అజరామర సూక్తి - 11
అజరామర సూక్తి- 301
अजरामर सूक्ति – 301
Eternal Quote - 301
सत्सङ्गश्च
विवेकश्च निर्मलं नयनद्वयम् ।
यस्य नास्ति
नरःसोऽन्धः कथं न स्यादमार्गगः ॥ - गरुडपुराण
సత్సంగశ్చ వివేకశ్చ నిర్మలం నయనద్వయంl
యస్య నాస్తి నరః సోऽన్ధః కథం నస్యాదమార్గగః ll గరుడ పురాణము
సత్సంగము, వివేకము మానవుని మలినరహిత మగు ఆరోగ్యకరములగు రెండు
నేత్రములు. ఆరెండు గుణములు లేకపోతే ఆరెండు కళ్ళూ
గ్రుడ్డివే!
గ్రుడ్డికళ్ళతో చూడవలసినది, చూడ గలిగినది ఏమీ ఉండదు. అంధత్వము ఆవరించి
ఉన్నంతవరకు వాల్మీకి మారలేదు. ఎప్పుడయితే ఆయనకు సప్తర్షి సాంగత్యము
లభించినదో అప్పుడే ఆయన నేత్రద్వయములు తెరుచుకొన గలిగినాయి. ఎప్పుడయితే
నారద సాంగత్యము లభించినదో కడుపులోనున్న ప్రహ్లాదుడు దైత్యుడయ్యును సాదు
వర్తనుడై సంకర్షణ భక్తుడై విష్ణువునే తనకు, కాలాంతరమున ద్వారపాలకునిగా తన
రసాతల లోక పాలకునిగా యుంచుకొన్నాడన్నది పురాణ కథనము.
ఈ శ్లోకమును ఒక పరి పరికించండి.
సంసార విష వృక్షస్వ ద్వేఫలే అమృతోపమే l
కావ్యామృత రసాస్వాదః సజ్జనై స్సంగమస్సహ ll
సంసారమనే విషవృక్షానికి అమృతముతో సమానమైన రెండు ఫలములు ఉంటాయి.
ఒకటి సద్గ్రంథపఠనం, రెండోది సత్పురుష సహవాసం. గ్రంథాలు చదివినా..వాటిని
అర్థము చేసుకోగలిగే విజ్ఞానం అవసరం. కానీ సత్సాంగత్యానికి.. ‘సత్పురుషుడా..
కాదా?’ అని గుర్తించగలిగిన
వివేకం ఉంటే సరిపోతుంది.
సత్సంగత్వే నిస్సంగత్వం నిస్సంగత్వే నిర్మోహత్వం
నిర్మోహత్వే నిశ్చలతత్వం నిశ్చలతత్వే జీవన్ముక్తిః
ఇది పారలౌకికం. ఈ లోకానికి సంబంధించి.. సత్సహవాసం వల్లమనిషి
సంస్కరింపబడతాడు. వ్యక్తులు సంస్కరింప బడితే సమాజం బాగుపడుతుంది. అప్పుడు
దేశం సుఖశాంతులతో వర్థిల్లుతుంది. సత్సాంగత్యం ప్రభావం వర్ణనాతీతం.
సత్పరుషులైన సప్తర్షులను కలియుట చేతనే బోయవాడు వాల్మీకిగా మారి ప్రపంచప్రసిద్ధి
గాంచిన రామాయణ మహాకావ్య రచన చేయగలిగాడు. నాస్తికుడైన ‘నరేంద్రుడు’..
రామకృష్ణ పరమహంస అనే గురువును పొందుట వల్లనే వివేకానందునిగా మారి
భారతదేశానికి, హిందూమతానికి ప్రపంచ
ప్రఖ్యాతి కలిగించినాడు.
సువాసనగల, అందమైన పూలతో సాంగత్యము చేసి హారంగా మారడం వల్లనే
దారానికి భగవంతుని కంఠసీమలో స్థానము లభించింది. ఈ విధంగా సత్సాంగత్యానికి
సత్ఫలితము ఉన్నట్లుగానే.. దుస్సాంగత్యానికి దుష్ఫలితము ఉంటుందని ప్రత్యేకంగా
చెప్పవలసిన పనిలేదు. కాబట్టి, మానవులు సత్సాంగత్యము ద్వారా సత్ఫలితాలు
పొందగలరని ఆశిద్దాం.
सत्सङ्गश्च
विवेकश्च निर्मलं नयनद्वयम् ।
यस्य नास्ति
नरःसोऽन्धः कथं न स्यादमार्गगः ॥ - गरुडपुराण
सत्संग और विवेक - ये मानव के दो नेत्र समान हैं l अगर इ दो आदमी को उपलब्ध नहीं है तो वह
नेत्र हीन
कहाजासक्ता है l इस विषय को थोड़ा विस्तार से चर्चा करें l
एक बार इस
दोहे को देखीए l
काजल की कोठरी में कैसो हू सयानो जाय,
एक लीक काजर
की लागिहै पे लागिहै।
इस दोहे का तात्पर्य है कि व्यक्ति कितना भी चौकस हो, कितना बुद्धिमान हो, सर्तक हो, लेकिन
अगर वह बुरे व्यक्ति का संग करता है तो उस पर उसका बुरा प्रभाव पड़ना निश्चित है। मनुष्य का
स्वभाव है वह जल की तरह नीचे जाने को सदैव
तत्पर रहता है।
उसके
विचारों,
उसके जीवन को सही दिशा देने के लिये सज्जनों का साथ जरूरी
है।
व्यक्ति की पहचान उसके मित्रों से होती है जिनके साथ वह उठता बैठता है, समय बिताता है।
अगर इंसान उन्नति करना चाहता है,
सुख पाना चाहता है तो वह सदैव अच्छे लोगों का साथ करे।
इतिहास में ऐसे कई उदाहरण हैं। जब एक भटका हुआ व्यक्ति सत्संगति के कारण राह पर आ
गया। ऋषि वाल्मीकि को ही लें। पहले वे डाकू थे। सप्तऋषि के वचनों से प्रभावित होकर वह
तपस्वी बन गये और बाद में उन्होंने रामायण की रचना की। इसी प्रकार अंगुलिमाल एक डाकू था।
महात्मा बुद्ध से साक्षात्कार होने पर वह उनके वचनों से प्रभावित हो उनकी शरण में आ गया।
उसका जीवन ही बदल गया।
उदाहरण देने के लिये इतिहास का सहारा न भी लें, अपने आस पास ही देखें, तो पायेंगे कि जिसने
सत्संग किया, वह तर गया। गन्दे नाले का पानी गंगा नदी में गिरता है तो उसक अपना अस्तित्व
मिट जाता है अर्थात वह भी गंगाजल हो जाता है। स्वाति की बूँद सीप में गिरती है तो मोती बन
जाती है। पारस के स्पर्श से लोहा भी सोना बन जाता है।
satsaṅgaśca
vivekaśca
nirmalaṃ
nayanadvayam ।
yasya nāsti naraḥso'ndhaḥ
kathaṃ
na syādamārgagaḥ
॥ - garuḍapurāṇa
One who doesn't have two pure eyes (namely) 1) the company of the wise and 2)
prudence, is blind. How can he
not tread wrong paths?
No one is born all intelligent. Our knowledge base grows as we grow. The kind of
stimulus and exposure that surrounds us greatly influence us in who we become.
Being around the virtuous makes one want to be virtuous, too. Company of the
wise and knowledgeable comes only by God's grace. If we make use of it, their
company will make us wise and prudent, too. One with wisdom rarely treads on
wrong paths.
Valmiki and Dhruva are two best known examples who with the help of the
association of Saptarshis and Narada, could
accomplish their desire.
Hence the verse opines that wisdom and the company of the wise should act as
two eyes, giving the person clarity of vision. One with clear vision stays on his
path. However, one who can't see is termed as 'blind'. And one who doesn't
possess these two eyes is deemed blind. It is no wonder he can't 'see straight'!
Keep good company and your clarity of
vision.
