-बार पीटता है और आकार देता है। तभी वह 

अपनी चमक के साथ-साथ मूल्य भी प्राप्त करता है! इसी तरह, जो बच्चे कम उम्र से अनुशासित 

और मूल्यों के साथ आकार लेते हैं, वे प्रशंसनीय गुण अर्जित करते हैं जो उन्हें भविष्य में अधिक 

खुश वयस्क बनाते हैं। इसलिए, माता-पिता के साथ-साथ शिक्षकों के लिए यह सबसे महत्वपूर्ण है 

कि वे अपने बच्चों और छात्रों को इस सर्वोत्कृष्ट कौशल से लैस करें।

अनुशासन लक्ष्यों और उपलब्धियों के बीच का सेतु है। भावी पीढ़ी की उपलब्धियों के लिए हम वह

मौलिक पुल बनें !

pitṛbhistāḍitaḥ putraḥ śiṣyastu guruśikṣitaḥ ।

ghanāhataṃ suvarṇañca prāpyate janamaṇḍanam ॥

A son (child) disciplined by his parents, students trained by a teacher, intensely 

clobbered gold - all these attain praiseworthiness.  

By nature, children are, by nature, curious.  They are curious not just about the 

world around them, but also about the boundaries of what they should or 

shouldn't do!  Their inquisitive minds want to see how far they can go.  Many 

times, despite knowing the dos and don'ts, they may still want to try their luck.  

At that point, it becomes essential for the parents, teachers or whoever is their 

guiding figure, to give them the proper direction.  If the people guiding cushion 

the follies of the children in an effort to not make them sad, they would be doing 

a disservice to them!

Like they say, 'Do not prepare the road for your children, prepare your children 

for the road!'  When real-life issues strike, those are the children who are better 

prepared and recover soon if they fall.

In reality, both parents and teachers strive to imbibe excellence in children.  The 

sayings go as - पुत्रादिच्छेत् पराजयम् (putrādicchet parājayam) and शिष्यादिच्छेत् 

पराजयम् (śiṣyādicchet parājayam).  This means that parents are desirous of 

defeat from their children and gurus yearn for defeat from their students!  In fact, 

the whole reason why they put so much effort into guiding the youngsters is to 

see them surpass themselves!

The example given in the verse is that of gold.  Gold, when mined from the 

mines, is dull and lusterless.  The goldsmith melts it, beats it repeatedly on the 

anvil and shapes it.  Only then does it gain its luster as well as value!  Similarly, 

children who are disciplined and shaped with values from a young age accrue 

praiseworthy traits that shall make them happier adults in the future.  Hence, it is 

of paramount importance for parents as well as teachers, to equip their children 

and students with this quintessential skill.

Discipline is the bridge between goals and accomplishments.  Be that 

fundamental bridge for the future generation's accomplishments

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 350

अजरामर सूक्ति – 350

Eternal Quote – 350

अनुगन्तुं सतां धर्म कृत्स्नं यदि न शक्यते ।

स्वल्पमप्यनुगन्तव्यं मार्गस्थो नावसीदति ॥ अज्ञात

అనుగంతుం సతాం ధర్మ కృత్స్నం యది న శక్యతే l

స్వల్పమప్యనుగంతవ్యం మార్గాస్థో నావసీదతి ll అజ్ఞాత

నియమనిష్ఠాగరిష్ఠుల యొక్క నీతివంతమైన మార్గాన్ని అనుసరించడం కష్టం మరియు 

అసాధ్యం అనిపించినప్పటికీ, ఎవరైనా తదేక ధ్యాసతో  కొంచెం కూడా అనుసరిస్తే, 

అతను తన జీవిత లక్ష్యము నుండి చలించక ముందునకు సాగుతాడు.

భారీగా అంగలు వేసుకొంటూ అతి శీఘ్రముగా గమ్యము చేరనవసరము లేదు. ఉన్నతిని, 

అది ఏరంగమైనాసరే, ఆధ్యాత్మికమే కానీ ఆదిభౌతికమే కానీ  ఎవరైనా కావాలనుకుంటే 

గొప్పవారి మార్గంలో నడవడానికి ప్రయత్నిస్తే, తానూ ఉన్నతిని పొండుతాడేగానీ 

పాతాళానికి పడిపోడు. అతనుతన మార్గములో అనేక అడ్డంకులు ఎదుర్కొనవలసి 

రావచ్చు. కష్టముగా ఉండటమే కాదు, అసాధ్యమని కూడా అనిపించవచ్చు! 

అయినప్పటికీ, అటువంటి ఉన్నతుల  మార్గము దొరికిన ఎడల దానిని వడసి పట్టుకొని 

కొంచెం అదే మార్గములో కొనసాగితే, అనుసరించిన ఆ వ్యక్తి సరైన దిశలో తన 

లక్ష్యమువైపు పురోగమించగలుగుతాడు.

అల్ప ప్రాణియగు ఒక చీమ కూడా కేవలం ఈనపుల్లలకన్నా హీనమైన కాళ్ళతో 

దూరమన్న మాటను దరిజేర్చకుండాతన పుట్టాను చేరుకొంటుంది. అది, దాని పట్టుదల 

కారణంగా, ప్రాథమిక బిందువు నుండి, ఏ తిండి నలుసునో పట్టుకొని వదలక, 

దూరమును సరుకుగోనక తన లక్ష్యమును లేక గమ్యమును చేరుకొంటుంది! ధర్మ 

మార్గంలో ఉన్న వ్యక్తి కూడా అదేవిధముగా కష్టాలకు కడగళ్ళకు కాసంత కూడా 

కుంచించక తన జీవితమంతా ధర్మబద్ధమైన చర్యలను పరిమాణము చిన్నదా పెద్దదా 

అని పట్టించుకోకుండా, తన పనిని తానూ చేస్తూ పోయినాడంటే, అతను కూడా 

తాననుసరించిన వ్యక్తివలె ఎంతో పుణ్యమును కూడబెట్టుకొనగలుగుతాడు. తన 

హృదయములో ధర్మము మాత్రమె కలిగినవాడు ధర్మ మార్గము నుండి పడిపోయే 

అవకాశమే ఉండదు కదా!

చంద్ర మండలము చేరే PSLV ఒకే చోట తయారు కాదు. ఎన్నో చోట్లనుండి ఎంతో 

అవసరమైన అంగములను అందిపుచ్చుకొని వానిని సమీకరించి సమాగతము చేస్తారు. 

కావున ఎంతో గొప్ప పనులు కూడా  చిన్న పనులతోనే రూపొందించబడుతాయి. 

వాస్తవానికి, మంచి ఉద్దేశ్యాలతో చేసిన పనుల పర్యవసానము నుండియే నిజమైన 

ఆనందము వస్తుంది. ధర్మబద్ధమైన కఠోర పరిశ్రమ విధి విధానమును కూడా 

మార్చగలుగుతుంది. కృషి ఉంటే మనుషులు ఋషులౌతారు అనికదా పెద్దలు చెప్పిన 

మాట!

కాబట్టి, మన విధికి బాధ్యత వహిద్దాం మరియు ధర్మబద్ధమైన చర్యల ద్వారా సరైన 

దిశానిర్దేశం చేద్దాం!

अनुगन्तुं सतां धर्म कृत्स्नं यदि न शक्यते ।

स्वल्पमप्यनुगन्तव्यं मार्गस्थो नावसीदति ॥ अज्ञात

यद्यपि महान के नेक मार्ग पर चलना कठिन और असंभव प्रतीत होता है, लेकिन यदि कोई 

थोड़ासा भी अनुसरण करता है, तो वह अपने जीवन के लक्ष्य से नहीं गिरेगा बल्कि आगे 

निकलसकता है l

बड़े कदमों की जरूरत नहीं! यदि कोई चाहता है और महानों के मार्ग पर चलने का प्रयास करता 

है, तो उसे रास्ते में कई बाधाओं का सामना करना पड़ सकता है। यह न केवल मुश्किल हो 

सकता है, बल्कि यह असंभव भी लग सकता है! फिर भी, यदि कोई कम-से-कम थोड़ा-थोड़ा 

समझ लेता है और उसी रास्ते पर चलता रहता है, तो वह सही दिशा में आगे बढ़ेगा l  

ऐसा कहा जाता है कि चींटी भी अपने परमाणु जैसे पैरों पर टिके रहकर मीलों तक जा सकती है। 

तथ्य यह है कि यह चल रहा है और कहीं और अपना पिपीलिकपुट पहूंचरहा है l अंत में, अपने 

हठ के कारण, यह अपने शुरुआती या आद्य  बिंदु को मीलों पीछे छोड़ देता है! ऐसा ही धर्म के 

पथ पर चलने वाला व्यक्ति होता है। यदि वह अपने जीवन काल में नेक कार्य, चाहे आकार या 

क्षमता में छोटा क्यों न हो, करता रहे, तो वह अपने श्रेय में बहुत अधिक पुण्य अर्जित करेगा! पुण्य 

के साथ रहनेवाला  कोई भी धर्म के पथ से कैसे गिर सकता है?!

छोटे-छोटे कर्मों से ही महान कार्य बनते हैं। अन्थारिक्ष जानेवाली PSLV एक ही जगह पर नहीं 

बनता l उसमे उपयुक्त करनेवाले भिन्न भिन्न अंग कई जगहों से आते हैं l उसी तरह जो लोग अपने 

धर्मं मार्ग पर अटल रहकर अपना रफ़्तार नहीं छोड़ते वे जरूर क न एक दिन अपने लक्ष्य पाते हैं l  

सच्चा सुख अच्छे इरादों के साथ किए गए कर्मों के आनंद से मिलता है। ये चीजें हैं जो किसी के 

भाग्य को आकार देती हैं। सच्चे विजेता वे लोग होते हैं जो कभी असफल नहीं होते बल्कि वे कभी 

हार नहीं मानते।

तो, आइए हम अपने भाग्य को संभालें और सद्गुणों के माध्यम से इसे सही दिशा दें!

anugantuṃ satāṃ dharma kṛtsnaṃ yadi na śakyate ।

svalpamapyanugantavyaṃ mārgastho nāvasīdati ॥ ajnaatha

Although following the righteous path of the noble is difficult and seems 

impossible, if one follows even a little bit, he will not slump (from the goal of his 

life).

No need for gigantic steps!  If one wants to and attempts to tread on the path of 

the noble, there may be many hurdles he may face on the way.  It may not only 

be difficult, but it might even seem impossible!  In spite, if one continues to grasp 

at least a little bit and persist on the same path, he will be progressing in the 

right direction.

It is said that even an ant can traverse miles by just keeping at it.  The fact that it 

is moving means it is covering ground and reaching someplace else.  Finally, 

due to its persistence, it would have left its starting point miles behind!  Similar is 

a person on the path of dharma.  If he keeps doing righteous acts (however 

small in size or caliber) through his lifetime, he will accumulate a great deal of 

virtue to his credit!  How can one with virtue in his account ever fall off from the 

path of dharma?!

Great acts are made up of small deeds.  In reality, true happiness comes from 

the joy of deeds that are done well with good intentions.  These are the things 

that shape one's fate.  True winners are not people that never fail but people that 

never quit.

So, let's take charge of our fate and give it the right direction through virtuous 

actions!

స్వస్తి.

*****************************************

 అజరామర సూక్తి – 351

अजरामर सूक्ति – 351

Eternal Quote – 351

वनस्पतेरपक्वानि फलानि प्रचिनोति यः ।

स नाप्नोति रसं तेभ्यो बीजं चास्य विनश्यति ॥- व्यास भारतम् - विदुरनीति

వనస్పతేర్నపక్వాని ఫలాని ప్రచినోతియః l

సనాప్నోతిరసం తేభ్యో బీజం చాస్య వినశ్యతి llవ్యాస భారతము - విదురనీతి

పండు మాగనిదే, అంటే కాయగానే తుంచితే ఇటు దాని మధురటి రసమునూ పొందలేము అటు విత్తనమునూ కొత్త మొక్కకి నాటుటకూ ఉపయోగించలేము. ఎందుచేతనంటే వగరుగానో పుల్లగానో ఉన్న ఆరసమును తాగలేము, పక్వానికి రాణి బీజమును నాటి ఫలితమునూ పొందలేము.

కావున ఏపనికైనా సరైన సమయము, సరైన ప్రదేశము తప్పనిసరిగా అవసరమే !

పండు పక్వానికి రానప్పుడు, అది కోయుటకు సిద్ధముగా ఉండదు. పండు పక్వానికి వచ్చినప్పుడు, చెట్టు నుండి వేరుచేయడానికి ఒక చిన్న స్పర్శ కూడా సరిపోతుంది కాబట్టి ప్రకృతి చాలా సంపూర్ణంగా మనకొరకు తన ఫలితమును సిద్ధము చేసింది! అంతే కాదు, మాగిన పండు నుండి పై తొక్క సులభంగా వేరు చేస్తుంది మరియు లోపల విత్తనం కూడా నాటుకు సిద్ధముగా ఉంటుంది! అప్పుడు ఈ పనులకు పెద్దగా శ్రమ అవసరం లేదు. అటువంటి ఖచ్చితమైన రూపకల్పనను మన ఇష్టానికి ధ్వంసము  చేసినప్పుడు, ఫలితము కూడా తారుమారు అగుట చాలా సహజము. పండని సమయంలో కాయను చెట్టునుండి వేరుచేస్తే, దాని రసాలు ఆస్వాదించుటకు యోగ్యముగా ఉండవు. పక్వత దానికి ఇంకా  సిద్ధించలేదు. లోపల ఉన్న విత్తనము కూడా దాని పూర్తి సామర్థ్యాన్ని చేరుకోలేదు కాబట్టి దానిని నాటినా మరొక మొక్కను మొలకెత్తనివ్వగల సామర్త్యమును కలిగియుండవు. ఇన్ని నష్టాలను మన అవగాహనారాహిత్యము వలన భరించవలసి వస్తుంది.

పండు కోయడానికి సిద్ధంగా ఉండేంత వరకు సహనాన్ని పాటించుటచేత చాలా ఎక్కువ ప్రయోజనాలను పొందుతాడు. మనము పడే తొందర ప్రకృతి పై ఎటువంటి ప్రభావమునూ చూపలేదు. మనకొరకు చెట్టు కాయను పండు చేయదు! పండులో సరైన నిష్పత్తిలో సరైన రసాలను, సరియైన విత్తనములనూ సమయం మాత్రమే పూరించగలదు.

అదేవిధంగా, జీవితము లోని అన్ని రంగాలలో, సరియైన సమయములో, సరియైన చోట సరియగు దిశానిర్దేశముతో ఏపనినైనా చేయవలసి యుంటుంది.  ‘తొందరపడే గొడ్డు మురికి నీరు తాగుతుంది’ అంటారు పెద్దలు. 'నేను చాలా ప్రయత్నం చేసినాను!' అనుట కేవలము మూర్ఖత్వమౌతుంది.