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 302
अजरामर सूक्ति – 302
Eternal quote - 302
राजा बन्धुरबन्धूनां राजा चक्षुरचक्षुषां ।
राजा पिता च माता च राजा चार्तिहरो गुरुः ॥ अज्ञात
రాజా
బంధురబంధునాం రాజా చక్షురచక్షుసాం l
రాజా
పితాచ మాతాచ రాజాచార్తి హరో గురుః ll అజ్ఞాత
బంధువులే లేని వానికి రాజే బంధువు. చూపు లేని వానికి అనగా విచక్షణా
రాహిత్యముతో మధనపాడుచున్న వానికి జ్ఞాన నేత్రము రాజు, భూమిపై దిక్కులేనివారికి రాజే తలిదండ్రి, జ్ఞానార్తి కలిగినవాని ఆర్తి దీర్చగలిగినవాడు రాజు. అతని సమస్యలు పరిష్కారము చేయగలిగినవాడు రాజు.
ఈ పనులన్నీ రాజే స్వయముగా చేస్తాడని కాదు. ఆయాపనులకు తగిన వారిని
పురమాయించగలడని అర్థము.
అసలు చాణక్యులవారు తమ నీతి శాస్త్రములో ఈ విధముగా
తెలియజేసినారు.
దుర్బలస్య బలం రాజా బాలానాం రోదనం బలం l
బలం మూర్ఖస్య మౌనిత్వం చౌరాణాం అనృతం బలం ll
ఎవరెవరికి ఏమేమి బలమో చెబుతూ దుర్బలులకు, అంటే ఏవిధముగా లేని
వారలైనా వారికి బలము ఒసంగగలిగిన వ్యక్తి రాజు మాత్రమే! అసలు ఈ
మాటకు చక్కని ఉదాహరణ సుగ్రీవుడు. ఆయనది లెక్కకు మిక్కుటమగు
ప్రజ.
అందరూ సైనికులే! అంతమందిని ఎటువంటి కష్టమూ కలుగనీక
కాపాడుకొంటూ వచ్చినాడు. అందుకే ఆయనను ‘రాజా జయతి సుగ్రీవో’
అనిపించుకొన్నాడు రామాయణములో!
राजा बन्धुरबन्धूनां राजा चक्षुरचक्षुषां ।
राजा पिता च माता च राजा चार्तिहरो गुरुः ॥ अज्ञात
राजा, जिनको कोइ बंधू माने रिश्तेदार नहीं होते उनका बंधू बंजाताहै, जो अखl के अंधे होते हैं
उनलोगों का ज्ञानचक्षु बनजाते हैं, अनाथों केलिए वह खुद माता-पिता बनजाता है, और जिन्हें अच्छा
बुरा बोलने वाले नहीं होते वे गुरू बनजाते हैं l
इसी सिलसिले में इस चाणक्य नीति लो भी पढ़ें
:
दुर्बलस्य बलं राजा बालानां रोदनं बलम् ।
बलं मूर्खस्य मौनित्वं चौराणामनृतं बलम् ll चाणक्य
दुर्बलों का बल राजा होता है, बालकों का बल रोना होता है, मूर्खों का बल मौन रहना है और चोरों का
बल झूठ बोलना है ।
यदि आप बलवान् हैं तो आपके बल का लाभ निर्बलों को मिलना चाहिए । यदि आप उन्हें सताते हैं तो
आप पशु से कम नहीं । जिस विषय के आप जानकार नहीं हैं, यदि आप किसी विद्वान् की सभा में चले
जाते हैं तो वहाँ चुप रहने में ही भलाई है । यदि आप मुँह खोलेंगे तो आपकी मूर्खता प्रकट हो जाएगी ।
जबतक आप चुप हैं, आप ठीक हैं ।
रामायण में सुग्रीव के बारेमे ‘राजा जयति सुग्रीवो’ कहागया है क्यों कि सुग्रीव के पौर अनगिनत है l वे
जितने
लोग हैं वे सब योद्धा भी है l उन लोगों का देखबाल उन्होंने कैसा किया ओ उन्हें और
भगवान् को
ही
मालूम है l हर बात जो वे अपने प्रजा से कहते हैं तो वहा ‘सुग्रीव आज्ञा’ बनजाता है
l
ऊपर
का श्लोक को और थोड़ा विस्तार से चर्चा करते हैं l
एक राजा की स्थिति ऐसी होती है कि उसे उन लोगों के लिए भी परिजन के रूप में कार्य करने की
ऐसा होना चाहिए एक नेता का गुण। शीर्षक राजा, राष्ट्रपति, प्रधान मंत्री, महापौर या माता-पिता हो सकता है! वे अपने आप में नेता हैं। जब नेताओं के पास चीजों के प्रति सही दृष्टिकोण होगा, तो उनके अधीन सभी लोग समृद्ध होंगे, जो बदले में पूरे देश को समृद्ध होने की अनुमति देता है। यही सार्वभौम सत्य है।
Rājā bandhurabandhūnāṃ rājā cakṣuracakṣuṣāṃ ।
Rājā pitā ca mātā ca rājā cārtiharo guruḥ ॥Ajnaata
without eyes; the king is also mother and father; and the king is the teacher who
takes away distress.
For a nation to prosper, their king should have his heart and mind in the right places.
The position of a king is such that he needs to act as the kinsman for even those
who do not have any kith and kin in this world. He cannot discriminate between his
citizens. He should act as eyes for the blind, meaning he should provide aid in all
possible ways to make life comfortable for all those who are challenged, in one way
or another. More importantly, he is the mother as well as the father to his whole
nation. He is
the teacher who guides his people away from distress and trouble.
Such should be the quality of a leader. The title could be King, President, Prime
Minister, Mayor, or Parent! They are leaders in their own right. When leaders have
the correct approach to things, all the people under them will prosper, which in turn,
allows the entire nation to prosper. This is the universal truth.
స్వస్తి.
*****************************************
అజరామర సూక్తి – 303
अजरामर सूक्ति – 303
Eternal quote - 303
वित्तं बन्धुर्वयः कर्म विद्या भवति पञ्चमी ।
एतानि मान्यस्थानानि गरीयो यद्यदुत्तरम् ॥ - मनुस्मृति
విత్తం బందుర్వయః కర్మ విద్యా భవతి పంచమీ l
ఏతాని మాన్య స్థానాని గరీయో యద్యదుత్తరం ll
సంపద, దగ్గరి బంధువులు, ఒక వ్యక్తి
వయస్సు, అర్ధవంతమైన కార్యాచరణ మరియు జ్ఞానం ఈ 5 సమాజంలో ఒక
వ్యక్తికి గౌరవనీయమైన స్థానాన్ని ఇచ్చే అంశములు ఇవి కలిగినవారు పూజనీయులు.
ఈ ఐదుగుగుణములలో జ్ఞానం
ఉత్తమమైనది. నిజమే! కానీ దాని అర్థము తక్కిన నాలుగు గుణములు కలిగిన వారిని
అగౌరవపరచుట కాదు.
1.
ప్రపంచము
ధనార్జనకు పెద్దపీట వేస్తుంది, అందుచే అది సంపాదనా మార్గమునకు ప్రాధాన్యతనివ్వదు. అందువలన, ధనవంతులు గౌరవించబడతారు. ఒకసారి ఈ విషయమును గమనించండి. ఈ శ్లోకము
శ్రీరాముని ఉద్దేశించుతూ చెప్పబడినది. ఇది రామాయణములో ఉందా లేదా అన్న
వివాదములోనికి పోకుండా ఇందలి అర్థమును పరిశీలించుదాము.
ధన మార్జాయ కాకుత్స
ధన మూల మిదం జగత్l
అంతరం నాభి జానామి
నిర్ధనస్య మృతస్యచll
ధనం లేనివాడు చచ్చిన వానితో సమానం. అందుకే
ప్రపంచ గమనానికి మూలమైన ధనం ఆడ మగ తేడా లేకుండా సంపాదించుకోవాలి. అట్లని ఆడవారు
ఉద్యోగములకు పోయి సంపాదించవలెనని కాదు. ఇంటిపట్టున ఉంటూ పొదుపు చేసి కూడా
మిగిల్చవచ్చును. చిన్న కుతీరపరిశ్రమతో కూడా సంపాదిన్చావచ్చును. ఆర్థిక
స్వాతంత్ర్యం, సామాజిక స్వాతంత్ర్యం మనిషికి కొండంత అండ.