కాయ మాగకుండ కాస్తైన తినలేము

విత్తు నాటలేము వివరమరయ

కాలమొకటి నీకు కలసి రా వలెనురా

రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి

 ప్రయత్నం మాత్రమే ఫలితాన్ని ఇవ్వదు, దీనికి సరియైన సమయము కూడా కావలసియుంటుంది. ఒక వ్యక్తి తన ప్రయత్నాలను అన్ని వేళలా సరైన మార్గము, సమయము కొరకు వేచియుండక తప్పదు.

కాబట్టి సరియైన సమయములో సరియైనపనిని, సక్రమముగా చేయడం, జీవితంలోని ఏ రంగమున కూడా విజయమునకు కీలకమౌతుంది!

 

वनस्पतेरपक्वानि फलानि प्रचिनोति यः ।

स नाप्नोति रसं तेभ्यो बीजं चास्य विनश्यति ॥- व्यास भारतम् - विदुरनीति

जो फलों के पेड़ों से कच्चे फल तोड़ते हैं, वह न केवल उनका रस प्राप्त करता है, बल्कि उसके बीज को भी खराब कर देता है।

हम जो कुछ करने के लिए तय करते हैं उसका सही समय, सही जगह तय करना भी बहुत जरूरी है ! जब फल पके नहीं होते हैं, तो वह तोड़ने के लिए तैयार नहीं होता है। प्रकृति ने चीजों को इतनी अच्छी तरह से डिजाइन किया है कि जब कोई फल पक जाता है, तो उसे पेड़ से अलग होने और गिरने के लिए बस एक छोटा सा स्पर्श पर्याप्त होता है! इतना ही नहीं, छिलका आसानी से फल से अलग हो जाता है और बीज भी अंदर से अलग हो जाता है! ज्यादा प्रयास की जरूरत नहीं है। जब इस तरह के एक आदर्श डिजाइन के साथ छेड़छाड़ की जाती है, तो यह काफी स्वाभाविक है कि परिणाम में भी छेड़छाड़ की जाती है! यदि कोई फल कच्चा होने पर तोड़ाजाता है, तो उसका रस अपने चरमोत्कर्ष पर नहीं पहुँच पाता। जायके अपनी संपूर्णता में विकसित नहीं हुए होंगे। अंदर का बीज भी अपनी पूरी क्षमता तक नहीं पहुंच पाता और इसलिए दूसरे पौधे को अंकुरित नहीं कर पाता! इतने सारे नुकसान का जोखिम क्यों ?

जब तक फल कटने के लिए तैयार न हो जाए तब तक धैर्य बनाए रखने से उस व्यक्ति को अधिक

लाभ होता है जो अपना धैर्य खो देता है वह जल्दीबाजी से कोइ निर्णय लेगा। जल्दबाजी करने से काम 

नहीं चलेगा। ऐसे मामिले में सबूरी ही सर्व श्रेष्ठ है, आवेग अनर्थदायक होसक्ता है l   फल नहीं 

पकेगा तो न फल का मधुर रस प्राप्त करसकते न बीज नए पौधों केलिए बोसकते ! केवल समय ही 

फलों में सही अनुपात में सही रस भर सकता है।

इसी तरह, जीवन के सभी क्षेत्रों में, सही चीजें, सही समय पर, सही जगह पर करना होता है। असामयिक ढंग से किया गया कोइ भी कार्य निश्चय ही व्यर्थ सिद्ध होगा। कोई नहीं कह सकता, ' मैंने बहुत प्रयास किया फिर भी फल प्राप्त नहीं हुआ !' क्योंकि, यह अकेले प्रयास करनेसे नहीं मिलता है l सही परिणाम पाने के लिए, यह सही समय का भी जरूरत पड़ता है। जिस तरह एक खिलाड़ी खेल शुरू होने से पहले ही गोल नहीं मार सकता, उसी तरह हम सही समय और सही दिशा केलिए ओप्रतीक्षा करना पड़ता है l

आखिरकार, सही समय पर सही तरीके से सही काम करना, जीवन के सभी क्षेत्रों में सफलता की कुंजी है!

vanaspaterapakvāni phalāni pracinoti yaḥ ।

sa nāpnoti rasaṃ tebhyo bījaṃ cāsya vinaśyati ॥ Vyasa Bharatam - Viduranīti

He who plucks the unripe fruit from the fruit trees, he not only doesn't acquire 

their juices but spoils its seed as well.

Right time, right place!

When fruit is not ripe, it is not ready for plucking.  Nature has designed things so 

perfectly that when a fruit is ripe, just a small touch is enough for it to detach 

from the tree and fall!  Not only that, the peel separates from the fruit easily and 

so does the seed inside!  There is not much effort needed.  When such a perfect 

design is tampered with, it is quite natural that the result gets tampered as well!  

If a fruit is plucked when unripe, its juices wouldn't have reached their 

culmination.  The flavors would not have developed to their entirety.  The seed 

inside wouldn't have reached its fullest potential either and hence wouldn't be 

able to sprout another plant!  Why risk so many losses?! 

Keeping the patience until the fruit is ready for harvest reaps far more benefits to 

the person than to one that loses his patience.  Hurrying nature won't work.  The 

tree will not ripen the fruit as per the onlooker's schedule after all!  Only time can 

fill in the right juices in the right proportions in the fruit.

Similarly, in all walks of life, one has to do the right things, at the right time, in the 

right place.  The same action done in an untimely manner will most certainly turn 

out wasteful.  One cannot say, 'but I put in a lot of effort!'  For, it is not the effort 

alone that yields results, it is the perfect timing as well.  Just like a player cannot 

hit a goal even before the game starts and expect to score, one has to put his 

efforts in the right direction at all times.

After all, doing what's right in the right way at the right time, is the key to success 

in all walks of life!

స్వస్తి. 

*****************************************

 అజరామర సూక్తి – 352

अजरामर सूक्ति – 352

Eternal Quote – 352

अवज्ञया न दातव्यं कस्यचिल्लीलयापि वा ।

अवज्ञया कृतं हन्यात् दातारं नात्र संशयः ॥ - रामायण, बाल

అవజ్ఞయా న దాతవ్యం కస్యచిల్లీలయాపి వా l

అవజ్ఞయా కృతం హన్యాదాతారం నాత్ర సంశయః ll రామాయణము – బాలకాండ

స్వామి (యజమాని) ఎంత‌ భక్తిశ్రద్ధలతో కొన్ని పుణ్యకార్యాలు చేయాలని ప్రారంభించినా 

క్రింద పని చేసేవాళ్ళలో అంతటి భక్తిశ్రద్ధలుండవు. ముఖ్యంగా దాన ధర్మాదులు, ఆహార 

వితరణాదులు చేసేటప్పుడు వాళ్ళు ఆహారాదులు తీసుకొనడానికి వచ్చిన వారి 

విషయములో నిర్లక్ష్యభావం చూపించడం సహజం.

దశరథ మహారాజు తలపెట్టిన అశ్వమేధయాగానికి దేశంలోని వివిధవృత్తులు గలవారినీ , 

నాలుగు వర్ణాలవారినీ ఆహ్వానించాలి. భోజనాదుల సమయంలో వాళ్ళు ఏమైనా 

కామక్రోధాదులు చూపించినా మీరు మాత్రం వాళ్ళ విషయంలో కొంచెం కూడా 

అనాదరం చూపించకూడదు" అని వసిష్ఠ మహాముని అశ్వమేధయాగాని ఏర్పాట్లు 

చేయడానికి నియుక్తులైనవారి నందరినీ ఆజ్ఞాపించాడు.

"సర్వే వర్ణా యథా పూజాః ప్రాప్నువన్తి సుసత్కృతాఃl

 న చావజ్ఞా విధాతవ్యా కామక్రోధవశాదపి"ll (బా.కాం. 13.12)

"అవజ్ఞయా న దాతవ్యం కస్యచిల్లీలయాపి వా l

అవజ్ఞయా కృతం హన్యాదాతారం నాత్ర సంశయః"ll

ఎవ్వరికీ ధిక్కారపూర్వక  లేదా నిర్లక్ష్యయుక్త మగు దానము చేయకూడదు. ధిక్కారంతో చేసిన దానం ఇచ్చేవారిని నాశనం చేస్తుంది, దాని గురించి ఎటువంటి సందేహం లేదు.

అనగా ఎవ్వరికీ కూడ, అనగా ఆ వ్యక్తి అతిథి కావచ్చు అభ్యాగతి కావచ్చు, అనాదరంతో 

గాని అశ్రద్ధతో గాని భోజనాదులు ఇవ్వకూడదు. అనాదర పూర్వకంగా చేసిన దానం 

దాతకు అపాయకరం. సందేహం లేదు.

భారతీయ సనాతన ధర్మ జీవనంలో దానానికి మిక్కిలి ప్రత్యేకత ఉంది. సర్వమానవ 

వికాసానికి దాన గుణము ఎంతో తోడ్పడుతుంది. అందుకే మన పురాణాలు, 

ఇతిహాసాలు, కావ్యాలు దానము యొక్క ఔన్నత్యాన్ని అనేక కథల రూపంలో 

అందించినాయి. రామాయణ మహాకావ్యం దాన ప్రశస్తిని గురించి ప్రస్తావిస్తూ దానం చేసే 

విధానం గురించి ఈ విధముగా వివరించుతూవుంది. దీనులకు దానం చేసేటప్పుడు 

దానం చేసే వ్యక్తికి ఎటువంటి ధిక్కార గుణం ఉండరాదంది. దాన కర్తకు మానసిక 

పరిఫూర్ణత ఉండాలి తప్ప. లెక్కలేనితనంతోగానీ, విలాసానికిగానీ దానం చెయ్యరాదని 

రామాయణం స్పష్టంగా చెప్పింది. అంతేకాదు ధిక్కారంతో చేసిన దానం ఇచ్చిన వానినే 

నాశనం చేస్తుందని చెప్పింది. మనిషి అన్ని విధాలా పురోగతి సాధించడానికి దానగుణం 

ఊతమిస్తుంది. స్వార్థగుణం మనిషి పతనాన్ని నిర్దేశిస్తుంది. పతనం కాకుండా తనను 

తాను కాపాడుకోవాలనుకున్నప్పుడు అతడు ఆశ్రయించే ప్రధాన ధర్మం దానమే. దానిని 

తన వ్యక్తిత్వంలో ఒక ప్రధాన భాగంగా చేసుకుంటే తప్ప అది మనిషిలోని మానవత్వాన్ని 

వెలిగించలేదు. పూర్ణ పురుషుడై ప్రవర్తిల్లి సమాజానికి మార్గదర్శనం చేసిన రామాయణ 

మహాకావ్య నాయకుడు శ్రీరామచంద్రుడు. రాముని వ్యక్తిత్వంలోని ప్రతి అంశం 

మానవులకు ఆదర్శప్రాయం. అడుగడుగునా ఆ ఆదర్శపురుషుని వ్యక్తిత్వమే దర్శనమిచ్చే 

రామకథలో దశరథ మహారాజు మాటలను ఒకసారి మననం చేసుకుంటే రాముని 

ఔన్నత్యం తెలుస్తుంది. శ్రీరాముడు వనవాసానికి సిద్ధపడినప్పుడు పరితపించిన తండ్రి..

 సత్యేన లోకాని జయతి దీనాన్‌ దానేన రాఘవః

గురూన్‌ శుశ్రూషయా వీరోధనుషాయుధి శాత్రవాన్‌

 అంటూ విలపించినాడు. శ్రీరామచంద్రమూర్తి సత్యం కారణంగా ప్రజలను, దానం 

కారణంగా దీన జనులను, సేవ చేత గురువులను ధనురాది ఆయుధ సంపత్తి చేయ 

శత్రువులను వశపరుచుకున్నవానిగా తన పుత్రుణ్ణి గురించి మనసులోని మాటలను 

మహారాజు వ్యక్తపరిచినాడు. దానమనేది సత్యంతోనూ, పరాక్రమంతోను, 

సేవాభావంతోనూ తులతూగే ఉత్తమ ధర్మంగా గుర్తించవచ్చు. అందుకనే ‘దానవీరం’ - 

అనే మాటతో ఇదొక వీరచిహ్నంగా సనాతనులు భావించినారు. దానం యొక్క 

ఔన్నత్యాన్ని చాటి చెప్పినారు.

अवज्ञया न दातव्यं कस्यचिल्लीलयापि वा ।

अवज्ञया कृतं हन्यात् दातारं नात्र संशयः ॥ - रामायण, बाल

अवमानना ​​या अवहेलना करके कभी किसी को दान न दें। अवमानना ​​में किया गया दान देने वाले का 

नाश कर देगा, इसमें कोई संदेह नहीं है।

'दान' एक ऐसा कार्य है जो किसी के दिल की भलाई के लिए किया जाता है, नाम और प्रसिद्धि के लिए 

नहीं। इसे विनम्रता और शालीनता के साथ करना चाहिए। देने का लाभ लेने वाले के लिए उतना नहीं है 

जितना देने वाले के लिए है। देने वाले को पाने वाले से कुछ ज्यादा ही भगवान् का आशीर्वाद मिलता है । 

इसलिए, वह साझा करने में सक्षम है। लेकिन तब देने वाले को ज्यादा फायदा होता है क्योंकि वह उसे 

निस्वार्थता सिखाता है। इसलिए वह जिस रवैए से देते हैं वह बहुत महत्वपूर्ण है। तिरस्कार, अहंकार या 

उदासीनता के साथ देना सबसे खराब प्रकार का देना है। एक देना कभी भी अवमानना ​​​​के साथ नहीं 

देना, क्योंकि देने वाले को नष्ट करना निश्चित है! देने वाले का उद्देश्य विमल होना चाहिए ताकि विफल 

होने पर भी देना व्यर्थ नहीं होता और देनेका फल जरूर मिलता है l अगर देना किसी के नैतिक 

आधार के मानकों को नीचे ला रहा है, तो शायद न दें!

जैसा कि ज्ञानी कहते हैं, जब आप अपना सर्वश्रेष्ठ देते हैं तो आप दूसरों से सर्वश्रेष्ठ प्राप्त करते हैं। यह 

उस दृष्टिकोण से शुरू होता है जिसके साथ हम देते हैं। नम्रता ही एकमात्र उपाय है। एक व्यक्ति का 

मूल्य उसमें रहता है कि वह क्या और कैसे देता है; वह नहीं जो वह प्राप्त करने में सक्षम है। क्योंकि, 

यह देने में है कि हम प्राप्त करते हैं! देने का तरीका स्वयं सामग्री से कहीं अधिक मूल्यवान है।

avajñayā na dātavyaṃ kasyacillīlayāpi vā ।

avajñayā kṛtaṃ hanyāt dātāraṃ nātra saṃśayaḥ ॥ - rāmāyaṇa, bāla

Never give (charity) to anyone with contempt or disregard. Charity done in contempt will obliterate the giver, there is no doubt about that.

'Giving' is an act that is done out of the goodness of one's heart, not for name and fame. It should be done with humility and modesty. The benefit of giving is not for the receiver as much as it is for the giver. The giver was blessed with a little more than the receiver. Hence, he is able to share. But then, the giver benefits more because it teaches him selflessness. Therefore, the attitude with which he gives is very important. Giving with contempt, arrogance or displaying apathy are the worst kinds of giving. One give never give with contempt, for, it is certain to destroy the giver! Isn't giving futile if the purpose is defeated? If the giving is bringing down the standards of one's moral ground, might as well not give!