మాతృమూర్తులు మాతృత్వాన్ని ఎన్నో కోణాలనుండి ప్రదర్శించి మన పిల్లలకు పాత కొత్తల
మేలు కలయికగా వారి జీవితాలను తీర్చిదిద్దవలసిన బాధ్యత వారిపై ఉంటుంది. .
2.
మంచి
బంధువును కలిగి ఉండటం మరింత గౌరవాన్ని తెస్తుంది - వారికి
ఎక్కువ డబ్బు
లేకపోయినా. పంచతంత్రములో ఈ విధముగా చెప్పబడినది.
ఉత్సవే వ్యసనే చైవ
దుర్భిక్షే రిపు సంకటే l
రాజద్వారే స్మశా నేచ
యాస్తి ష్టతి స బాంధవః ll
శుభ కార్యములలో అవసరము
వచ్చినప్పుడు, వ్యసనములకు బానిస అయినపుడు కూడా
అతనిని అనుసరించి దారి మరల్చుటకు, కష్టములు
చుట్టుముట్టినప్పుడు శత్రువుల పలు విధముల
కష్టపెట్టునపుడు ,అధికారుల
సమక్షమునంద తోడుగా ఉండి మాటలలో పొరబాట్లు దొరలకుండా చూసుకొనుటకు,, మరణాది దుఃఖము తటస్థించి నప్పుడు,మొగము తప్పించక
వెంటనుండి సహాయము చేయువాడే నిజమైన బంధువుడు.
3. ఒక వ్యక్తికి డబ్బు ఉందా లేదా అతడు తోడు
నీడగా ఉండే బంధువా కాదా అనేదానికంటే ఎదుటి వ్యక్తి వయసులో పెద్దవాడయితే సదా సర్వదా
గౌరవనీయుడే! భీష్మద్రోనాదులు కౌరవ పక్షమున ఉన్నా, పాండవులచే గౌరవింపబడినారు.
4. నడవడిక గౌరవప్రదంగా
ఉంటే, అతని ఆర్థిక స్థితి, అతని బంధువు లేదా అతని వయస్సు తో సంబంధము లేకుండా గౌరవించవలెను.
సురేశ్వరాచార్యులవారు ఆదిశంకరులకన్నా 25 సంవత్సరముల పైచిలుకు పెద్దవారాయి కూడా
శంకరులవారి శిష్యులైనారు.
5. సంపద, బంధువులు, వయస్సు లేదా పని
అన్నీ లేకున్నా, ఒకవ్యక్తి తన జ్ఞానము మరియు పాండిత్యము చేత గౌరవించబడుతాడు.
అందువల్ల, విద్య (జ్ఞానం) అనేది ఒక నిజమైన అలంకారం, ఇది అత్యంత విలువైన స్వాధీనంగా భావించబడుతుంది.
वित्तं बन्धुर्वयः कर्म विद्या भवति पञ्चमी ।
एतानि मान्यस्थानानि गरीयो यद्यदुत्तरम् ॥ - मनु
स्मृति (2\136)
धन संपत्ति, सगे संबन्धी , आयु , किये हुए सत्कर्म , और विद्या , ये पांच स्थान (साधन ) ही मनुष्य को
प्रतिष्ठा (सम्मान) दिलाने के साधन हैं | ये क्रमशः एक दूसरे से श्रेष्ठ हैं ,अर्थात धन की तुलना में
संबन्धी, संबन्धी की तुलना में मनुष्य की आयु और अन्ततः विद्वत्ता ही सर्वश्रेष्ठ है |
1. दुनिया का तरीका पैसे को महत्व देना है, चाहे कमाने की तरीखा सही हो या गलत। बदले में, जिस
व्यक्ति के पास धन होता है वह मूल्यवान होता है। इसलिए धनवानों का सम्मान किया जाता है।
2. लेकिन फिर, अच्छे परिजन होने से और भी सम्मान मिलता है - भले ही उनके पास ज्यादा पैसा न
हो।
उत्सवे व्यसने चैव दुर्भिक्षे राष्ट्रविप्लवे
राजव्दारे श्मशाने च यस्तिष्ठति स बान्धवः ||
पंचतंत्र
बन्धु कौन है ? " उत्सव के समय ,बुरे समय में ,दुर्भिक्ष अर्थात अकाल पड़ने के समय में ,राष्ट्र में उपद्रव
होने के समय में ,राजदरबार में ,श्मशान में जो साथ रहता है ,वही बन्धु है ,वही भाई हैऔर वही मित्र है l " |
3. किसी के पास पैसा हो या न हो, सम्मानजनक परिजन हों या न हों, व्यक्ति को उसकी उम्र का
सम्मान दिया जाता है। बड़ों का हमेशा सम्मान किया जाना चाहिए ।
4. यदि किसी के कार्य सम्मानजनक हैं, तो न तो उसकी आर्थिक स्थिति, उसके परिजन और न ही
उसकी उम्र तस्वीर में आएगी। उनके काम या कार्यों के लिए उनका सम्मान किया जाएगा।
5. हालांकि, सभी का सबसे सम्मानित मूल्य एक अच्छी शिक्षा है। एक सुशिक्षित व्यक्ति का बहुत
सम्मान होता है और उसकी अन्य संपत्ति अस्पष्ट हो जाती है। उसकी संपत्ति, रिश्तेदार, उम्र या काम
सभी अप्रचलित हो जाते हैं और वह केवल अपने ज्ञान और शिक्षा के लिए सम्मानित होता है।
इसलिए, विद्या (ज्ञान) एक सच्चा श्रंगार है जो सबसे बेशक कीमती संपत्ति है।
vittaṃ
bandhurvayaḥ karma vidyā bhavati pañcamī ।
etāni mānyasthānāni garīyo yadyaduttaram ॥ -
manusmṛti
Wealth, close relatives, age of a
person, meaningful activity and knowledge,
these 5 are the factors that bestow
respect and honorable position to a person
in the society and these factors are
respectively more and more venerable.
(Knowledge being the best among all
five.)
1. The way of the world is to value money, no matter if it is right or wrong. In turn,
the person who possesses the money is valued. Therefore, the wealthy are
respected.
2. But then, having good kin brings even more respect - even if they don't have
much money.
3. Whether one has the money or not, whether one has respectable kin or not, a
person is given respect for his
age. Elders are always respected, no
matter what.
4. If one's actions are respectable, then neither his financial status, his kin nor his age
will come into the
picture. He will be respected for his work or actions.
5. However, the most respected value of all is a good education. A well-educated
person is highly respected and his other possessions become obscure. His wealth,
relatives, age or work all become obsolete and he is esteemed for his knowledge
and education alone.
Hence, vidyā (knowledge) is the
one true adornment that upholds as the most
prized possession.
స్వస్తి. ***************************************
అజరామర సూక్తి – 304
अजरामर
सूक्ति – 343
Eternal quote - 304
दुर्लभं
त्रयमेवैतत् दैवानुग्रहहेतुकम् ।
मनुष्यत्वं
मुमुक्षुत्वं महापुरुषसंश्रयः ॥ - विवेकचूडामणि – आदिशंकराचार्य
దుర్లభం త్రయమేవైతత్ దైవానుగ్రహ హేతుకం l
మనుష్యత్వం ముముక్షత్వం మహాపురుషసంశ్రయః ll
ఈ లోకంలో దుర్లభమైనవి, అందరికి దొరకనివి, కేవలం దైవానుగ్రహం వల్లన లభించేవి
మూడు - మనుష్య జన్మ, మోక్ష జ్ఞానము,
పరతత్వము గ్రహించినవారి స్నేహము.
1. ఈ జీవితము అన్నది నల్లేరుపై నడిచే బండి లాంటిదని చాలామంది తలపోయుట
కద్దు. నిజానికి అడిఒక అవాస్తవము. మనము గ్రహించవలసిన ఒక ముఖ్యమైన
విషయము ఏమిటంటే, మానవునిగా పుట్టుట అన్నది ఆ పరమాత్ముని అరుదైన
ఆశీర్వాదము. కోటానుకోట్ల జీవజాలములో, కొద్దిమందికి మాత్రమే మనుషులుగా
జన్మించే అవకాశమును భగవంతుడు కలిగిస్తాడు. ఇది మనకు అనగా మావునికి
పరమాత్ముడొసంగిన ఒక వరముగా భావించి దానిని ఎంతో జాగరూకతతో
వాడుకొనవలసియుంటుంది.
2. మానవులుగా మనము జన్మించినాకూడా, జన్మించిన ప్రతియొక్కరికీ మోక్ష ప్రాప్తిపై
ఆలోచన ఉండదు. మోక్షము అనగా ఐహిక బంధ విముక్తి. ఆ బంధములనుండి
కలిగెడు బాధల నుండి విముక్తి. ఒక చిన్న ఉదాహరణ తెలుపుతాను. మనము దారిలో పోతూవున్నపుడు ఒక రాయి తగులుతుంది. ఆ నొప్పికి అసంకల్పితముగానే అబ్బా అంటాము. కానీ అటుపిమ్మట దానివాలనే కలిగే బాధను భరించుట ఒక్కొక్కరి బాధా గ్రహణశక్తిపై ఆధారపడియుంటుంది. అంటే సహ్గన శక్తి మనిషి మనిషికీ మారుతూ వుంటుంది. అట్టి బాధల నుండి విముక్తి పొందవలెనను బలీయమైన కోరిక చేత మాత్రమే తగిన ధ్యానతత్పరుడగువాడు ధ్యేయమును సాధించగలుగుతాడు. మనలో ఎంతో తక్కువమందికి మాత్రమే అట్టి అకుంఠిత దీక్ష ఉంటుంది.
3. మోక్ష కామితము ఉండినాకూడా, దాత వలసినది మహాసముద్రమని ఎరింగి తగిన
సాంగత్యమును సంపాదించుట, సంపాదించిన పిదప ఆసాంతము అట్టి వారి
ఉపదేశమును ఆదేశముగా భావించి సాధించుట ఎంతో అవసరము. వారే నిజమైన
గురువులు. వారి అనుభవం నుండి నేర్చుకోవడం ద్వారా మాత్రమే, మనము మోక్షస్థితిని
ఆ స్థితిని సాధించగలము. గురువనుగ్రహము లేని శ్రమ సూది లేకుండా చిరిగిన బట్టను
కుట్టుట వంటిది.
పై మూడు విధములగు దైవానుగ్రహములను పొందినవారు, నిజముగా
అదృష్టవంతులు. వారు ప్రతి చిన్న , అతి చిన్న అవకాశమును ఉపయోగించుకొంటూ గుర్వనుగ్రహమునకు నిరంతరమూ గురోయౌతూ, పరమపద సోపానమును అధిరోహించవలసియుంటుంది. ఇది జగద్గురువు శంకరులవారు జగత్తునకిచ్చిన సందేశము.
दुर्लभं त्रयमेवैतत् दैवानुग्रहहेतुकम् ।
मनुष्यत्वं मुमुक्षुत्वं महापुरुषसंश्रयः ॥ - विवेकचूडामणि – आदिशंकराचार्य
निम्न दियेगए 3 विषय आसान नहीं बल्कि बहुत कठिन हैं और केवल भगवान की कृपा से ही मानव ए
प्राप्त करसकते हैं l वह तीन ए हैं - मानव जन्म, मुक्ति की इच्छा, विद्वान कुलीनों की संगति।
1. इस जीवन में, बिना कोइ तार्किकता से वैसे ही बहुत कुछ लिये जाते हैं। किसी को यह एहसास नहीं
होता कि सिर्फ एक इंसान के रूप में जन्म लेना अपने आप में एक दुर्लभ वरदान है। करोड़ों जीवों
(जीवित प्राणियों) की भीड़ में से कुछ पुण्य प्राणी को ही मनुष्य जन्म लेने का अवसर भगवान् से दिया
जाता है। इसे एक विशेषाधिकार माना जाना चाहिए और अत्यंत सम्मान के साथ इसे उपयोग किया
जाना चाहिए।
२. भले ही कोई मनुष्य के रूप में पैदा हुआ हो, सभी को मुक्ति (मोक्ष) पाने की इच्छा नहीं होती है। यहाँ
उल्लिखित 'मुक्ति' का अर्थ जीवन से मुक्ति नहीं, बल्कि दुखों से मुक्ति है! कहा जाता है कि दर्द होना
आम बात है लेकिन दुख वैकल्पिक है। उसे सहन शक्ति कहाजाता है l सांसारिक कष्टों से मुक्त होने की
तीव्र इच्छा से ही मुक्ति प्राप्त कीजासकती है। हम में से बहुत कम लोग इस इच्छा से प्रेरित होते हैं।
३. मोक्ष प्राप्त करने के लिए प्रेरित होने के बावजूद, हर कोई इतना भाग्यशाली नहीं है कि उसे विद्वानों
का परिचय मिले और उनमेसे श्रेष्ट प्रबुद्ध की निकटता मिल सके। उनके अनुभव से सीख लेकर ही
कोई उस अवस्था को प्राप्त कर सकता है जो कोइ जीवरूप धारण करनेका कोइ अवसर न छोड़ें।
केवल कठोर परिश्रम की मात्रा मुक्ति के लक्ष्य की ओर नहीं ले जाएगी, बल्कि बुद्धिमान और प्रबुद्ध
इच्छाशक्ति की संगति जरूर होनीचाहिए।
जिन लोगों को उपरोक्त इन तीनों विषयों का, भगवान् से, आशीर्वाद प्राप्त है, वे वास्तव में भाग्यशाली
हैं! उन्हें अवसर के हर कदम उठाना चाहिए और अपने गुरु का आशीर्वाद हर खदम पर लेते रहना
चाहिए।
Durlabhaṃ trayamevaitat daivānugrahahetukam ।
Manuṣyatvaṃ mumukṣutvaṃ mahāpuruṣasaṃśrayaḥ ॥
- Vivekacūḍāmaṇi – charyaAdisankara
These 3 are hard to come by and come only with God's grace - human birth, desire
for liberation, company of the learned noble.
1.
In this life, so much is
taken for granted. What one does not realize is that just being
born as a human being is a rare blessing in itself. Amongst the multitudes of billions
of organisms (living beings), only a few are given the opportunity to be born as
humans. It should be considered a privilege and utilized with utmost respect.
2.
Even if one is born as a
human, not everyone gets the desire or drive to seek
liberation (mokSha). 'Liberation' referred here is not liberation from life, but liberation
from suffering!
3.
It is said that pain is
common but suffering is optional.
Liberation can be achieved
only due to an intense desire to be liberated from mundane afflictions. Very few of
us are driven by this desire which in real terms leads us to salvation.
3. In spite of being inspired to attain moksha, not everyone is lucky enough to get
the company and the proximity of the learned and enlightened who can lead us to
the ultimate destiny.
Only through learning from their experience, can one attain that state. No amount
of toil will lead towards the goal of liberation, but the company of the wise and
enlightened will.
Those who are blessed with all the above three boons are truly fortunate! They should make use of every ounce of opportunity and count their blessings along the way.
స్వస్తి.
***************************************
అజరామర సూక్తి – 305
अजरामर
सूक्ति – 305
Eternal Quote –
305
यस्मिन् देशे न सम्मानो न प्रीतिर्न च बन्धवाः ।
न च विद्यागमः कश्चिन्न तत्र नैक दिनं वसेत् ॥ - हितोपदेश, मित्रलाभ
యస్మిన్
దేశే న సమ్మానో న ప్రీతిర్నచ బాంధవాః l
న
చ విద్యాగమః కశ్చిత్ తత్ర నైక దినం వసేత్ ll – హితోపదేశము –మిత్రలాభము
గౌరవము
నివ్వతెలియని
పరికింపగ
ప్రేమలేని పరిజనచయమున్
గురి
గూర్చలేని గురువును
మరి
కలిగిన ఊరనుంట మానుము రామా!