Like they say, you get the best out of others when you give the best of yourself.  That begins with the attitude we give with. Humility is the only way. The value of a person resides in what and how he gives; not what he is capable of receiving. For, it is in giving that we receive!  The manner of giving is worth much more than the material itself.

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 353

अजरामर सूक्ति – 353

Eternal Quote – 353

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/09/353-353-eternal-quote-353.html

सर्वतीर्थमयी माता सर्वदेवमयः पिता ।

मातरं पितरं तस्मात् सर्वयत्नेन पूजयेत् ॥ अज्ञात

సర్వతీర్థమయీ మాతా సర్వదేవమయః పితా l

మాతరం పితరం తస్మాత్ సర్వయత్నేన పూజయేత్ll అజ్ఞాత

సకల నదుల యొక్క సంగమమే తల్లి

నిఖిల దేవతలకు నెలవు తండ్రి

వారి పాదములను వాంఛతో సేవించు

రామ మొహనుక్తి రమ్య సూక్తి

తల్లిదండ్రులపై వినాయకునకున్న భక్తి శ్రద్ధ జగద్విఖ్యాతము. ఆ మాటను నేను వ్రాసిన 

పాటలో ఈ విధముగా పొందుపరచినాను.

వందే వందే గజాననా

గౌరీ ప్రియసుత గజాననా

హారతి గొని మా కలుషమెల్లను

హరియించుమయా హరు తనయా

మాతా పితరుల పాద సేవలో

మహిమను నాడే చాటితివీ

జగతినెల్ల కడు శీఘ్రగతిన జని

చుట్టి కొమరుని ఓడగొట్టితివి 

ఏదో పాత సినిమాలో ఒక పాట ఈ సందర్భములో గుర్తుకు వస్తూ ఉన్నది.

‘నన్నడిగి తలిదండ్రి కన్నారా నా పిల్లలే నన్నడిగి పుడతారా’ అని. ఒకవేళ నేటి 

కాలములో తలిదండ్రులను ఈ విధముగా అడిగే పిల్లలు కూడా ఉన్నారేమో! మరి 

అటువంటి వారు ఇక తలిదండ్రులను గౌరవించుట, పూజిచుట సంభవమన్న 

విషయము ఊహకు కూడా అందని విషయము. కన్నా తరువాత ఒక వ్యక్తిని చూపి 

‘ఈయన మీ నాన్న’ అని పరిచయము చేస్తుంది. బహుశ తల్లిచేసే మొదటి బోధ 

అదేనేమో! శిశువుకు ఊహ వచ్చినప్పటినుండి తండ్రి లౌకికమగు విషయాలు, తన 

అనుభవాలు, శిశువు అనుమానాలకు సమాధానములు చెబుతూ జ్ఞానాభివ్రుద్ధికి ఎంతో 

దోహదము చేస్తాడు. అసలు సరియైన గురువు ఎవరు అని ఎంతో యోచన చేసి 

నిర్ణయించుతాడు. మారిన జీవన విధానములో తల్లిదండ్రులు ఇరువురూ ఆ 

విషయములో పాలు పంచుకొంటున్నారు.

ఈ సందర్భములో రామాయణములో మనము వినే శ్రావణ కుమారుని కథ అత్యంత 

సందర్భోచితము కావున మీ ముందు ఉంచుచున్నాను.

(ఈ కథను వికీ పీడియా నుండి, ముద్రణా సౌలభ్యము పొందుటకు తీసుకొన్నాను) శ్రవణ 

కుమారుడు హిందూ పురాణమైన రామాయణంలో ఒక ఉదాత్తమైన పాత్ర. తల్లిదండ్రుల 

పట్ల ఎంత అంకిత భావాన్ని కలిగి ఉండాలో చెప్పే ఒక మహోన్నత వ్యక్తిత్వం గలవాడు.

శ్రవణుడు వయసు మీరిన ఒక అంధ దంపతులకు జన్మించినాడు. వారిరువురినీ 

పోషించిడం కోసం బాలుడైన శ్రవణ కుమారుడు సంపాదించవలసి వచ్చేది. ఈ 

ప్రయత్నంలోనే అతడు ఒక ప్రాంతము నుండి మరొక ప్రాంతమునకు ప్రయాణము 

చేస్తుండేవాడు. తన తల్లిదండ్రులు వృద్ధులు, అంధులు కావడం చేత వారు తనతో పాటు 

నడవలేరని ఒక కావడి లో కూర్చుండ బెట్టుకొని ఆ కావడిని తన భుజంపై మోస్తూ 

ప్రయాణాన్ని కొనసాగిస్తుండేవాడు. ఒకసారి వారు ఒక అడవిలో ప్రయాణిస్తుండగా 

శ్రవణుని తల్లిదండ్రులకు దాహం వేసింది. వారి దాహార్తిని తీర్చుటకు శ్రవణుడు ఒక 

పాత్రతో నీళ్ళు తేవడానికి దగ్గర కనిపించిన ఒక వాగు వద్దకు వెళ్ళినాడు. అదే 

సమయానికి అడవికి వేటకు వచ్చిన దశరథుడు కొలనులో నీళ్ళు ముంచుకుంటున్న 

శ్రవణుడిని జింకగా పొరబడి తనకున్న శబ్దభేది విద్య ద్వారా ఆ శబ్దం వినిపించిన దిశగా 

బాణం విడిచినాడు.

శరాఘాతంతో అవసానము సమీపించిన శ్రవణుడు నీటి పాత్రను తన తల్లిదండ్రులకు 

అందించమని చెప్పి తుదిశ్వాస విడిచినాడు. దశరథుడు తెచ్చిన నీళ్ళను అందుకున్న 

అంధులైన శ్రవణుని తల్లిదండ్రులు తన కుమారుడే అనుకున్నారు. దశరథుడు 

అన్యమనస్కంగానే జరిగిన దుర్ఘటనను వారికి వివరించి క్షమాపణ కోరినాడు. 

పుత్రశోకంలో ఉన్న వారు దశరథుడు కూడా తమలాగే పుత్రశోకం అనుభవించక 

తప్పదని శాపం పెట్టి తన కుమారుని చంపిన వానిచేత నీళ్ళు తాగి బ్రతక లేక వెంటనే 

తనువు చాలించినారు. ఆ శాప ఫలితమే శ్రీరాముని వియోగానంతరం దశరథుని 

మరణం.

శ్రవణునిది ఎంతటి సేవాతత్పరతయో చూడండి.. నేటి పిల్లలు అంత చేయనవసరము 

లేకున్నా, బాల్యమునండు తల్లిదండ్రులచే అట్టి కథలు విన్నయెడల పెద్దయి తాము 

ఆచరించుటయే గాక తమ పిల్లలకు కూడా బోధించగలుగుతారు. ఒక్క ఈ సనాతన 

ధర్మములోనే, అనాథలుకూడా  తల్లిదండ్రులను కలిగియున్నారు. వారెవరో కాదు ‘పా 

ర్వతీపరమేశ్వరులు’. అందుకే మహాకవి, కవికుల శిరోమణి యగు కాళీదాసు

‘వాగార్థాత్ వివ సంపృక్తౌ వాగర్థాత్ ప్రతిపత్తయే

జగతఃపితరౌవందే పార్వతీపరమేశ్వరౌ' అన్నారు.

తల్లిదండ్రుల గొప్పదనము అంతది. అసలది ఎంత చెప్పినా తీరనిది.

सर्वतीर्थमयी माता सर्वदेवमयः पिता ।

मातरं पितरं तस्मात् सर्वयत्नेन पूजयेत् ॥ अज्ञात

एक माँ सभी तीर्थों की अवतार है, पिता सभी देवताओं का स्वरुप है। अत: माता-पिता का हर प्रकार से 

आदर करना चाहिए।

सभी पवित्र स्थानों पर जाकर सद गुण प्राप्त करने के बदले में, उसे केवल अपनी माँ का सम्मान 

करना सीखे तो बस। एक पिता स्वयं सभी देवताओं का एक अवतार है। वे ही आज इस दुनिया में 

हमारे यहां होने का एकमात्र कारण हैं। उनके पालन-पोषण और देखभाल के बिना किसी के जीवन 

की कल्पना करना भी कठिन होता है। माता-पिता लगातार अपने बच्चों के लिए हर समय, अपने 

तरफ से  सर्वश्रेष्ठ देने का प्रयास करते हैं। अगर दुनिया में कोई शुभचिंतक होते हैं ओ माता-पिता बाद ही 

गिना जासकता है l

यही कारण है कि सभी बाधाओं को दूर करने वाले भगवान गणेश ने भी अपने माता-पिता को नमन 

किया! उन्होंने उन्हें और उनके भाई, भगवान सुब्रह्मण्य को चुनौती दी, कि पूरी दुनिया की सबसे पहले 

परिक्रमा करने वाला कौन होगा। भगवान सुब्रह्मण्य ने तुरंत अपने मोर पर सवार होकर दुनिया का 

चक्कर लगाने के लिए तैयार किया। लेकिन गणेश, अपने शरीर के ताकत और कमजोरियों बारे में 

बहुत जानते थे l उसीलिए उन्होंने बस अपने माता-पिता, पार्वती और परमेश्वर के प्रदक्षिण करके प्रणाम 

किया और चुप रहगया। उन्होंने वास्तव में चुनौती जीत ली थी, क्यों कि माता पिताके परिक्रम दुनिया 

का परिक्रम होजाता है !

यह सच है कि माता-पिता अपने बच्चों की दुनिया सोचते हैं, लेकिन बच्चों के लिए वे ही दुनिया हैं!

बच्चे दुनिया के सबसे मूल्यवान संसाधन हैं और उनके भविष्य के लिए कोइ भी अवसर नहीं छोड़ना 

हैं। माता-पिता अपने बच्चों को धन नहीं, बल्कि श्रद्धा की भावना दें! प्यार और सम्मान पालन-पोषण 

की सबसे महत्वपूर्ण आधारशिला हो। बच्चे हर मोड़ पर माता-पिता का पूरा आदर करें!

sarvatīrthamayī mātā sarvadevamayaḥ pitā ।

mātaraṃ pitaraṃ tasmāt sarvayatnena pūjayet ॥

 

A mother is (an embodiment) of all pilgrimages, a father is (an embodiment) of 

all deities. Hence, revere the mother and father with all efforts.

 For one to get the same virtues he would by visiting all the holy places, all he 

has to do is, revere his mother. A father is an embodiment of all the deities 

themselves. They are the sole cause for us being here in this world today. It is 

hard to imagine one's life without their nurture and care. Parents constantly 

strive to provide the best that they can give for their children at all times. There is 

no well-wisher better than parents!

 Isn't that why even Lord Gaṇeśa, the remover of all hurdles Himself, bowed 

down to His parents! They posed a challenge to Him and His brother, Lord 

Subrahmaṇya, as to who will be the first to circumambulate the whole world. 

Lord Subrahmaṇya immediately took off on His peacock, ready to circle the 

world. But Gaṇeśa, who was very aware of the strengths and weaknesses (His 

speed), simply circled around His parents, Pārvatī and Parameśvara, and 

prostrated to them. He had indeed won the challenge! It is true that parents think 

the world of their children, but for children, they ARE the world!

 Children are the world's most valuable resource and the best hope for its future. 

Let parents bequeath to their children not riches, but the spirit of reverence! May 

love and respect be the most important cornerstones of parenting. May children 

at every juncture revere parents diligently!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 354

अजरामर सूक्ति – 354

Eternal Quote – 354

तपः परं कृतयुगे त्रेतायां ज्ञानमुच्यते ।

द्वापरे यज्ञमित्यूचुः दानमेकं कलौ युगे ॥ - पराशरस्मृति

 

తపః పరం కృతయుగే త్రేతాయాం ఙ్ఞానముచ్యతే l

ద్వాపరే యఙ్ఞమిత్యుహ దానమేకం కలౌ యుగేస్వస్తి ll పరాశర స్మృతి

కృతయుగం – తపస్సు చేయడం

త్రేతాయుగం – ఆధ్యాత్మిక ఙ్ఞానాన్ని పొందడం

ద్వాపరయుగం – యఙ్ఞ, యాగాదులు చేయడం

కలియుగం – భగవదర్పణముగా  దాన ధర్మాలు చేయడం

మనకు నిర్దేశింపబడిన మార్గాలు.

ప్రతి యుగమునకు పాటించవలసిన స్మృతి ఏది అన్నది మన ఋషులు మనకు 

నిర్దేశించినారు. అవి ఈ క్రిందివిధముగా ఉన్నవి.

సత్య (కృత) యుగం – మనుస్మృతి

త్రేతా యుగం – గౌతమ స్మృతి

ద్వాపర యుగం – శంఖ స్మృతి

కలియుగం – పరాశర స్మృతి

కావున కలియుగానికి అనుసరణీయమైన ధర్మ శాస్త్రం “పరాశర స్మృతి”

ముందు ఇక్కడ అసలు ‘ధర్మము’ అంటే ఏమిటి అని అతి సూక్ష్మముగా తెలుపుతాను.

సనాతన ధర్మం ప్రకారం " ఏ ప్రవర్తనా నియమావళి , మూల సూత్రాలు , మరియ ఏ 

న్యాయము చేత వ్యక్తి గత , సామాజిక , మతపర జీవితం సజావుగా నడపబడుతుందో , 

ఏ కారణము చే సర్వ జీవజాలం , ప్రకృతి లోని ప్రతి పదార్థం , శక్తి ఒక దానితోనొకటి 

అనుసంధానించబడి మనుగడ సాధిస్తాయో , ఏ కారణము చే ఈ ప్రపంచము , 

బ్రహ్మాండ మండలము తమ ఆస్తిత్వాన్ని నిలుపుకుంటున్నాయో , అట్టి దానిని ధర్మము గా నిర్వచించినారు.

 శాంతి, దయ, అహింస, సత్యము, అస్తేయము, ఉపకారము, సానుభూతి, శౌచము 

మొదలగు సుగుణము లన్నీ ధర్మమునకు అవయవాలై ఉన్నాయి.

ధర్మానికి వేదాలు ప్రమాణాలు. ధర్మాధర్మ విచక్షణ వచ్చినపుడు సత్పురుషులు ఆలోచించి 

తగిన నిర్ణయం చేసి ధర్మ పక్షపాతులై వ్యవహరిస్తారు. ఇటువంటి ప్రమాణికమైన ధర్మాన్ని 

ఆచరించినవారు ఇహలోకాల్లో కీర్తిని, సుఖాన్ని, ఆపిడప పరమపదమును పొందుతారు. 

పొందుతారు.