పైశ్లోకమునకు అర్థము పద్యరూపములో మీముందు ఉంచినాను. అర్థము
సులభగ్రాహ్యము. అసలు పై శ్లోకమునకు మూలము ఆర్య చాణక్యులవారి ఈ క్రింది
శ్లోకము.
యస్మిన్ దేశే న సమ్మానో సవృత్తి ర్న చ బాంధవాః |
న చ విద్యా--గమః
కశ్చిత్ తం దేశం పరిపర్జయేత్‌ || 8
ఏ ప్రదేశములో
ఆదరాభిమానములుండవో, జీవనము జరుగదో, బాంధవులుండరో,
ఏదైన విద్యాప్రాప్తి గలుగదో, అట్టి ప్రదేశమును
విడిచిపెట్టవలెను.
మరి దానిని వదిలితే ఎటువంటి ఊరిలో ఉండవలేనో ఈ దిగువ శ్లోకములో
చెప్పుచున్నారు.
ధనికః
శ్రోత్రియో రాజా నదీ వైద్యస్తు పంచమః |
పంచ యత్ర న విద్యన్తే న తత్ర దివసం వసేత్ || 9
ధని విప్ర ధర్మరాజులు
గన
జీవము గల్గునదియు గాంచగ వెజ్జున్
మనుచున్న
ఊరనుండుము
మనకుండిన
విడుము దాని మంగళ రామా!
ధనవంతుడు, వేదజ్ఞుడైన బ్రాహ్మణుడు, ధార్మికుడు, న్యాయ శీలుడైన రాజు,
వ్యవసాయమున కుపయోగించు నదియు, ఐదవ వాడైన వైద్యుడునను న్టి అయిదు
లేనిచోట నొక్కరోజైనను నుండరాదు.
ఇక్కడ దొరికిన అవకాశమును అంది పుచ్చుకొని, ముఖ్యముగా శ్రోత్రియము అన్న
శబ్దమునకు కాస్త వివరణ నిస్తాను. ధనికః = ఆవశ్యకమైనపుడు ఋణమిచ్చు
ధనికుడుండవలెను; శ్రోత్రియః = జనులకు ఉపదేశము చేసి సన్మార్గమున నడుపుటకు
వేదజ్ఞుడైన బ్రాహ్మణుడుండవలెను. బోధాయన గృహ్యసూత్రములలో శ్రోత్రియ శబ్దమున
కిచ్చిన నిర్వచనము - బ్రాహ్మణేన బ్రాహ్మణ్యా ముత్పన్నః ప్రాగుపవయనా జ్ఞాతః ఇత్యభి
ధీయతేః - బ్రాహ్మణుని వలన బ్రాహ్మణియందు పుట్టినవాడు ఉపనయనమునకు
పూర్వము 'జాతు'డు అనబడును. 'ఉపనీత మాత్రో వ్రతానుచారీ వేదానాం కించి దదీత్య
బ్రాహ్మణః' బ్రహ్మచర్యాది వ్రతముల పాలించువాడును, యజ్ఞోపవీతము
ధరించినవాడును కొంత వేదపఠనముచేసిన వాడును బ్రాహ్మణు డనబడును -
'ఏకాంశాఖా సుధీత్య శ్రోత్రియః' వేదములోని యొక శాఖను అధ్యయనము చేసినవాడు
శ్రోత్రియు డనబడును, మరియు దానకమలాకరములో-
ఏకాం శాఖాం సకల్పాం వా
షడ్భిరంగై రధీత్య చ |
షట్కర్మ నిరతో విప్రః
శ్రోత్రియో వాసు ధర్మనిత్‌ ||
కల్పము లేక షడంగములతో గూడిన వేదము యొక్క యొక శాఖను అధ్యయనము
చేసి - చదువుట, చదివించుట, యజ్ఞము చేయుట, యజ్ఞము చేయించుట,
దానమిచ్చుట, దానము పుచ్చుకొనుట యను షట్కర్మలయందు ఆసక్తికలిగి నిర్వహించు
ధర్మము తెలిసిన వాడైన బ్రాహ్మణుడు శ్రోత్రియుడగును. రాజు - న్యాయము,
రక్షణ కొఱకు ధార్మికుడైన రాజు ఆవశ్యకమగును. నదీ – స్నానము, త్రాగునీటి
కొరకు,పొలము తడుపుటకు అభివృద్ధి పొందుటకు నదులుండవలెను. వైద్యుడు -
రోగములు సంభవించినపుడు రోగనివృత్తిచేయుటకు వైద్యుడుండవలెను. పై సూక్తులు
ముఖ్యముగా ఊర్లలో నివసించేవారికి మరియు నగరములలోని వాడలలో
నివసించువారికి ఎంతో ఉపయుక్తము.ఈ విధముగా మహనీయులు అరటిపండు వలిచి
నోటబెట్టినట్లు చెప్పినారు. అనుసరించితే బాగుపడుతాము.
यस्मिन् देशे न सम्मानो न वृत्तिर्न च बान्धवाः |
न च विद्यागमोSप्यस्त्ति वासस्तत्र न कारयेत् || - चाणक्य नीति
जिस देश में रहने पर वहां सम्मान प्राप्त न हो ,न् कोई आजीविका (नौकरी व्यापार आदि ) की सुविधा
हो, जहां अपने कोई भाई बन्धु नहीं रहते हों, और जहां विद्या प्राप्त करने की भी कोई सुविधा न हो ,
ऐसे स्थानों में कभी भी निवास नहीं करना चाहिये |
हमें ऐसे स्थान पर ही निवास करना चाहिए, जो एक साधारण दिनचर्या के अनुकूल हो और जहां वे
सभी सुख सुविधाएं मौजूद हों, एक साधारण व्यक्ति को जीवन जीने हेतु प्रेरित करें | और इसकेलिए
कोनसा देश
उपयुक्त होता है, इसके बारेमें आचार्य चाणक्य निम्न लिखित श्लोक में इस तरह
बताराहे हैं l
धनिकः
श्रोत्रियो राजा नदी वैद्यस्तु पञ्चमः।
पञ्च
यत्र न विद्यन्ते न तत्र दिवसे वसेत्।।
जहाँ कोई नदी हो जी से पीने केलिए, नहाने के लिए, खेतों को पानी सींचने केलिए,और जहाँ कोई
वैद्य हो वैसे, इन पाँच स्थानों पर रहना चाहिए।
हम कहीं भी हों, हमें हर दिन सीखने और बढ़ने की जरूरत है। यदि व्यक्तिगत रूप से सीखने और बढ़ने का कोई रास्ता नहीं है, तो ऐसा स्थान रहने केलिए उपयुक्त नहीं होगा।
यहां सीखी जाने वाली सीख यह है: अगर ऊर्ध्व लिखित चीजें उपलब्ध नहीं हैं तो घर से भागें नहीं, बल्कि परिस्थितियों को बेहतर बनाने की दिशा में काम करें! यह सुनिश्चित करने के लिए एक अनुस्मारक है कि एक घर एक खुशहाल जगह है जहां हर कोई एक-दूसरे का सम्मान करता है, प्यार करता है, समझता है और एक-दूसरे को व्यक्तियों के रूप में विकसित होने देता है।
बढ़ना और सभी को फलने-फूलने देना ही खुशी की कुंजी है!
Yasmin deśe na sammāno na prītirna ca bandhavāḥ ।
na ca vidyāgamaḥ kaścinna tatra divasaṃ vaset ॥ - hitopadeśa, mitralābha
One should never stay in a Country or a place where no respect is given to him, there
are no means of livelihood like a job, profession etc, no relatives and friends live there
and no facilities for studying and
acquiring knowledge are available.