ఇంకా పరాశర స్మృతిలో ఏయే యుగంలో ధర్మాచరణ ఏయే విధంగా జరగాలో ఈ 

కింది విధంగా వివరించబడింది

“తపః పరం కృతయుగే

త్రేతాయాం ఙ్ఞానముచ్యతే

ద్వాపరే యఙ్ఞమిత్యుహ

దానమేకం కలౌ యుగే”

అన్న ఈ శ్లోకమునకు అర్థము ముందే చెప్పుట జరిగినది.ఇంకా దానం కూడా ఏ ఏ 

యుగాలలో ఏయే విధంగా చేసేవారో కూడా పరాశర స్మృతి వివరిస్తుంది

కృత యుగం – దాత (donar) దాన గ్రహీత అందుకు అర్హుడేనా అని విచారించి

త్రేతాయుగం – దాత గ్రహీతను అభ్యర్థించి (request)

ద్వాపర యుగం – దాన గ్రహీత కోరినది దానం చేసి

కలియుగం – ప్రత్యక్ష సహాయం చేయలేకుంటే ద్రవ్య రూపములోనైన దానము చేసి

విష్ణు పురాణం

పరాశర మహర్షి మైత్రేయ మహర్షికి బోధించిన పురాణమే “విష్ణు పురాణం”

వీరు సాక్షాత్తు వేద వ్యాసుల వారికి తండ్రి గారు మరియు శక్తి మహర్షి పుతృడు మరియు 

వసిష్ఠుల వారి పౌతృడు ( మనుమడు)

హరేర్నామ హరేర్నామైవ కేవలం కలౌ నాస్త్యేవ నాస్త్యేవ నాస్త్యేవ గతిరన్యథ

పై శ్లోకము కృష్ణయజుర్వేదాంతర్గత కలిసంతరణ ఉపనిషత్ లోనిది.

మరి ఇక్కడ హరిని గూర్చి మాత్రమే తెలుపబడినదని హరుని తలువకూదదని 

సంశయించనవసరము లేదు.

శివాయ విష్ణు రూపాయ శివ రూపాయ విష్ణవే

శివస్య హృదయం విష్ణో విష్ణోశ్చ హృదయం శివః

విష్ణువు యొక్క రూపం శివుడు.,శివుడి యొక్క రూపం విష్ణువు,. ఈయన హృదయము 

ఆయనయితే ఆయన హృదయము ఈయన. ఇంకొక ముఖ్యమైన మాట గమనించండి.

యథా శివమయోర్విష్ణుః ఏవం విష్ణుమయః శివఃI

యథాంతరం నపశ్యామి తథామే స్వస్తిరాయుషిII

అని చెప్పుచున్నది మనకు వేదార్థము. ఈ శ్లోకములు చాలా మందికి తెలిసే వుంటాయి. 

ఈశ్వరునికి కాలుడు అని ఒకపేరు. పైగా ఆయన లయుడు. తమోగుణ ప్రతీక అంటారు 

ఆయనను. కానీ ఆయన శరీరము అంతా తెలుపే. దానికి తోడూ తెల్లనైన భస్మము 

ధరిస్తాడు. వెండికొండలో ఉంటాడు. స్వచ్ఛమైన చంద్రుని కలిగియుంటాడు. ఆయన 

వాహనము నంది తెలుపు. ఎప్పుడూ చల్లదనము కలిగియుంటాడు. అభిషేక ప్రియుడు. 

ఈవిధముగా అన్నీ సత్వగుణ ప్రధానములగు గుణములనే కలిగియుంటాడు. మరి 

విష్ణువో రాజసికగుణ ప్రధానుడు. కానీ ఆయన తామసిక చిహ్నమగు నలుపు. ఆయన 

పవళించే ఆదిశేషుడు నలుపు. ఆయన వాహనము గరుత్మంతుడు నలుపు. ఆయన స్థితి 

నిరత నిద్ర.

మనము కాస్త పరిశీలనాత్మకముగా ఆలోచించితే శివుని స్వరూప స్థితిగతులు సత్వగుణ 

సూచకములు. కానీ ఆయన లయ కర్త. మరి విష్ణువో బాహ్యలక్షణములన్నీ 

తామసికములు కానీ కర్తవ్యము మాత్రము రాజసికమగు  దుష్ట శిక్షణ లోక రక్షణ. ఈ 

విధమగు ఆలోచన చేస్తే వారిది అభేద వ్యాజ్యము అని మనకు అర్థమైపోతుంది.

యోగ శాస్త్రము ప్రకారము విష్ణువుది జల తత్వము. శివునిది అగ్ని తత్వము. 

జలమయమైన సముద్రములో బడబానలము ఉన్నది. అదే 'విష్ణోశ్చ హృదయం శివం'. 

సూర్యుడు అగ్ని తత్వము. అందుకే ఆయనకు, ద్వాదశాదిత్యులలో  ‘త్వష్ట’ అన్నపేరు 

కూడా వున్నది. ఏకాదశ రుద్రులలో ‘త్వష్ట’ కూడా ఒక రుద్రుడు. ఇదికాక సూర్యుని 

నారాయణావతారముగా కూడా తలచుతారు. సూర్యుని వేడిమి చేతనే కదా మేఘాలు 

సృష్టింప బడేది. మరి అప్పుడు అగ్ని జలదములనేర్పరచి జాలమునకు హేతువగుచున్నది 

కదా! ఇవన్నీ విష్ణువు శివుడు వేరుకాదు అన్న విషయమును తేటతెల్లము చేయుటకే!

కలియుగమునకు ముఖ్య ధర్మము దానమైనా, ఆ విషయములో దానముకన్నా 

నిదానము ఎక్కువగా పాటించుతాము. అట్లుకాకుండా ధర్మ బద్ధమగు జీవితమును 

గడుపుతూ దానపరత్వమును కలిగియున్న, అతడు అవశ్యము అనుసరణీయుడు. 

అసలు కలియుగ ధర్మములన్నీ కలబోసి తెలిపిన ‘భర్తృహరి సుభాషితములు-నీతి 

శతకము-- సుజన పధ్ధతి’ లోని ఈ ఒక్క శ్లోకార్తమును ఆచరణలో ఉంచితే చాలు.

ప్రాణాఘాతాన్నివృత్తిః పరధనహరణే సంయమః సత్యవాక్యం

కాలే శక్త్యా ప్రదానం యువతిజనకథా మూకభావః పరేషామ్‌ ।

తృష్ణా స్రోతో విభంగో గురుషు చ వినయః సర్వ భూతానుకంపా

సామాన్యః సర్వ శాస్త్రేష్వనుపహత విధిః శ్రేయసామేష పంథాః ॥

భర్తృహరి సుభాషితములు-నీతి శతకము-- సుజన పధ్ధతి

భర్తృహరి సుభాషితాలను తెలుగులో అందించిన ఏనుగు లక్ష్మణ కవి పద్యం ద్వారా 

తెలుసుకుందాం.

 పరహింసా పరకీయ విత్తహరణా భావంబు సత్యవ్రతా

దరముం దానపరత్వ మన్యవనితో దంతోక్తి మూతకత్వమున్‌

బరతృష్ణాఝర భంజనంబు గురు నమ్రత్వంబునుం బ్రాణభృ

త్కరుణాశాస్త్ర సమత్వసద్విధులు భద్రప్రాప్తికిన్‌ మార్గముల్‌

ఇంద్రియాల వ్యామోహంలో పడి కొట్టుకుపోకుండా ఉండాలంటే కొన్ని లక్షణాలను 

కవచాలుగా ధరించాలి. కవచం ఉన్న వాడికి బాణం దెబ్బ తగలకుండా ఉన్నట్టుగా, 

చేతికి తొడుగు తొడుక్కుంటే కరెంట్‌ షాక్‌ కొట్టకుండా ఉన్నట్టుగా, దుర్గుణాలు మన 

మనస్సుకు అంటకుండా ఉండటానికి కొన్ని కవచాలు మనం ధరించాలి. అందులో 

‘పరహింస’ ఇతరులను బాధపెట్టడం, ‘పరకీయవిత్త హరణము’ ఇతరుల సొమ్ము 

ఆశించే విషయంలో ఆ జోలికి పోవద్దు. ‘దానపరత్వము’ కూడా ప్రత్యేక గుణముగా 

చెప్పబడినది. ఇవి పాటించేవారి జన్మ ధన్యము.

तपः परं कृतयुगे त्रेतायां ज्ञानमुच्यते ।

द्वापरे यज्ञमित्यूचुः दानमेकं कलौ युगे ॥ - पराशरस्मृति

कृतयुग में तपस्या सर्वोत्तम थी; त्रेतायुग में, ज्ञान, द्वापरयुग में अग्नि यज्ञ; कलियुग में, केवल दान।

कृतयुग जिसे सत्ययुग के नाम से जाना जाता है, 4 युगों के प्रारम्भ का  पहला बिंदु है। उस युग के 

दौरान, बहुत कठिन और कठोर तपस्या को सबसे अधिक फलदायी माना जाता था। धर्म बहुत अच्छी 

तरह से स्थापित था और सबसे अधिक गुणी होने के लिए, गहन तपस्या और ध्यान करने की 

आवश्यकता थी।

धर्म के कुछ कमजोर पड़ने के बाद, त्रेतायुग आया। उस युग के दौरान, व्यक्ति ज्ञान (ज्ञान) के माध्यम 

से मुक्ति प्राप्त कर सकता था। सदाचारी होने के लिए शास्त्रों को सीखना और पवित्र जीवन व्यतीत 

करना आवश्यक था। धर्म के और पतन ने द्वापरयुग को जन्म दिया। इस युग में, देवताओं को उनके 

गुणों को बढाने के लिए यज्ञ करना और अग्नि के माध्यम से प्रसाद देना आवश्यक था।

धर्म के और क्षीण होने के बाद, कलियुग नामक युग आया। यहाँ समय की कमी है और मूल्यों से 

आसानी से समझौता किया जाता है! ध्यान भटकाने और आकर्षण से दूर रहने के लिए वास्तव में कड़ी 

मेहनत करनी पड़ती है। इस युग में सदाचारी होने के लिए निःस्वार्थ भाव से दान देने की जरूरत है! 

पुण्य प्राप्त करना इतना सरल बना दिया गया है। किसी को बहुत कठोर तपस्या नहीं करनी पड़ती है 

और न ही कई शास्त्रों को समझना पड़ता है और न ही कठिन यज्ञ करना पड़ता है। संपत्ति के मोह को 

त्यागना और दूसरों को, जिनको देने की आवश्यकता है, उदारतापूर्वक बांटना ही एक गुणी बनाने के 

ए आवश्यक है! क्या इसकी मांग नहीं की जा सकती है?

 देना विभिन्न स्तरों पर हो सकता है। "यदि तुम्हारे पास बहुत है, तो अपने धन में से दो, यदि तुम्हारे पास 

थोड़ा है, तो जितना दे सकते हो उतना ही दो लेकिन कैसे भी हो देनेका तो अपने हृदय से दो।" जो 

दिया जाता है वह उतना मायने नहीं रखता जितना दिया जाता है। जब आप अपनी संपत्ति देते हैं तो 

आप बहुत कम देते हैं। यह तब होता है जब आप निस्वार्थ भाव से देते हैं कि आप वास्तव में देते हैं।

जो भी देना है तो दिल से दो!

tapaḥ paraṃ kṛtayuge tretāyāṃ jñānamucyate ।

dvāpare yajñamityūcuḥ dānamekaṃ kalau yuge ॥- parāśarasmṛti

In kṛtayuga penance was best; in tretāyuga, knowledge, it is said; they say fire sacrifices in the dvāparayuga; in kaliyuga, it is only giving.

Kṛtayuga better known as satyayuga, is the first of the cycle of 4 eras. During that era, very tough and rigid penances were deemed as the most rewarding. Dharma was very well established and to be the most virtuous, one needed to perform intense penances and meditations.

After some dilution of dharma, came the tretāyuga. During that epoch, one could attain liberation through the mode of jñāna (knowledge). Learning the scriptures and leading a pious life were essential to be virtuous.

Further fall of dharma gave rise to the dvāparayuga. In this age, one was required to perform sacrifices and give offerings to the deities through the fire in order to increase their virtues.

After dharma dwindled furthermore, the eon called kaliyuga came. Here time is crunched and values are compromised easily! One has to work really hard to keep on track from distractions and attractions.  During this era, to be virtuous, all one needs to do is give selflessly! Gaining virtue has been made so simple. One doesn't have to perform very rigorous penances nor understand multitudes of scriptures nor perform tough sacrifices. Giving up the attachment to possessions and sharing with fellow beings generously is all that is required to make one virtuous! Is that too much to ask for?

Giving can be at various levels. "If you have much, give of your wealth; if you have little, give of your heart." It is not what is given that matters as much as how it is given. You give little when you give your possessions. It is when you give selflessly that you truly give.

Give heartily!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 355

अजरामर सूक्ति – 355

Eternal Quote – 355

षट्कर्णो भिद्यते मन्त्रः चतुष्कर्णः स्थिरो भवेत् ।

द्विकर्णस्य च मन्त्रस्य ब्रह्माप्यन्तन्न गच्छति ॥ पंचतंत्र – हितोपदेश

 

షట్కర్ణో భిద్యతే మంత్రం: చతుష్కర్ణ: స్థిరో భవేత్ l

ద్వికర్ణస్య చ మంత్రస్య బ్రహ్మాప్యంతన్న గచ్ఛతి ll పంచతంత్రము – హితోపదేశము

సంజీవకుడు, పింగళకుడు అనే ఎద్దు, సింహం స్నేహితులు కాగా వారి మధ్య కరకట 

దమనకులనే నక్కలు భేదాలు సృష్టించి, శత్రువులై సింహమే ఎద్దును చంపేలా ప్రేరేపిస్తారు.

దమనకుడు పింగళకునికి జ్ఞాన బోధ చేసే సందర్భము.

దమనకుడు ఆచి తూచి జ్ఞాన బోధ ఈ విధముగా చేయుచున్నాడు.

ఆరు చెవుల ద్వారా (విన్నది) నిరుపయోగమై పోతుంది; నాలుగు చెవులు వింటే 

ధృవీకరించబడినదవుతుంది. రెండు చెవుల మధ్య ఉండే దానిని బ్రహ్మ దేవుడు కూడా 

ఎరుగ శక్యము కాదు.

 మంత్రములు, ఆలోచనలు లేదా రహస్యములు! ఆరు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ చెవులకు 

వినిపించిన ఎడల , అంటే చెప్పె వ్యక్తి కాక మరో ఇద్దరు విన్నారంటే ఆ మంత్రమునకు 

ఫలితము దక్కదు. మానవులకు రెండు చెవులు మరియు ఒక నోరు ఉన్నప్పటికీ, వినడం 

కంటే ఎక్కువగా మాట్లాడటం వారు అలవరచుకొనే ధోరణి! నిజాము చెప్పవలసి వస్తే, 

వార్తలు మరియు పుకార్లు గాలి కంటే వేగంగా ప్రయాణిస్తాయి. మార్పులు చేర్పులు లేదా 

సంకలన వ్యవకలనములతో అభిశంసనములతో, అతిశయోక్తులతో మారుతూ  అవి 

ఒక నోటి నుండి మరొక నోటికి బదిలీ చేయబడతాయి. ఏ క్షణంలోనైనా, ఒక చిన్న 

సంఘటన చర్చనీయాంశంగా మారుతుంది మరియు బహుశా నిజం నుండి పూర్తిగా 

వక్రీకరించబడుతుంది! కాశీలో కాకులు తెల్లని బియ్యము తిన్నాయి అన్న మాట ఆనోటా 

ఈనోట పడి  చివరకు ‘కాశీలో కాకులు తెల్లన’ అన్న ప్రచారము జరిగినదట. అందువల్ల 

ముగ్గురు అంతకు మించిన వ్యక్తులతో రహస్యములను పంచుకొన కూడదు. ‘Secret 

between three is secret of none’ అన్న ఆంగ్ల సామెతకు మాతృక ఇదియే కావచ్చు.

నాలుగు చెవులకు వినిపించేది అంటే వక్త శ్రోత మాత్రమే అయితే అది రహస్యమౌతుంది. 

secret between two is secret of God అన్నది స్పానిష్ సామెత పై మాటను 

బలపరచుతుంది. ఒక గురువు తన శిష్యుడికి ఒక మంత్రము నేర్పించినప్పుడు, అతను 

తన చెవిలో ఒక రహస్యాన్ని చెప్పినట్లుగా బోధిస్తాడు. ఇది మంత్రం యొక్క శక్తిని 

బలపరుస్తుంది. మరింత ప్రాపంచిక స్థాయిలో, ఒక ఆలోచనను తల్లిదండ్రులు, జీవిత 

భాగస్వామి, స్నేహితుడు లేదా శ్రేయోభిలాషితో పంచుకుంటే, అతను తన ఆలోచనలపై 

తిరిగి ధృవీకరణతో పాటు మరియొక అభిప్రాయాన్ని పొందుతాడు. దానిని బట్టి అతను 

ఆ దిశగా మరింత కొనసాగవచ్చు లేదా దానిని వదిలివేయవచ్చు. ప్రతిఒక్కరికీ పదేపదే 

అలాంటి సాంగత్యము అత్యంత అవసరము.

కానీ రెండు చెవుల మధ్య ఉండే ఆలోచన యొక్క ఫలితము అంటే తనలోనే రహస్యము 

దాగియుండినదంటే బ్రహ్మ దేవునికి కూడా తెలిసే అవకాశము లేదు. మదిలో నిలిచిన 

ఆలోచనల ఫలితాన్ని ఊహించడం అసాధ్యం. ఒక వ్యక్తి తన ఆలోచనలను అనేక 

విధాలుగా విశ్లేషించుకొనగలడు. ఫలితం ఏ సమయంలోనైనా అతని మనస్తత్వంపై 

ఆధారపడి ఉంటుంది. అంతిమ ఫలితాన్ని ఎవరూ ఊహించలేని విధంగా మనస్సు చాలా 

సంక్లిష్టముగా అట్టివారు చేసుకొని ఉంటారు! సృష్టికర్త కూడా ఫలితాన్ని గ్రహించలేడని 

చెప్పుట కవి చమత్కృతి.

ఉబుసుపోకకు ఒక విషయాన్ని ప్రచారం చేయుట మీ ఆలోచన అయితే, దాని గురించి 

ఇద్దరు వ్యక్తులతో మాట్లాడండి. అలాగే, మీరు చెప్పిన విషయమును మరువకుండా 

గుర్తుంచుకోండి.

ఏదైనా నిగూఢమగు సలహాలను పొందుటకు మాత్రము ప్రియమైన వ్యక్తితో లేదా మీరు 

చేస్తున్న రంగంలోని అధికారితో చర్చించండి. క్రమశిక్షణ అన్నింటా అత్యంత అవసరము.

ఇరువురి తోడ రహస్యము

సరికాదది పంచుకొనకు చక్కగ ఒకనిన్

పరికించి తెలుపు లేనిచొ

మరి తెల్పక మదిన యుంచు  మంచిది రామా!

మిత్రభేదములోనే దానకుడు మరియొక మాట చెబుతాడు.

దరీషు కించిత్ స్వజనేషు కించిద్ గోప్యం వయస్యేషు సుతేషు కించిత్l

యుక్తం న వా యుక్తం ఇదం విచింత్య వదేద్ విపశ్చిన్ మహతో ऽనురోదాత్ ll  109

కొన్ని విషయాలు భార్య నుండి, కొన్ని బంధువుల నుండి, కొన్ని అదే వయస్సు స్నేహితుల 

నుండి, కొన్ని కొడుకుల నుండి దాచబడాలి. తెలివైన వ్యక్తి ముందుగా పరిస్థితికి సరైనది 

ఏమిటో బాగా ఆలోచించాలి, ఆపై ఎవరైనా అతనిని పదేపదే అభ్యర్థించినప్పటికీ, తాను 

నిర్ణయించుకొన్న మాట మాత్రమే మాట్లాడాలి.

ఈ జీవన సూత్రములను పాటించినచో మనిషి మనుగడకు మరి తిరుగే ఉండదు.

षट्कर्णो भिद्यते मन्त्रः चतुष्कर्णः स्थिरो भवेत् ।

द्विकर्णस्य च मन्त्रस्य ब्रह्माप्यन्तन्न गच्छति ॥ पंचतंत्र – हितोपदेश

 जब् तक  कोई  रहस्य या मन्त्र दो  व्यक्तियों तक ही सीमित रहता है वह् स्थिर रहता है परन्तु यदि 

किसी तीसरे  के कानों तक पहुंच जाता है तो वह् फिर रहस्य नहीं रहता या अपनी शक्ति खो देता है | 

संजीवक नामक बैल  और पिंगलक नामक  शेर दोस्त हैं, जबकि करटक और दमनक दो सियार 

व जम्बुक  उन दोनों के बीच  बीच मतभेद पैदा करती हैं और दुश्मनों को, शेर,  बैल को मारने 

केलिए उकसाती हैं।  

वह प्रसंग जिसमें दमनक पिंगलाक को ज्ञान प्रदान करता है।

 यदि कोई रहस्य या मन्त्र एक ही व्यक्ति तक सीमित रहता है तो साक्षात् ब्रह्मा जी भी उसका अन्त 

नहीं पा सकते हैं. यानी वह् सदैव गुप्त ही रहेगा |

तुलसीकृत रामायण में राजा प्रतापभानु  की कथा के प्रसंग में भी यह  चौपाई है -  

'छठे श्रवन यह परत कहानी नाश तुम्हार सत्य मम बानी  ' अर्थात तीसरे व्यक्ति तक पहुंचने पर कोई 

रहस्य फिर गुप्त नहीं रहता है | )

जो छह कानों से सुना जाता है, वह चकनाचूर हो जाता है; जो चार कानों से सुना जाता है, उसकी पुष्टि 

होती है। जो दो कानों के बीच ही रहता है, उसका अंत ब्रह्मा भी नहीं कर सकता!

 मंत्र, विचार या रहस्य! वह जो छह या अधिक कानों से सुना जाता है, अर्थात् वक्ता और दो अन्य, टूट 

जाता है। वैसे तो इंसान के दो कान और एक मुंह होता है, लेकिन प्रवृत्ति सुनने से ज्यादा बोलने की 

होती है! समाचार से ज्यादा अफवाहें हवा से तेज चलती हैं। वे समावेशन या विलोपन या अतिशयोक्ति 

के साथ अलग-अलग संस्करणों के साथ एक मुंह से दूसरे में प्रसारित होते हैं। कुछ ही समय में, एक 

छोटी सी घटना शहर में चर्चा का विषय बन जाएगी और शायद सच्चाई से पूरी तरह विकृत हो जाएगी!

 जो चार कानों (अर्थात् वक्ता और केवल एक अन्य व्यक्ति) द्वारा सुना जाता है, उसकी पुष्टि हो जाती है। 

जब कोई गुरु अपने शिष्य को मंत्र सिखाता है, तो वह उसे अपने कान में ऐसे सिखाता है जैसे कोई 

रहस्य बता रहा हो। इससे मंत्र की शक्ति मजबूत होती है। अधिक सांसारिक स्तर पर, यदि कोई विचार 

माता-पिता, जीवनसाथी, मित्र या शुभचिंतक के साथ साझा किया जाता है, तो उसे अपने विचारों पर 

एक पुन: पुष्टि के साथ-साथ दूसरी राय भी मिलती है। उसके आधार पर वह, या तो उस दिशा में आगे 

बढ़ सकता है  या उसे छोड़ सकता  है। हर किसी को ऐसे साउंडिंग बोर्ड की बार-बार जरूरत होती 

है।

लेकिन दो कानों के बीच अर्थात् अपने ही सिर में रख्लेनेवाले विचारों का परिणाम  ब्रह्मा भी नहीं देख 

सकता! भीतर रखे गए विचार अटूट हैं और उनके परिणाम की भविष्यवाणी करना असंभव है। कोई 

भी अपने विचारों के माध्यम से कई अलग-अलग तरीकों से घूम सकता है। परिणाम किसी भी समय 

उसकी मानसिकता पर निर्भर करता है। मन इतना जटिल है कि कोई भी अंतिम परिणाम का 

अनुमान नहीं लगा सकता! कवि मजाक में इस तर्क का विस्तार करते हुए कहता है कि रचनाकार माने 

भगवान् भी परिणाम को नहीं समझ सकता :)।

 यदि किसी मामले का प्रचार करना आपका विचार है, तो उस पर दो लोगों से बात करें। बस वह 

दुनियाँ भर फ़ैल सकता है l  

 यदि किसी चीज़ के बारे में आश्वासन या सलाह का खोज है, तो उस पर अपने किसी करीबी या प्रिय 

व्यक्ति या किसी ऐसे व्यक्ति से चर्चा करें जो उस क्षेत्र में एक प्राधिकरण है जिसमें आप उद्यम कर रहे 

हैं। क्योंकि बिना अनुशासन के प्रतिज्ञान ही भ्रम की शुरुआत है!

यदि परम गोपनीयता ही लक्ष्य है, तो अपना मुँह मत खोलो! फिर, भगवान ब्रह्मा भी इसका पता नहीं 

लगा सकते ।

इस सिलसिलेमे दमनक पिंगलक से ऐसा अपना उपदेश जारी रखता है l

 

दारिशु किंचित स्वजनेशु किंचिद गोप्यं वयास्येषु सुतेशु किनचित् l

युक्तं नवायुक्तं इदं विचिन्त्यं वदेद् विपश्चिन महतो ऽनुरोदात् ll 109

कुछ बातें पत्नी से छुपानी पड़ती हैं, कुछ रिश्तेदारों से, कुछ उसी उम्र के दोस्तों से, कुछ बेटों से। 

बुद्धिमान व्यक्ति को पहले ध्यान से सोचना चाहिए कि स्थिति के लिए क्या सही है, और फिर खुद के 

लिए फैसला करना चाहिए, भले ही कोई उससे बार-बार अनुरोध करे।

क्या करना है कैसे करना है चुनना आपको है!

ṣaṭkarṇo bhidyate mantraḥ catuṣkarṇaḥ sthiro bhavet ।

dvikarṇasya ca mantrasya brahmāpyantanna gacchati ॥Panchatantra - 

Hitopadesha

That which is (heard) by six ears gets shattered; that which is (heard) by four 

ears gets affirmed. That which stays between the two ears, even Lord Brahma 

cannot get to the end of it!

Mitrabheda is the story of Sanjeevaka and Pingalaka, the bull and the lion are 

friends, while the jackals Karataka and Damanaka create differences between 

the oppressors and incite the enemies to kill the lion and the bull.

In this context Damanaka councils Pingalaka in the following way.

Spells, thoughts or secrets! That which is heard by six or more ears, (meaning 

the speaker and two others) gets broken. Although humans have two ears and 

one mouth, the tendency is to speak more than to listen! News and rumors travel 

faster than wind. They get transmitted from one mouth to another with the 

versions varying with inclusions or deletions or exaggerations. Within no time, a 

small incident will become the talk of the town and probably completely distorted 

from the truth itself!

 

That which is heard by four ears (meaning the speaker and only one other 

person) gets affirmed. When a guru teaches a mantra (spell) to his disciple, he 

teaches it in his ear as if telling a secret. This strengthens the potency of the 

mantra. On a more mundane level, if a thought is shared with a parent, spouse, 

friend or well-wisher, he gets a re-affirmation as well as a second opinion on his 

thoughts. Depending on that he could either continue further in that direction or 

abandon it.  Everyone needs such a sounding board time and again.

 

But the outcome of the thought that stays between two ears (meaning in one's 

own head) cannot be foreseen even by Lord Brahma! The thoughts kept within 

are unbreakable and predicting their outcome is impossible. One can meander 

through his thoughts in many different ways.  The outcome is dependent on his 

mindset at any given time.  The mind is so complex that no one can guess the 

end result!  The poet jokingly extends this logic to say that even the creator 

cannot comprehend the outcome.

 

If publicizing a matter is your idea, talk about it with two people. Also, remember 

that he who gossips with you, gossips of you! 

If reassurance or advice about something is the quest, discuss it with one near 

or dear person or a person who is an authority in the field you are venturing into.  

Because affirmation without discipline is the beginning of delusion!

 

In this connection, Damanaka continues his preaching from Pingalaka.

Daarishu kinchit svajaneshu kinchid gopyan vayaasyeshu suteshu kinachit l

Yuktan navaayuktan idan vichintyan vaded vipashchin mahato nurodaat ll 109

Certain things have to be hidden from the wife, some from relatives, some from 

friends of the same age, some from sons. The wise man must first think carefully 

about what is right for the situation, and then decide for himself, even if one 

requests him repeatedly to disclose it.

 

If ultimate secrecy is the goal, do not open your mouth! Then, even Lord Brahma 

can't figure it out. The choice is yours!

 స్వస్తి.

*****************************************

 అజరామర సూక్తి – 356

अजरामर सूक्ति – 356

Eternal Quote – 356

सर्वेषामेव शौचानाम् अर्थशौचं परं स्मृतम् ।

 योऽर्थे शुचिर्हि स शुचिः न मृद्वारिशुचिः शुचिः ॥ - मनुस्मृति

 

సర్వేషామేవ శౌచానాం అర్తశౌచం పరం స్మృతం l

యోऽర్థే శుచిర్హి స శుచిః న మృద్వారిశుచిః శుచిః ll – మనుస్మృతి

శుచి మెయికి కాదు ముఖ్యము

శుచి ఇతరుల సేవలందు చూడగ వలయున్

శుచి సిరుల పెంపుయందును

శుచి మనసున ఉంచుకొనిన శుభమగు రామా!

అన్ని విధములగు స్వచ్ఛతలలో, సంపాదన విషయములలో స్వచ్ఛత అత్యధికమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది. అసలు డబ్బు విషయములో స్పష్టముగా ఉన్నవాడు మిగత ఏవిషయములోనైనా నిస్సందేహముగా స్పష్టముగా ఉండగలుగుతాడు. పరిశుభ్రత అన్నది చెరువులోని బురుద మరియు నీటితో స్నానం చేయుట కాదు.