The place we call home should have something more than just material comforts. One
can live in a palatial building, sleep on the softest bed, eat from a golden plate and
still not be happy. For happiness to be present in a home, there needs to be respect and love for one another. There also needs to be dear ones around. (Family doesn't necessarily mean related by blood. It is all the kin who one considers close to their heart.)
Wherever we are, we need to learn and grow each and every day. If there is no
avenue for learning and growing as individuals, then such a place will not be suitable
as a home, either. The poet advises: do not live in such a
place even for a single day.
The lesson to be learnt here is: don't run away from home if these things are not
available, rather work towards making conditions better! It is a reminder to make sure
that a home is a happy place where everyone respects, loves, understands and allows
each other to grow as individuals.
Growing and allowing everyone to flourish is the key to happiness!
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 305
अजरामर सूक्ति – 305
Eternal Quote – 305
मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं दृश्यते ।
स्वात्यां सागरशुक्तिमध्यपतितं सन्मौक्तिकं जायते
प्रायेणाधममध्यमोत्तमगुणाः संसर्गतो जायते ॥ - नीतिशतक
–
भर्तृहरि
సంతప్తాయసి సంస్థితస్య పయసో నామాపి న శ్రూయతే
ముక్తాకారతయా తదేవ నలినీపత్రస్థితం దృశ్యతే ।
అంతస్సాగర శుక్తిమధ్యపతితం తన్మౌక్తికం జాయతే
ప్రాయే ణాధమమధ్యమోత్తమ జుషా మేవంవిధా వృత్తయః ॥
భర్తృహరి నీతిశతకము-సుజన
పధ్ధతి - 58
దీనికి ఏనుగు లక్ష్మణకవి వారి తెలుగు సేత
నీరము తప్త లోహమున నిల్చి యనామకమై నశించు, నా
నీరమె ముత్యమట్లు నళినీదళ సంస్థితమై దనర్చు నా
నీరమె శుక్తిలో బడి మణిత్వము గాంచు సమంచిత ప్రభన్
పౌరుష వృత్తులిట్లధము మధ్యము నుత్తము గొల్చు వారికిన్
ఒకే నీటి బిందువు కాలే ఇనుము పై బడితే ఆవిరియై పోతుంది, అదే తామర ఆకు
పైబడితే ముత్యమువలె ప్రకాశిస్తుంది, మరి ముత్యపుచిప్పలోనే బడితే ముత్యమే అయి
కూర్చుంటుంది. ఈ శ్లోకమున అధమ మధ్యమ ఉత్తమ పురుషులను పైన చెప్పిన
విధముగా పోల్పబడింది. నిజానికి ఆయా వ్యక్తుల వద్ద పనిచేయవలసి వచ్చుట కూడా
ఘటన లేక అదృష్టమే కదా! ఇందుకు కర్ణుడు చక్కని ఉదాహరణ.
ఈ సందర్భములో నాకొక వాస్తవిక సంఘటన గుర్తుకొస్తూవుంది. ఒక సారి కార్యాలయ
కార్యార్థినై నేను మా ఉన్నతాధికారి యొద్దకు పోవలసి వచ్చింది. పని ముగిసిన తరువాత
'అదృష్టము' అన్న విషయము పై మా మాటలు మరలినాయి. అప్పుడు నేను పైన తెలిపిన
భర్తృహరి సుభాషియమును తెలుపుట జరిగింది. ప్రొద్దు బుచ్చుటకు కాక మాటలు
మనఃపూర్వకముగా సాగుతున్నాయి కాబట్టి నేను పై ఉదాహరణ చెప్పినవెంటనే ఆయన
మరి ఆవిరయిన ఆనీటిచుక్క వాతావరణ ఉష్ణోగ్రతకు తిరిగీ ద్రవీభవించి, ఈ
పర్యాయము ముత్యపు చిప్పలో పడవచ్చు కదా! అన్నారు. అందుకు నేను అవకాశము
1/3 వ వంతే కదా, కావున తిరిగీ కాలే ఇనుము పైన పడే అవకాశము కూడా అంతే ఉన్నదన్నాను. ఆయన నా మాటను త్రోసిపుచ్చలేదు సరికదా 'మీ తర్కము భేష్ భేష్ ' అన్నారు.
ఈ ఉపపత్తిని జీవితమునకు అన్వయించుకొంటే మనము ఆహా ఓహో అని అనే
వారికంటే గొప్పవారు ఎంత మంది గుర్తింపే లేక మట్టిలో కలిసిపోయినారో!
సరస్వతీపుత్రునిగా స్వామీ దయానంద సరస్వతిచే ఆప్యాయముగా పిలువబడిన, 14
భాషలలో అసాధారణ పాండిత్యము గలిగిన, రష్యన్ కాన్సలేట్ జనరల్ –
చెన్నపట్టణమునందు అనర్గళముగా ఒకటిన్నర గంట ఉపన్యసించిన, సంగీత
నాట్యములలో అద్భుత ప్రావీణ్యము కలిగిన, మధుర గాత్రము కలిగిన, వైష్ణవుడయ్యును
శివతాండవమును ఆచంద్ర తారార్కము గావించిన , ఒకనాటి దేశాధ్యక్షుడు రాధా
కృష్ణన్ కొనియాడబడిన పుట్టపర్తి నారాయణాచార్యులవారికి దాదాపు
చేతికందబోయిన జ్ఞానపీఠ పట్టమును తన లౌకికమునుపయోగించి ఒక రెడ్డిగారు
తన్నుకుపోయినారు. దీనివల్ల జ్ఞానపీఠ పట్టమును పాండిత్యమునకు గాక పైరవీకి
అందించినట్లయినది.
ఘటన అంటే అదే కదా!
सन्तप्तायसि संस्थितस्य पयसो नामापि न श्रूयते
मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं दृश्यते ।
स्वात्यां सागरशुक्तिमध्यपतितं सन्मौक्तिकं जायते
प्रायेणाधममध्यमोत्तमगुणाः संसर्गतो जायते ॥ - नीतिशतक – भर्तृहरि
जल की एक बूंद् जब अत्यन्त तप्त (गरम) लोहे के ऊपर पडती है तो उसका नाम भी नहीं सुनाई देता है (वह भाप बन
कर उड जाती है ) | वही बूंद जब एक कमल पुष्प के पत्ते के ऊपर पडती है तो एक सुन्दर और गोल मोती के समान
उस पर सुशोभित होती है | और यदि सागर के मध्य में किसी सीपी के अन्दर गिर जाती है तो कालान्तर में वह मोती
बन जाती है | इसी प्रकार मनुष्य भी यदि नीच व्यक्तियों के संपर्क में वे आते है तो वैसे ही अधम (नीच)और यदि
गुणवान (उत्तम)
व्यक्तियों के संपर्क में आते हैं तो वैसे ही गुणवान हो जाते हैं |
संतप्त लोहे से टकराने पर पानी की एक बूंद वाष्पित हो जाती है, जबकि कमल का पत्ता मोती की
तरह चमकता है, और सीप में मोती मोती के खोल पर बैठता है। इस श्लोक में ऊपर बताए अनुसार
औसत दर्जे के श्रेष्ठ पुरुषों की तुलना की गई है। वास्तव में, ऐसे लोगों के साथ काम करना या तो एक
घटना है या भाग्य का आघात! कर्ण इसका एक अच्छा उदाहरण है।
इस संदर्भ में मुझे एक सच्ची घटना की याद आ रही है। एक बार एक कार्यालय अधिकारी के रूप में
मुझे अपने वरिष्ठ अधिकारी के पास जाना पडा। काम हो जाने के बाद विषय 'भाग्य' पर बदला।
उस सिलसिले में मैंने ऊपर का उदाहरण दिया, जैसे ही मैं उदाहरण दिया, मेरे वरिष्ट अधिकारी ने
बोला पानी की बूंद जो वाष्पित हो जाती है, वह फिर से परिवेश के तापमान पर जलबिंदु होजाती है,
और यह विकल्प मोती के खोल में जा सकती है! मैने कहा कि मौका केवल 1/3 ही है, इसलिए वह बूँद
फिर गरम लोहे पर वापस गिरने की संभावना है। उन्होंने मेरी बात मानी और मेरे तर्क को शाबाशी
भी दी।
इसलिए
चाहे हम कितना भी अक्लमंद हो विधाता के सहायताके बिना हम कुछ नहीं बनसकते l
Santaptāyasi saṃsthitasya payaso nāmāpi na śrūyate
Muktākāratayā tadeva nalinīpatrasthitaṃ dṛśyate ।
Svātyāṃ sāgaraśuktimadhyapatitaṃ sanmauktikaṃ jāyate
Prāyeṇādhamamadhyamottamaguṇāḥ saṃsargato jāyate ॥
- nītiśataka – Bhartruhari
Water drop that falls on hot iron disappears without a sign. The same water
droplet, when placed on a leaf of a lotus will shine as if it were a pearl. However, if the same water drop, falls into a pearl shell during the svātī rains,
it will turn into a good pearl ! Most likely, inferior, mediocre and noble
qualities arise from the company kept. However there are several clutches
that act on us enforced by fate, due to which it is not in our hands to choose the right place. The Tulasi plant grown in the house is revered and attracts ‘Pooja’ every day, whereas the plant of Tulasi grown in the forest gets
dried and vanishes in course of time without any significance. It is all the fate
that signifies the same thing of the same caliber.
Hence the same droplet of water experiences different
aesthesis.
The droplet on a hot iron fizzes out instantly, without even a trace. Such
would be the outcome of keeping an inferior company. The same droplet, when placed on a lotus leaf, will glisten as if it were a real pearl. Although the
water only 'seems' like a pearl, at least it won't get completely
destroyed like the one on the hot iron. This is similar to keeping a mediocre
company. The person
may seem valuable to the onlooker, but in reality, he is not. When the same
exact droplet descends into a pearl shell at the right time (rain during the
svātī season), it will convert into a real pearl of high quality! Although it was a drop of plain water, it attained the honor of becoming a pearl. Such is the company of the noble.
Being in different environments reaps different end results. So does the
company we keep. To grow as noble and virtuous people, we need to keep the company of such people.
But still I trust that despite having the caliber, capacity, content compared to
others who enjoy the vicinity of great people one must have that luck to gain that level.
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 308
अजरामर सूक्ति – 308
Eternal Quote – 308
त्यज दुर्जनसंसर्गं भज साधुसमागमम् ।
कुरु पुण्यमहोरात्रं स्मर सर्वेश्वरं सदा ॥
త్యజ దుర్జన సంసర్గం భజ సాధు సమాగమం l
కురుపుణ్యమహోరాత్రం స్మర సర్వేశ్వరం సదా ll
కాపథుల తోడు వీడుము
నీపథమును సజ్జనాళి నికటము నిలువన్
తపియించు మెల్లవేళల
ఆపోవక హారిని దలచు మతి పుణ్యమతిన్
దుర్జన సాంగత్యము విడిచిపెట్టు. సజ్జనులతోనే సహవాసము చేయి. పగలూరేయీ
పుణ్యకార్యములు చేస్తూ హరినో హరునో అలసట లేకుండా కొలువు. జన్మ సార్థకము
చేసుకో! ఇది సరళ సంస్కృతములో చెప్పిన చక్కని శ్లోకము.
त्यज दुर्जनसंसर्गं भज साधुसमागमम् ।
कुरु पुण्यमहोरात्रं स्मर सर्वेश्वरं सदा ॥
दुष्टों का साथ छोड़दो, सज्जनों का साथ करो, रात-दिन अच्छे काम करो तथा सदा ईश्वर को याद करो ।
यही मानव का धर्म है ।
एक सफल जीवन जीने का मतलब बड़े बंगले और कार होना नहीं है। सफलता एक सापेक्ष शब्द है,
आखिर। यदि कोई सफलतापूर्वक बुराई की संगति से बच सकता है, अच्छे की संगति में रह सकता है,
अच्छे कर्म कर सकता है और उसे समर्पण कर सकता है जो एक सफलता की कहानी से कहीं
अधिक है!
प्रत्येक कार्य इस विचार के साथ किया जाता है कि यह भगवान को एक भेंट है, जीने का सच्चा वेदांत
माने आध्यात्मिक तरीका है l केवल मंत्रों की श्रृंखला का जाप करना या विभिन्न पूजा-पाठ करना इंसान
को भगवान्
के निकट नहीं लाता । इस वास्तव को हम समझकर आगे बढ़ेंगे तो भगवान्
खुशी से हमें अप्नालेगा l
Tyaja durjanasaṃsargaṃ bhaja sādhusamāgamam ।
Kuru puṇyamahorātraṃ smara
sarveśvaraṃ sadā ॥
Leave the proximity of evildoers; resort to the company of the noble.
Perform virtuous deeds day and night, remember the Lord all the time.
Leading a successful life doesn't mean having big bungalows and cars.
Success is a relative term, after all. If one can successfully avoid the
company of evil, be in the company of good, do good deeds and
surrender to Him
that is more than a success story!
Every deed performed with the thought that it is an offering to the Lord is
the true vedāntic (spiritual) way of living (not just chanting series of
mantras or performing various poojas).
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 309
अजरामर सूक्ति – 309
Eternal Quote – 309
यत्रोऽत्साहसमारम्भः यत्रालस्यविहीनता ।
नयविक्रमसंयोगः तत्र श्रीरचला ध्रुवम् ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रसम्प्राप्ति
యత్రోऽత్సాహ
సమారంభఃయత్రాలస్య విహీనతా l
నయవిక్రమ సంయోగః తత్ర శ్రీరచాలా ధృవం ll
ప్రయత్నములో ఉత్సాహము ఉన్నచోట, అనాసక్తి లేని చోట, వినయము మరియు
ధైర్యముకలిసియుండేచోట, సంపద
స్థిరంగా ఉంటుంది.
ఏదైనా పనిని చేబడితే అందులో ఉత్సాహము కలిగియుండుట అత్యవసరము.
ఉత్సాహము అన్నది ప్రోత్సాహమునకు మూలము. చేపట్టే పనిలో ఉత్సాహము మరియు
అభిరుచి ఉన్నప్పుడు, అవి తనతో, తన పనితో సంబంధము కలిగిన చుట్టుపక్కల
వారిలో ఉత్సాహాన్ని రేకెత్తిస్తుంది. ఇది త్వరగా మరియు మెరుగ్గా లక్ష్యాన్ని
చేరుకోవటానికి నాంది. ముఖంలో ఉత్సాహంగా ఉండటానికి అడ్డంకులు మరియు
ఇటుక గోడలు నిరంతరం కనిపిస్తాయి, చాలా ధైర్యం అవసరం!
ఉత్సాహమన్నది, ప్రాజ్ఞునికి ఒప్పుతుంది కానీ మూర్ఖునికి జతపడదు. మూర్ఖుని
ఉత్సాహము ఉపద్రవమునకు మూలము. అదువల్ల తెలివిగల వానితో శక్తి నిలిచితే ,
ఉదాసీనతకు
చోటు ఉండదు.
జ్ఞానమన్నది ఒక వ్యక్తిలో వినయాన్ని తెస్తుంది. వినయమునకుధైర్యము తోడయితే ఆ
వ్యక్తి యొక్క శ్రేయస్సు పెరుగుతుంది.. శ్రేయస్సు ఉన్నచోట, సమృద్ధి ఉంటుంది. అప్పుడు
సమృద్ధి సంపదకు దారితీస్తుంది!
ఉత్సాహమొకటి
యుండిన
ప్రోత్సాహము
గూర్చి తంద్ర పోకారుచునున్
తాత్సారమ్మును
తొలచుచు
సత్సాధన
చేత మిగుల సంపద కూర్చున్
అందువల్ల, సంపద కోసం ఆకాంక్షిస్తే, ఈ అత్యంత ముఖ్యమైన లక్షణాలను
అలవరచుకొండి.