ఇచ్చుట మరియు పుచ్చుకొనుటలో  ఎవరికయినా ఆధ్యాత్మిక దృక్పథము ఎంతో అవసరము. తమది కాని సంపదను తీసుకొనుట నేరము. మనది కాని సొమ్ము పరులదే కదా! అందుకే పెద్దలు ‘పరులసోమ్ము పాపిష్టి సొమ్ము’ అన్నారు. ఇతరుల సంపదను ఏ విధముగా పొందజూచినా అది చౌర్యమే! ఇట్లు చేయుట చేత తమ స్వంత కర్మకు అనగా చర్యల ఫలితమునకు అదనపు భారమును జోడించడమే కాకుండా అతని పాపనిక్షేపమును పెంచుతుంది.

ధనము విషయములో స్పష్టత కలిగిన వ్యక్తిని అనగా అత్యంత పారదర్శకత మరియు శుచిని కల్గిన వ్యక్తిని సమాజము ఆదర్శవంతముగా  పరిగణిస్తుంది. పూర్వము, స్నానము నదులు, చెరువులు మొదలగువానిలో  చేసేవారు. ఆకాలమున సబ్బులు ఉండేవి కావు. ఒండుమట్టిని దేహమును తోమి శుభ్రము చేయుటకు వాడేవారు. ఎవరైనా సువాసనగల నూనెలతో స్నానం చేసి, పరిమళ ద్రవ్యాలను పూస్తున్నప్పటికీ, అవన్నీ కేవలము పైపూతలే గానీ దేహ శుభ్రతకు పనికిరావు. సంపద విషయమునందు స్వచ్ఛత కలిగిన వ్యక్తి  చిత్తశుద్ధి మరియు ధైర్యమును సంపూర్ణముగా కలిగి సమాజమున ఆదర్శప్రాయుడై నిలబడుతాడు. అందువల్ల, సంపదలందు శుచిత్వము ఉన్నతమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది.

సంపాదన ఎంతో శ్రమతో కూడిన పని. అట్లని అందుకొరకు అడ్డదారులు తొక్కనే కూడదు . డబ్బు సంపాదించుటకు మన నీతి నియమములను మూల్యముగా చెల్లించ కూడదు.

सर्वेषामेव शौचानाम् अर्थशौचं परं स्मृतम् ।

योऽर्थे शुचिर्हि स शुचिः न मृद्वारिशुचिः शुचिः ॥ - मनुस्मृति

 

सभी प्रकार की पवित्रताओं में धन के मामले में पवित्रता को सर्वोच्च माना गया है। जो पैसे के मामले में 

स्पष्टवादी है वही सर्वोत्कृष्ट स्पष्टवादी माना जाताहै। कीचड और पानी से नहाने से सफाई नहीं मिलती।

देना और लेना इंसान के लिए एक आध्यात्मिक पहलू माना जाता है। जो धन किसी का नहीं होता उसे 

लेना अपराध माना जाता है। चाहे वह किसी भी रूप में हो, 'धन लेना' चोरी है! यह न केवल अपने कर्मों 

का फल पर अतिरिक्त बोझ जोड़ता है, बल्कि उसके ऋण को भी बढाता है।

जो धन के मामले में स्पष्टवादी होता है वह सबसे पारदर्शी या साफ-सुथरा माना जाता है। पुराने जमाने 

में नहाते समय मिट्टी को यानी कीचड को साफ करने के लिए रगड़ने  (Scrub) के तौर पर इस्तेमाल 

किया जाता था। भले ही कोई सुगंधित तेलों से स्नान कर रहा हो और इत्र लगा रहा हो, वे सभी सतही 

सफाई के लिए ही हैं। धन के लेन-देन में पवित्रता एक अलग क्रम का मामला है। इसका किसी की 

ईमानदारी और मनोबल से अधिक लेना-देना है। इसलिए इसे श्रेष्ठ माना जाता है।

दौलत का अक्सर तो बहुत ज्यादा होता है! लेकिन कमाँई  इमानदारीसे होनी चाहिए l जो मतलबी 

होकर बुरे रास्ते अपनाकर कमाता है, वह उसका कीमत चुकानाही पड़ता है l उसलिए कमानेमे धर्मं 

पथ नहीं छोड़ना चाहिए l

sarveṣāmeva śaucānām arthaśaucaṃ paraṃ smṛtam ।

yo'rthe śucirhi sa śuciḥ na mṛdvāriśuciḥ śuciḥ ॥ - manusmṛti

Amongst all kinds of purities, purity in matters of wealth is deemed the highest. 

He who is lucid in matters of money is only lucid. Cleanliness is not achieved 

through bathing with mud and water.

Give and take are supposed to have a spiritual aspect to them. Taking wealth 

that does not belong to one is considered a crime. Be it in any which way or 

form, 'taking' wealth is stealing! It not only adds additional burden to one's own 

karma (fruit of actions) but also increases his ṛṇa (debt) as well.

He who is lucid in matters of money is considered as most transparent or clean. 

In the olden days, mud was used as a scrub to cleanse while bathing.  Even if 

one is bathing with fragrant oils and applying perfumes, they are all for 

superficial cleansing only. Purity in dealing with wealth is an affair of a different 

order. It has more to do with one's integrity and morale. Hence, it is considered 

superior.

Wealth often costs too much! Let not the price paid to gain money be one's 

solidarity and integrity!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 357

अजरामर सूक्ति – 357

Eternal Quote – 357

यस्य चित्तं द्रवीभूतं कृपया सर्वजन्तुषु ।

तस्य ज्ञानेन मोक्षेण किं जटाभस्मलेपनैः ॥ - चाणक्य नीति

యస్య చిత్తం ద్రవీభూతం కృపయా సర్వ జంతుషు l

తస్య జ్ఞానేన మోక్షేణ కిం జటా భస్మలెపనైః ll చాణక్య నీతి

దయా స్వభావము యొక్క గొప్పతనము.

భక్తి భావంతో ముక్తి మార్గాన్ని వెదకుకొంటూ అనేక పూజాదికాలు చేసేవాళ్ళం మనలో 

చాలామందే వుంటాము. ముక్తి కోరే స్వభావం ఉన్నట్టయితే దాని కొఱకు మనం 

వెంపర్లాడే పని లేదు. దయా స్వభావం ఉంటే చాలు. ఈ విషయమునే పై శ్లోకము 

తెలియజేయుచున్నది. ఆ:-ప్రాణి కోటిని తన

జీవసమూహము పై దయ

సేవా సద్భావనిరతి చేకొనువాడే

ఆ విశ్వ పతికి ప్రియమగు

కేవల రుద్రాక్ష భస్మ కిలుడెటు రామా !

దయార్ద్ర హృదయము కలుగక జప తపాదులు, విభూతి లేపనములు, జటాజూట 

ధారణ,  కఠోర తపములనాచరించినా తగిన ప్రభావముండదు. ఎవరు దయార్ద్ర 

హృదయులై బ్రతికున్నంత కాలమూ ప్రాణి కోటిపై దయకలిగి ప్రవర్తిస్తారో, తగిన 

విధమగు సహాయ సహకారములను అందిస్తారో వారు భగవంతునికి మిక్కిలి ఆప్తులౌతారు.

కరుణొకటి కలిగి యుండిన

కరమేమో దానమునకు కాణాచి యగున్

కరిభిత్తు దయ లభించును

కరతలమున నాకమొదవు కాంచగ రామా!

మనలో అంతర్గతంగా ఉండే దయా స్వభావాన్ని వెలికి తీసి లోక హితము కొరకు 

విరివిగా వాడుదాము.

 यस्य चित्तं द्रवीभूतं कृपया सर्वजन्तुषु ।

तस्य ज्ञानेन मोक्षेण किं जटाभस्मलेपनैः ॥ - चाणक्य नीति

यदि  किसी  व्यक्ति  का  हृदय  प्राणिमात्र के प्रति  दया की भावना से  द्रवित होता है तो इसी ज्ञान 

(भावना) के कारण वह मोक्ष प्राप्त  कर लेता है और फिर उसे  (एक तपस्वी की तरह) सिर में जटायें 

बढा कर और शरीर में भस्म लगाने की क्या आवश्यकता है  ?

इस सुभाषित द्वारा मोक्ष प्राप्ति के लिये तपस्या करने  से भी अच्छा साधन प्राणिमात्र के प्रति दया की 

भावना को बताया गया है l

जिसका हृदय पिघलता है और सभी प्राणियों के प्रति करुणा में आगे बढ़ता है, उसने जीवन के 

सर्वोच्च लक्ष्य को प्राप्त कर लिया है! सभी प्रकार की शिक्षाओं का सार, तपस्या और संघर्ष के रूप, 

सभी प्राणियों के प्रति इस शाश्वत करुणा को प्राप्त करने के लिए हैं। यदि किसी ने स्वाभाविक रूप 

से इसे हासिल कर लिया है, तो उसका वैरागी बनने से कोई लेना-देना नहीं है l उसे शारीरिक रूप 

से दुनिया को त्यागने और अपने शरीर पर भस्म लगाने, उलझे हुए बालों के साथ घूमने की जरूरत 

नहीं है। उसे कोई और ज्ञान या मुक्ति प्राप्त करने की दिशा में काम करने की आवश्यकता नहीं है।

 

जैसे चाणक्य कहते हैं, 'यदि आप चाहते हैं कि 'दूसरों' को खुश रकहना चाहते हैं, तो करुणा का 

अभ्यास करें। करुणा को अपनाने से आप भी खुश रहसकते हैं और दूसरों को भी!' चाहे वह किसी 

की भी खुशी क्यों न हो, करुणा ही सब कुछ है!

yasya cittaṃ dravībhūtaṃ kṛpayā sarvajantuṣu ।

tasya jñānena mokṣeṇa kiṃ jaṭābhasmalepanaiḥ ॥ - cāṇakya nīti

 For him whose heart melts and liquefies in compassion for all beings, what have 'matted 

hair and application of ashes' got to do with knowledge and liberation?

 

Compassion!

He whose heart melts and leaps forward in compassion towards all beings has attained 

the highest goal of life! The very essence of all kinds of teachings, forms of penances 

and struggle, are for attaining this eternal compassion towards all beings. If one has 

naturally achieved this, he has nothing to do with becoming a vairāgi (one who has 

dispassion, one who is an enunciate). He doesn't have to physically renounce the world 

and walk around with matted hair, applying ashes on his body. He doesn't have to work 

towards attaining any further knowledge or liberation.

 Like they say, 'If you want 'others' to be happy, practice compassion. If 'you' want to be 

happy, practice compassion!'  No matter whose happiness it is.  Compassion is 

everything!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 358

अजरामर सूक्ति – 358

Eternal Quote – 358

बन्धाय विषयाऽसक्तिः मुक्त्यै निर्विषयं मनः ।

मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः ॥- ब्रह्म बिन्दुपनिषद

బాంధవ్య విషయాऽసక్తిః ముక్త్యై నిర్విషయం మనః l

మ ఏవ మనుష్యాణాం కారణం బంధమోక్షయోః ll బ్రహ్మ బిందూపనిషద్

లౌకిక విషయాల పట్ల భక్తి అనురక్తి కేవలము బంధహేతువులు. లౌకికమైన 

క్షణికానందము కలిగించే వస్తువులపై ఆసక్తి లేకపోవటమే  ఆత్మా శోధకునికి స్వేచ్ఛ. 

మనిషి యొక్క  సంయమనమునకైనా విముక్తికయినా మనస్సు మాత్రమే కారణము.

విషినోతి బద్నాతి ఇతి విషయః - ఏదైనా లేదా ఎవరైనా లేదా ఏవిధమైన ఆలోచన 

గురించి ఆందోళన చెందునది విషయము. విపులముగా చెప్పవలసి వస్తే, విషయములు 

అనగా మన బాహ్యేంద్రియములు అనుభవించి తీరవలెనన్న వత్తిడి మనసు పై తెచ్చేవి. 

కాబట్టి వారు పంపబడలేదు. కలిగిన కోరికలు అనుభవించే వరకూ అణగారిపోవు. 

పైపెచ్చు మనము  వాటిని పెంచుతాము.

అసలు బ్రహ్మ బిందూపనిషత్తు లోని ఏ దిగువ 5 శ్లోకముల భావము తప్పక 

జిజ్ఞాసువులు తెలుసుకోనవలసినది. వానిని ణా చేతనయిన విశ్లేషణతో మీ ముందు ఉంచుచున్నాను.

మనో హి ద్వివిధం ప్రోక్తం శుద్ధం చాశుద్ధమేవ చ l

 అశుద్ధం కామసంకల్పం శుద్ధం కామవివర్జితం ll 1

మనఏవ మనుష్యాణాం కారణం బంధమోక్షయోః l

బంధయ విషయాసక్తం ముక్త్యై నిర్విషయం స్మృతం ll 2

యతో నిర్విషయస్యాస్య మనసో ముక్తిరిష్యతే l

అతో నిర్విషయం నిత్యం మనః కార్యం  ముముక్షుణా ll  3

నిరస్త విషయాసంగం  సన్నిరుద్ధం మనోహృదిl

యదాऽऽయాతాత్మనో భావం తదా తత్పరం పదమ్ ll 4

తావదేవ నిరోద్ధవ్యం యావధృతి గతం క్షయంl

ఏతజ్ఞానం చ ధ్యానం చ శేషో న్యాయశ్చ విస్తరః ll 5

బ్రహ్మ బిందూపనిషత్

సమాజము అన్నది మంచి చెడుగుల కలయిక. విషపూరితమైన వ్యక్తులు, విషపూరిత 

విషయాలు మరియు విషపూరిత కోరికలు మనచుట్టూ వలపన్ని ఉన్నాయి. దొరికితిమా, 

ఊపిరి పోయేవరకూ ఉచ్చు బిగుసుకొనే ఉంటుంది. అందుచే అటువంటి వాని జోలికి 

పోకపోవుట శ్రేయస్కరము. తెలుసుకొనక చేసిన కొంతమంది వ్యక్తుల సహవాసము, 

 అనవసరమైన  కోరికలను ప్రేరేపించవచ్చు మరియు మనలోని అనగారియున్న 

కోరికలు అన్న విషనాగులను ఉత్తెజపరుచ వచ్చు. అలాంటి వ్యక్తుల ఇంద్రజాలము 

నుండి జాగరూకతతో వ్యవహరించి తప్పించుకొనుట మంచిది.

 ఏవం బుద్ధేః పరం బుద్ధ్వా సంస్తభ్యాత్మానమాత్మనా ।

జహి శత్రుం మహాబాహో కామరూపం దురాసదమ్ ।।భగవద్గీత 3-43 ।।

శ్రీ కృష్ణుడు అర్జునునికి ఈ ప్రకారముగా తెలియజేస్తున్నాడు. 'ఈ విధంగా జీవాత్మ అనేది 

భౌతికమైన బుద్ధి కన్నా ఉన్నతమైనది అని తెలుసుకొని, ఓ మహాబాహువులు కలవాడా, 

నిన్ను (ఇంద్రియమనోబుద్ధులను), నీవు (ఆత్మ శక్తి ద్వారా) వశపరుచుకోనుము, మరియు 

కామమనే బలీయమైన శత్రువును సంహరింపుము’. అని తెలియజేస్తున్నాడు.

సూర్యాస్తమయము అన్నది దైనందిన  ప్రకృతి క్రియ. ఇది ప్రకృతి సిద్ధమగు విషయము. 

కానీ విషయ లంపటము తనకుతాను అస్తమించాడు. దానిని బలవంతముగా 

శమింపజేయవలసినదే! రుద్ధ్ అనగా ఆపుట. మనస్సు పరిగెత్తకుండా ఆపటమన్నది 

రెండు దశల ప్రక్రియ. మొదటి దశలో అది ఆరాటపడకుండా నిరోధించడం.

తదుపరి దశ అసలు మనస్సు శమ దమాదుల బారిన పడకుండా చూసుకుంటే 

సరిపోతుంది. అంటే మనసును అదుపులో ఉంచుకొనుట.

 మనస్సు ఒక అవయవం కాదు. గుండె ఒక అవయవం. మనస్సును మనస్సులో ఎలా 

ఉంచుతాము? పదార్థము యొక్క ఆధ్యాత్మిక హృదయం ‘నేను’  అన్నది. ఇది 

ఆదిభౌతికము అనగా రక్త ప్రసార పరికరము కాదు. మనసుకు విశ్రాంతి దొరికేది తనను 

గురించిన నిజము తెలిసినపుడే!. అచేతనమైన, ఆలోచనలు లేని తన్మయమైన నిద్రలో, 

మనస్సు దానిని పరిష్కరిస్తుంది. "నేను గాఢ సుషుప్తిలో ఉన్నాను" - స్పృహలో లేను 

అన్నది తెలుస్తుంది కానీ ఆ అచేతనావస్తాను వీడుటకు చిత్తము అంగీకరించదు. మనసు 

ఎక్కువ కాలము అదుపు తప్పితే ఆరోగ్యము అతలాకుతలమే!

మనసుకు ఆకారము లేదు కాబట్టి అది ‘అహం’తోనే నిలుస్తుంది. కుండ తన ఆకృతిలో 

ఉండవలెనంటే బంకమన్ను ఆసరమే కదా! కుండ అన్నది నీవు ఏర్పరచుకొన్న 

రూపము. నిజానికి అది బంకమట్టే! కానీ కుండ తానూ నీతో ఉన్నంతవరకూ నీ 

అవవసరాలు తీరుస్తుంది. బంకమట్టి తీర్చలేదు. కుండ కాగలిగితేనే తీరుస్తుంది. 

ఛాందోగ్యోపనిషత్తులోని తండ్రీకొడుకులగు ఉద్దాలక అరుణి స్వేతకేతు సంవాదమను 

సమగ్రముగా చదివి ఆకళింపు చేసుకొంటే సృష్టి తత్వము ఆత్మ తత్వము 

బోధపడుతాయి.

మావటి  ఏనుగును నియంత్రించి, దుంగలను ఎత్తుకునేలా చేసినట్లుగా, ఆపూర్ణత 

మనస్సును నియంత్రిస్తుంది.  ఇది గ్రహించినప్పుడు, మనస్సునకు జగత్‌లోని విషయాల 

వెనుక వెళ్లవలసిన అవసరం ఉండదు. అప్పుడు నేను నాది అన్న భావనను 

దరిజేరనీయక  మనసును ఆధ్యాత్మిక హృదయమున చేర్చి ఆత్మానందము 

పొందగలడు. ఆధ్యాత్మిక హృదయమన్నది ఒక నిర్దిష్ఠ ప్రదేశమును సూచించదు.

వేదాంతపరమైన ఈ విషయమును జిజ్ఞాసువులు మాత్రమే శ్రద్ధతో చదివి అవగాహనకు 

తెచ్చుకొనగలరు.

बन्धाय विषयाऽसक्तिः मुक्त्यै निर्विषयं मनः ।

मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः ॥- ब्रह्म बिन्दुपनिषद

मुझे अच्छा लगने से, इस श्लोक के बारे में  ओशो जी से दिया हुआ टिपण्णी मै जैसे का तैसा 

आपको समर्पित कर रहा हूँ l

मनन की प्रक्रिया, मनन की क्षमता, सोच-विचार की संभावना। मिट्टी तो क्या खाक सोचेगी! मिट्टी 

तो सोचना भी चाहे तो क्या सोचेगी? कौन है जो मनुष्य के भीतर सोचता और विचारता? कौन है 

जो मनुष्य के भीतर मनन बनता है? वह चैतन्य है। इसलिए मन सिर्फ मिट्टी से ज्यादा नहीं है और 

भी कुछ है; मिट्टी के जो पार है रु उसके भी जो पार है, उसकी तरफ इंगित है, इशारा है। मनन 

की प्रक्रिया तो चैतन्य की संभावना है। चैतन्य हो तो ही मनन हो सकता है। इसलिए कोमा में 

विक्षिप्त पड़े हुए मनुष्य को मनुष्य नहीं कहना चाहिए। वहा तो मनन की क्रिया ही नहीं हो रही है, 

मनन की क्रिया ही समाप्त हो गयी है। वहां तो मिट्टी का आकाश से संबंध टूटा-टूटा है, उखड़ा-

उखड़ा है-बीच की सीढ़ी ही गिर गयी है।

 तो मन है सीढ़ी। एक छोर लगा है मिट्टी से और दूसरा छोर छू रहा है अमृत को। सीढ़ी एक ही है। 

जिस सीढ़ी से तुम नीचे आते हो, उसी से ऊपर भी जाते हो। ऊपर और नीचे आने के लिए दो 

सीढ़ियों की जरूरत नहीं होती। सिर्फ दिशा बदल जाती है। यूं भी हो सकता है कि तुम सीढ़ी पर 

चढ़ते हुए आधी यात्रा पूरी कर लिये हो और एक सोपान पर खड़े हो, और दूसरा आदमी सीढ़ी से 

उतर रहा है, वह भी उसी सोपान पर खड़ा है; दोनों एक ही सोपान पर हैं-एक चढ़ रहा है, एक 

उतर रहा है-एक ही सोपान पर हैं फिर भी बहुत भिन्न हैं। क्योंकि एक चढ़ रहा है, एक उतर रहा 

है। एक ही जगह हैं, मगर उनका एक ही कोटि में स्थान नहीं बनाया जा सकता। एक उतर रहा 

है, गिर रहा है, एक चढ़ रहा है, ऊर्ध्वगामी हो रहा है।

 मन तो सीढी है। अगर विषयों से आसक्त हो जाए तो उतरना शुरू हो जाता है। विषय अर्थात 

पृथ्वी, मिट्टी। और अगर विषयों से अनासक्त हो जाए तो चढ़ना शुरू हो जाता है। सीढ़ी वही है। 

जो विषयों में जीता है, वह तेज-रोज नीचे की तरफ ढलान पर खिसलता जाता, फिसलता जाता।

 और ध्यान रहे, खिसलना आसान है, फिसलना आसान है। उतार हमेशा आसान होते हैं। क्योंकि 

गुरुत्वाकर्षण ही खींच लेता है, तुम्हें कुछ करना नहीं पड़ता। चढ़ाव कठिन होते हैं। जैसे कोई 

गौरीशंकर पर चढ़ रहा हो। जैसे-जैसे ऊंचाई पर पहुंचता है वैसे-वैसे कठिनाई होती है। तब छोटा-

सा भार भी बहुत भार मालूम होता है। एक छोटा-सा झोला भी कंधे पर लटकाकर चढ़ना 

मुश्किल होने लगता है। तो जैसे-जैसे यात्री ऊपर पहुंचता है वैसे-वैसे वजन उसे छोड़ने पड़ते हैं। 

वही नासक्ति है-वजन छोड़ना। जमीन पर चल रहे हो तो ढोओं जितना ढोना हो; लदे रहो गधों की 

भांति, कोई चिंता की बात नहीं, लेकिन अगर चढ़ना है पहाड़, तो फिर छाटना होगा, फिर असार 

को छोड़ना होगा और ऐसी भी घड़ी आएगी जब सब छोड़ना होगा। अंतिम शिखर पर जब पहुंचोगे 

तो सब छोड़कर ही पहुंचोगे।

 सीढ़ी वही है। एक में बोझ बढ़ता जाता है, एक में निबोंझ बढ़ता जाता है। एक में विषय बढ़ते 

जाते हैं, एक में घटते जाते हैं। एक में विचारों का जाल फैलता जाता है, एक में क्षीण होता चला 

जाता है। इसलिए यह सूत्र ठीक कहता है कि मन ही कारण है संसार का और मन ही कारण है 

मोक्ष का मन ही बांधता है, मन ही मुक्त करता है। आदमी प्रज्ञावान हो तो मन से ही रास्ता खोज 

लेता है अ-मन का। अ-मन शब्द बड़ा प्यारा है। नानक ने इसका बहुत उपयोग किया है,कबीर ने 

भी। समाधि को अ-मनी दशा कहा है। उर्दू और उर्दू से संबंधित भाषाओं में अमन का अर्थ होता है 

 शाति। वह भी प्यारी बात है! क्योंकि जैसे-जैसे ही मन से तुम पार जाने लगोगे, अ-मन होने लगोगे, 

वैसे-वैसे जीवन में शांति की फुहार, बरखा होने लगेगी। फूल खिलेंगे मौन के। आनंद के स्वर 

फूटेंगे। जीवन के झरने बहेंगे।

ओशो

 

bandhāya viṣayā'saktiḥ muktyai nirviṣayaṃ manaḥ ।

mana eva manuṣyāṇāṃ kāraṇaṃ bandhamokṣayoḥ ॥

- Brahma Bindoopanishad

 

Devotion towards materials is only for bondage, disinterest in objects of 

pleasure is itself freedom. Mind alone is the reason for man's restraint and 

redemption.

 Bondage is a strange noose. It is very easy to get into its tangled web, but 

extremely hard to get out of! Material pleasures and indulgence in materials 

only aid to further bondage. Disinterest in objects of pleasure is freedom in 

itself! When desires increase, chasing after them becomes the prime interest. 

Detachment is the best shield that guards one against any kind of bondage. 

The minute the mind gets attached, the being gets hijacked into the whirlpool 

of illusions which take him far, far away from redemption.

Happiness is not based on possessions, but a cultivation of the mind! Like 

they say, 'It's all in the mind!' Mind is everything. What you think, you 

become. If one is thinking of basal ideas, his growth will remain basal. If his 

visions are set on targeting the stars, he might at least land on his rooftop. Try 

not to indulge or be engrossed in mind games!

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 359

अजरामर सूक्ति – 359

Eternal Quote – 359

कालः पचति भूतानि कालः संहरते प्रजाः ।

कालः सुप्‍तेषु जागर्ति कालो हि दुरतिक्रमः ॥ - चाणक्य नीति 6 - 6

కాలః పచతి భూతాని కాలః సంహారతే ప్రజాః |

కాలః సుప్తేషు జాగర్తి కాలో హి దురతిక్రమః || చాణక్య నీతి 6-6

కాలము (సమయము) ప్రాణులను పచనము (జీర్ణము) చేయుచున్నది. మ్రింగును. 

కాలమే ప్రజలను నాశనము చేయును. సమస్త పదార్థములు నశించినను కాలము 

నిలిచియుండును. నిశ్చయముగా కాలము నెవ్వడును నుల్లంఘింపజాలడు. కావున 

కాలము అతిక్రమింపజాలనిది కదా!

కాలమునకు సంబంధించి వేదవచనము-
 

కాలో అశ్వో వహతి సప్తరశ్మిః సహస్రకో అజరో భూరిరేతాః | తమారోహన్తి కవయో 

విపశ్చితస్తన్య చక్రా భువనాని విశ్వా ||(అథర్వ. 19-53-1)

 కాలరూపమైన గుఱ్ఱము విశ్వరూపమైన రథమును లాగుచున్నది. ఏడు రోజులు లేక 

ఏడు ఋతువులు అనునవి ఈ గుఱ్ఱమునకు ఏడు పగ్గములు కలవు. లెక్కలేనన్నిప్రాణుల 

శరీరముల నశింపజేయును. కాని తానెన్నడు జీర్ణము కాక మిక్కిలి బలము గలదిగా 

నుండును. కవులు మేధావులు దానిపై నెక్కుదురు. అనగా దానిని తగినట్లుగా 

సమయోచితముగా నుపయోగించుకుందురు. లోకలోకాంతరములు దాని చక్రములు, 

అనగా కాలము ద్వారానే లోకలోకాంతరములు చక్రము వలె తిరుగుచున్నవి- 

మహాభారతములో యకక్షుడు ధర్మరాజు నడిగెను-

'కావార్తా'- సమాచార మేమనెను? ధర్మరాజు సమాధానము-

 అస్మిన్‌ మహామోహమయే రాత్రి దివేన్ధనేన |
 

మాసర్తుదుర్వీ పరిఘట్టనేన  భూతాని కాలః పదతీతి వార్తాః (భార.వన.313-118)

 ఈ మహామోహరూపభాండమునందు ఈ ప్రపంచమున కాలము సమస్త ప్రాణులను 

మాసము, ఋతువుల రూపమగు తెడ్డుతో కలయ ద్రిప్పుచు, సూర్యరూపాగ్నిని, 

రాత్రిందినము లను కట్టెలతో మండించి వచనము (వండుట) చేయుచున్నది. ఇది యే 

వార్తయనెను.

ఇవి ఇష్టపడి చదివిన వానికి ఎంతో గొప్ప విషయములు. ఆ ఇష్టము లేక అయిష్టము 

వుంటే అరటి పండు వలిచి తినవలెనన్న విషయము తెలియనివాని చందమౌతుంది.

कालः पचति भूतानि कालः संहरते प्रजाः ।

कालः सुप्‍तेषु जागर्ति कालो हि दुरतिक्रमः ॥ - चाणक्य नीति 6 - 6

इस संसार में सभी जीवित प्राणियों को काल अपना ग्रास बना लेता है (उनकी मृत्यु हो जाती है ) और 

काल ही किसी देश की प्रजा को  भी नष्ट कर देता है  और काल के ही प्रभाव  से (परिस्थिति वश ) एक 

निष्क्रिय  व्यक्ति भी सक्रिय होजाता है | निश्चय ही काल को कोई भी अपने वश में नहीं कर सकता है |

प्रकृतिकी सक्रिय (स्थूल) और अक्रिय (सूक्ष्म) दो अवस्थाएँ होती हैं; जैसे कार्य करना सक्रिय अवस्था है 

औरकार्य न करना (निद्रा आदि) अक्रिय अवस्था। काल तो किसी भी अवस्था में नहीं टहरता l वास्तवमें 

अक्रिय अवस्थामें भी प्रकृति अक्रिय नहीं रहती, प्रत्युत उसमें सूक्ष्मरूपसे सक्रियता रहती है। जैसे 

किसी सोये हुए मनुष्यको जागनेके समयसे पूर्व ही जगा देनेपर वह कहता है कि मुझे कच्ची नींदमें 

जगा दिया। इससे यह सिद्ध हुआ कि नींदकी अक्रिय अवस्थामें भी नींदके पकनेकी क्रिया हो रही थी। 

जब पूरी नींद लेनेके बाद मनुष्य जागता है, तब उपर्युक्त बात नहीं कहता क्योंकि नींदका पकना पूर्ण 

हो गया। इसी प्रकार समाधि, प्रलय, महाप्रलय आदिकी अवस्थाओंमें भी सूक्ष्मरूपसे क्रिया होती रहती 

है।वास्तवमें देखा जाय तो प्रकृतिकी कभी अक्रिय अवस्था होती ही नहीं; क्योंकि वह प्रतिक्षण 

बदलनेवाली है।

अपनी उंगली की नोक पर सब कुछ हो सकता है और अपनी मुट्ठी से पूरी दुनिया को नियंत्रित कर 

सकता है! लेकिन एक चीज है जो ऐसे व्यक्ति की भी क्षमता से परे है - धीमा समय! यह अपनी निरंतर 

नीरस गति से चलता रहता है। (काश हम समय को निश्चल कर पाते, खासकर जब बच्चे छोटे होते हैं । 

समय किसी का बिना वजह इंतजार नहीं करता। यह अपने प्रभाव में सब कुछ झाड़ने की शक्ति 

रखता है। यह ब्रह्मांड के सभी तत्वों को पचा सकता है, यह सभी प्राणियों को गिरा सकता है। समय 

सबसे कीमती चीज है जो हर समय स्थिर और गतिशील रहती है, चाहे कोई भी प्राणी कुछ भी कर रहा 

हो।

समय हमेशा बदलता रहता है और परिवर्तन ही एकमात्र ऐसी चीज है जो स्थिर है! इस बात को 

स्वीकार करें कि समय कभी रुकता नहीं है और प्रवाह के साथ चलें। तदनुसार अनुकूलित करें!

kālaḥ pacati bhūtāni kālaḥ saṃharate prajāḥ ।

kālaḥ sup‍teṣu jāgarti kālo hi duratikramaḥ ॥ - cāṇakya nīti

Time digests all elements, time fells all beings, time is awake even in sleep, and time is the only thing that cannot be transgressed by anyone.

One may have everything at the tip of his finger and control the entire world with his fist! But there is one thing that is beyond the ability of even such a person - slowing down Time! It keeps going at its constant monotonous pace. Wish we could 'freeze' time, especially when children are young. Time doesn't wait for anyone for any reason. It has the force to sweep everything under its influence. It can digest all elements of the universe, it can fell all beings. Time is the most precious thing that is steady and moving at all times, no matter what any being is doing.

Time always keeps changing and change is the only thing that is constant! Accept the fact that time is never stagnant and go with the flow. Adapt accordingly!

There are two active (macro) and inactive (subtle) states of nature; like working is active state and not working (sleep etc) is inactive state. Time does not stay in any state. In fact, even in a dormant state, nature does not remain inactive and always moves along with the time, rather it is active in a subtle way. Just like when a sleeping person is woken up before the time of waking up, he says that he woke me up in a raw sleep. This proved that the ripening of sleep was taking place even in the inactive state of sleep. When a person wakes up after taking full sleep, then he does not say the above thing because the ripening of sleep is complete. Similarly, in the stages of Samadhi, Pralaya, Mahapralaya etc., the action goes on in a subtle way. In fact, if seen in reality, there is never any inactive state of nature; because she is about to change every moment.

స్వస్తి.

*****************************************

అజరామర సూక్తి – 360

अजरामर सूक्ति – 330

Eternal Quote – 360

मुक्तिमिच्छसि चेत्तात विषयान् विषवत्त्यजेः ।

क्षमाऽऽर्जवदयाशौचं सत्यं पीयूषवत् पिबेः ॥- अष्टावक्रगीता

 

ముక్తిమిచ్ఛసి చేత్తాత్ విషయాన్ విషవత్యజే: l

క్షమాऽऽర్జవ దయాశౌచం సత్యం పీయూషవత్ పిబేః ll అష్టావక్ర గీత

కుమారా! నీవు స్వేచ్ఛను కోరుకొనే వానివయితే  'ఇంద్రియ చాపల్యమును', విషము వలె 

దూరంగా ఉంచుతూ, క్షమాపణ, నిజాయితీ, కరుణ, పరిశుభ్రత, సత్యము మరియు 

దైవభక్తిని  అమృతము వలె త్రాగు.

జిహ్వ చాపల్యము, భౌతిక,శారీరిక ఆనందాలు, అవసరములేని ఆర్జన, మొదలైన వాటిలో 

మునిగిపోవుట వంటి విషయములు, మనిషిని మరింత దుఃఖానికి గురి చేస్తుంది. అది 

ఆరోగ్యపరమైనా కావచ్చు, ఆర్థికపరమైనా కావచ్చు, సాంఘీకపరమైనా వేరేమయినా 

కూడా కావచు. ఇవి ఏ వ్యక్తినైనా ఒక విష వలయంలోనికి లాగుతాయి. ఆ స్థితి ఏర్పడితే 

ఆ వ్యక్తి  చిక్కులలో చిక్కుకొనక తప్పదు.ఎవరైనా తనకు ఇష్టమైన ఆహార వస్తువును 

తింటే, అతను ఒక మారుతో తృప్తి చెందడు. అతనిని ఆ వస్తువు రుచి అతిగా 

ఆకట్టుకొంటే, అతను దానిని తింటూనే ఉంటాడు. ఆభరణాలు, భూమి, డబ్బు లేదా 

సంపద విషయములో నైనా అంతే! ఒక్కసారి బాహ్తఎంద్రియ బానిసత్వము 

ఏర్పదినదంటే అవి మనసును లొంగదీసుకొని మనిషిని తైతక్కలాడిస్తాయి. మనసు 

ఆశకు వశమై పోతుంది. ఆశ ఆర్జన పరమౌతుంది. ఆర్జన అన్యాయాన్ని ఆశ్రయిస్తుంది. 

అందుకే ఈ శ్లోకము"ఇంద్రియాలను మాత్రమే సంతృప్తిపరిచే భౌతిక ఆనందాలను 

విసర్జించమని చెబుతుంది". అవి వాస్తవానికి ఒక వ్యక్తి ఆధ్యాత్మిక ఎదుగుదలకు 

గరళసమానము!

 దీనికి విరుద్ధంగా - క్షమాపణ, నిజాయితీ, కరుణ, పరిశుభ్రత మరియు నిజం - ఒకరి 

మనస్సును నొప్పించకుండా ఒప్పించుట అలవరచుకొంటే, ఆటను మానసిక 

పరిపక్వతను సాధిస్తూ, సద్వర్తన సాధుశీలతలను స్వీకరించుతూ  ఒక ఉన్నత లక్ష్యాన్ని 

తనదిగా చేసుకోవడానికి ప్రయత్నమూ చేస్తూ పోతాడు. క్షమ మరియు కరుణ అన్నవి, 

నిస్వార్థతతో బాటూ తన తోటి జీవుల పట్ల ఎంత ఆదరభావము కలిగియుండవలెనో 

 నేర్పుతుంది. ఇది అలవడితే  దేవునికి ఒక అడుగు దగ్గర అయినట్లే! నిజము నిజాయితీ 

అన్నవి సత్యాన్వేషణకు సరియైన పరికరములు. పరిశుభ్రత అంటే బాహిరమైన పరిశుభ్రత 

మాత్రమె చాలదు. ఆంతరంగిక శుభ్రత అత్యంత అవసరము. విముక్తి అన్వేషణలో 

ఉన్నవారు ఈ లక్షణాలను దివ్యమైన అమృతం వలె తాగమని ఈ శ్లోకము మనలను 

ఆదేశించుతూ ఉంది.

అమృతమును కాలద్రోయువారు  ఎవరూ ఉండరు. ఈ సుధారసముకన్నా మిన్నయగు 

పై లక్షణములను స్వంతము చేసుకోన్నవానికి భాద్రప్రాప్తికి మార్గము సులువు కాక 

తప్పదు కదా! కోరికలను సంకెళ్ల నుండి తనను తాను విడిపించుకోవడం విముక్తి తప్ప 

మరొకటి కాదు. కోరికలలో చిక్కుకోవతము అంటే కాలయాపన మరియు వృధా శ్రమ 

మాత్రమే!

 

मुक्तिमिच्छसि चेत्तात विषयान् विषवत्त्यजेः ।

क्षमाऽऽर्जवदयाशौचं सत्यं पीयूषवत् पिबेः ॥- अष्टावक्रगीता

 

हे पुत्र, यदि तुम स्वतन्त्रता चाहते हो तो 'इन्द्रिय विषयों' का, विष के समान त्याग करो। क्षमा, 

ईमानदारी, करुणा, स्वच्छता और सत्य को दिव्य अमृत की तरह पियें।

 तालू को प्रसन्न करना, भौतिक सुखों, संपत्ति आदि में लिप्त होना, एक को केवल और दुखी करता 

है। यह उसे एक दुष्चक्र में फसाता है जो उसे उलझाए रखता है और अधिक से अधिक चाहता है।

यदि कोई अपना पसंदीदा भोजन खाता है, तो उसे एक बार से तृप्ति नहीं होगी। अगर उसे इसके 

लिए कोई कमजोरी है, तो वह इसे खाते रहना चाहेगा। उसी तरह आदमी, अनेक प्रापंचिक विषयों 

का लोलित हो जाता है,  चाहे वह आभूषण, भूमि, धन या सम्पत्ती हो। कोई भी राशि उसे प्रसन्न 

नहीं करेगी और वह और अधिक प्राप्त करने के लिए संघर्ष करता रहेगा।

 ऐसा व्यक्ति किसी भी समय अधिक धन के लिए 'नहीं' नहीं कहेगा, भले ही वह पहले से ही इसके 

साथ फैल रहा हो। इस स्वभाव का सबसे बड़ा दोष यह है कि यह उस मुक्ति को प्राप्त करने में 

मदद नहीं करेगा जिसके लिए उसे काम करना चाहिए। इसलिए इस श्लोक ने ए कहता है कि 

"भौतिक सुखों से दूर रहें जो केवल इंद्रियों को प्रसन्न करते हैं l वे वास्तव में किसी के आध्यात्मिक 

विकास के लिए जहर हैं” ! इसके विपरीत - क्षमा, ईमानदारी, करुणा, स्वच्छता और सत्य - अपने 

मन को साफ करते हैं और एक उच्छ लक्ष्य को हासिल करने केलिए  आगे बढ़ें। क्षमा और करुणा 

एक निस्वार्थता और अपने साथियों के लिए कैसा महसूस करना सिखाती है। यह भगवान के 

करीब  कदम आगे बढ़ाता है। सत्य और ईमानदारी अनिवार्य रूप से हर एक व्यक्ति का जीवन 

का हिस्सा बनना चाहिए l स्वच्छता ही ईश्वरीयता है। क्यों कि न केवल बाहर का ही नहीं

भीतर का भी स्वाच्छता रहनेसे ही उसे ईश्वरीयता माना जा सक्ता है l   इनमें से प्रत्येक गुण अपने 

अनूठे तरीके से  एक व्यक्ति को सर्वोच्च परमात्मा  के करीब ले जासकता है। इस श्लोकार्थ  उन 

लोगों से आग्रह करता है जो मुक्ति की तलाश में हैं वे इन गुणों को इस तरह अपनाएं जैसे कि वे 

दिव्य अमृत को पी रहे हैं l । सच में कोई भी दिव्य अमृत को 'नहीं' नहीं कहेगा। तो क्यों न इन 

भावों को उसी कठोरता के साथ विकसित किया जाए, जबकि उनके लाभ उस अमृत की अच्छाई 

को भी पार कर सकते हैं? 

 अपने आप को सभी बंधनों से मुक्त करना मुक्ति के अलावा और कुछ नहीं है। ख्वाहिशों में खुद 

को उलझाने में मेहनत बर्बाद मत करो!

 

muktimicchasi cettāta viṣayān viṣavattyajeḥ ।

kṣamā''rjavadayāśaucaṃ satyaṃ pīyūṣavat pibeḥ ॥ - aṣṭāvakragītā

 

Oh son, if you desire for freedom, shun 'objects of sense', as if poison. Drink forgiveness,

 honesty, compassion, cleanliness and truth, as if divine nectar.

 Pleasing the palate, indulging in material pleasures, possessions, etc., only make one 

more miserable. It sucks him into a vicious circle that keeps him tangled up, wanting 

more and more.

 If one eats his favorite food, he won't be satiated with that one time. If he has a 

weakness for it, he will want to keep eating it. This is true for any kind of possession, be it 

jewellery, land, money, or wealth.

 Any amount will not please him and he will keep slogging to attain more. At no point will 

such a person say 'no' to more wealth even if he is already spilling over with it. The 

biggest downside of this temperament is that it won't help one to attain the liberation he 

should be working towards. The poet hence says, "Shun material pleasures that 

appease only the senses, as if they were poison". They truly are poison towards one's 

spiritual growth! On the contrary - forgiveness, honesty, compassion, cleanliness and 

truth - clear up one's mind and prepare one for aiming towards a higher goal. 

Forgiveness and compassion teach one selflessness and how to feel for his fellow 

beings. This is one step closer to God. Truth and honesty are

essentially what one's quests are in life. Cleanliness is Godliness. Each of these qualifiers 

takes one closer to the Supreme in their own unique way. The poet urges those in the 

quest of liberation to drink up these traits as if they were the divine nectar. None would 

say 'no' to the divine nectar. Then why not inculcate these attitudes with the same rigor 

when their benefits may even surpass the goodness of that nectar?

 Freeing oneself from all shackles is nothing but liberation. Do not waste efforts in 

tangling yourself in desires!

 స్వస్తి మంత్రము

 స్వస్తి ప్రజాభ్య: పరిపాలయంతాం, న్యాయేన మార్గేన మహీం మహీశాః,l

గో బ్రాహ్మణేభ్య: శుభమస్తు నిత్యం, లోకా: సమస్తా సుఖినో భవంతు..!l

 ఓం శం నో మిత్ర: శం నో వరుణ:ఓం శం నో భవత్వర్యమా:

శం నో ఇంద్రో బృహస్పతి: శం నో విష్ణు రురుక్రమ:

నమో బ్రాహ్మణః నమో వాయు:త్వమేవ ప్రత్యక్షం బ్రహ్మాసి

త్వమేవ ప్రత్యక్షం బ్రహ్మ వదిష్యామి ఋతం వదిష్యామి, సత్యం వదిష్యామి

తన్మామవతు తద్వక్తారమవతు అవతు మాం, అవతు మక్తారం

ఓం శాంతి: శాంతి: శాంతి:..!

 ఓం ద్యౌ శాంతిః! అంతరిక్షశ్శాంతిః! పృథివీ శ్శాంతిః!

ఆప శ్శాంతిః! ఔషధయః శ్శాంతిః! వనస్పతయ శ్శాంతిః!

విశ్వే దేవా శ్శాంతిః! బ్రహ్మ శ్శాంతిః! సర్వ శ్శాంతిః!

శాంతి రేవ: శ్శాంతిః! సామా: శాంతిరేవ ఇతి!శాంతి: శాంతి: శాంతి:..!

హరిః ఓం

స్వస్తి.

*****************************************