यत्रोऽत्साहसमारम्भः यत्रालस्यविहीनता ।
नयविक्रमसंयोगः तत्र श्रीरचला ध्रुवम् ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रसम्प्राप्ति
जहाँ पुरुषार्थ में जोश है, जहाँ आलस्य का अभाव है, वहाँ नम्रता और साहस के संयोग में धन का स्थिर
होना निश्चित है।
किसी भी कार्य में उत्साह ही कार्य को आसान बना देता है! जब किसी काम में उत्साह और जुनून होता
है, तो वह आसपास के लोगों में उत्साह पैदा करता है। यह हर किसी में जल्दी और बेहतर लक्ष्य तक
पहुंचने के लिए उत्सुकता की भावना को प्रज्वलित करता है। लगातार सामने आने वाली बाधाओं के
ईंट की दीवारों को तोड़ने का साहस जुटाता है !
जोश अगर बुद्धिमानों को भाता है, तो वे अपने सारे ऊर्जा को इकठ्ठा करतेहुए पूरे लगन के साथ काम में
जुटते हैं ! बुद्धिहीन के जोश गलत दिशा में ऊर्जा नियुक्त करके, काम को रसाभास करदेते हैं l जहां बुद्धि
और निष्ठुरता एक होते हैं, वहां आलस्य के लिए कोई जगह नहीं है। 'अकर्मण्यता', यह शब्द आलस्य
को केवल उत्तम दर्जे का बनाता है, लेकिन कहीं भी उपयोगी नहीं है!
बुद्धि और उचित ज्ञान व्यक्ति में नम्रता लाते हैं। नम्रता और साहस के मिलन में समृद्धि का कोई
ठिकाना नहीं है। जहाँ समृद्धि है, वहाँ बहुतायत है और बहुतायत से धन की प्राप्ति होती है! इसलिए,
यदि आप धन की इच्छा रखते हैं, तो ऊर्ध्व लिखित बहुत ही आवश्यक गुणों को विकसित करें!
yatro'tsāhasamārambhaḥ yatrālasyavihīnatā ।
nayavikramasaṃyogaḥ tatra śrīracalā dhruvam ॥ - pañcatantra, mitrasamprāpti
Where there is zeal in the effort, where there is absence of
indolence, there, in
the conjugation of humility and courage, wealth is certain to
be steady.
Zealousness in any action is what makes the task much
easier! When there is
enthusiasm and passion in what one is undertaking, it kindles
gusto in those
around. It ignites a
sense of eagerness in everyone to reach the goal sooner and
better. To be zealous in the face the hurdles and brick walls
one comes across
constantly, takes a lot of courage!
About zeal, it is said that it suits only the wise, but found
mostly in fools! When there is
energy, shouldn't there be a sense of direction for that
energy? Where there is no
misdirected energy, there is no place for indolence. 'Indolence', the word just makes
laziness appear classy, but is useful nowhere!
Wisdom and proper knowledge bring humility in a person. In the union of humility and
courage, there is no stopping of prosperity. Where there is prosperity, there is abundance
and abundance leads to wealth!
Hence, if aspiring for wealth, inculcate these very essential
attributes!
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 310
अजरामर सूक्ति – 310
Eternal Quote – 310
అజరామర సూక్తి - 310
अजरामर सूक्ति - 310
Eternal Quote - 310
बुद्धिर्यस्य बलं तस्य निर्बुद्धेस्तु कुतो बलम्
वने सिंहो मदोन्मत्तः शशकेन निपातितः
- चाणक्य नीति
బుద్ధిర్యస్య
బలం తస్య నిర్బుద్ధేస్తు కుతో బలం l
వనే
సింహో మదొన్మత్తహ్ శశాకేన నిపాతితః ll - చాణక్య నీతి
దేహబలముకన్నా బుద్ధిబలము ఎప్పుడూ గొప్పదే! పంచతంత్రములోని కుందేలు
సింహము కథలో ఈ విషయాన్ని మనము తెలుసుకొంటాము కదా! భారతములో 11
అక్షోహిణుల సైన్యము కలిగియుండియు 7 అక్షోహిణుల సైన్యము గల పాండవుల చేతిలో
పరాస్తులై ప్రాణాలను పోగొట్టుకొన్నారు. కారణము పాండవుల బలమునకు తోడుగా
కృష్ణుని బుద్ధిబలము
జోడయినది. గెలుపు కు వేరింకేమి యవసరము.
పంచతంత్ర కథలలో శక్తిని నమ్ముకొన్న మూర్ఖ సింహమును కుందేలు తన యుక్తి తో
అడవిలోని బావిలో సింహము ఛాయను చూపి , దానిని వేరు సింహముగా నమ్మింపజేసి
తనకు తానె బావిలో దూకునట్లు చేసిన కథ మనకు తెలిసినదేకదా! కాబట్టి పదునైన
బుద్ధి పరమ శక్తివంతునితో కూడా పోరి గెలువ గలుగుతుంది. ఎప్పటికైనా దేహబలము,
అంగ బలము , అర్థ బలము కన్నా బుద్ధి బలమే దొడ్డది.
శక్తికి
తోడూ యుక్తి యుంటేనే కష్టాలనుండి ముక్తి.
बुद्धिर्यस्य बलं तस्य निर्बुद्धेस्तु कुतो बलम् l
वने सिंहो मदोन्मत्तः शशकेन निपातितः ll - चाणक्य नीति
ज्ञान जो है वह ताकत है। कलेकिन काहाँ मूर्ख के लिए वह ताकत है? जंगल में नशे में डूबा शेर
खरगोश के बुद्धि से कुएँ में फेंक दिया गया। (शेर और खरगोश की पंचतंत्र कहानी में।) हमेशा अपने
प्रतिद्वंद्वी पर जीत के लिए शारीरिक रूप से मजबूत होने की जरूरत नहीं है। कई बार, एक छोटे से
अतिरिक्त ज्ञान एक लंबा रास्ता तय करता है! बुद्धिमान उसके तीक्षण बुद्धि के जरिये, सबसे मुश्किल
परिस्थितियों से भी खुद को बाहर ला सकटा है। पंचतंत्र में लिखा हुवा कहानी की तरह, एक छोटे से
खरगोश एक बहुत बड़ा शेर को कुएँ में गिरादेता है। वह चतुरता से कुएँ के अंदर एक और शेर
निवास करने की बात सामने के शेर से कहता है। गूंगा शेर, उसकी खुद की छवि को दूसरा शेर समझ
कर अपने पूरे शक्तिके साथ कुएँ में खूदकर मर्जाती है ! बुद्धिमान नहीं है, अकल नहीं है तो संसार से
निकलना भी पद सकता है । बुद्धिमान अपनी ऊर्जा को प्रभावी ढंग से, प्रयोग करके विजयी होते हैं।
शक्तिमान से बुद्धिमान बलवान होता है। बुद्धिमान बनो!
Buddhiryasya balaM tasya nirbuddhestu kuto balam l
Vane siMho madonmattaH shashakena nipaatitaH ll - chaaNakya
nIti
He who has wisdom has the strength. Where is the strength for the imbecile? The
intoxicated lion in the forest got thrown down by the rabbit. (In the panchatantra story
of the Lion and the rabbit.)
One doesn't always have to be physically strong to win over his opponent. Many a
times, a little extra wisdom has gone a long way! If one is wise enough and can think
on his toes, he can bring himself out of the toughest situations. Like in the Panchatantra story, a little hare fells a huge lion. He tells the lion that there is another lion dwelling inside the well. The dumb lion, not seeing that it is his own image, pounces into the well, to bring about his own end!
To him who is not wise, even his physical power proves useless. He needs wisdom to
know and decide how to channelize his energies effectively, else, all his efforts will
prove futile.
It is not always muscle power that comes out victorious. Be wise!
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 311
अजरामर सूक्ति - 311 leka
Eternal Quote – 311
अकृत्वा पौरुषं या श्रीः विकासिन्यपि किं तया ।
जरद्गवोऽपि चाश्नाति दैवादुपगतं तृणम् ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार
అకృత్వా పౌరుషం యా శ్రీః వికాసిన్యపికిం తయాl
జరద్గవోऽపి చాశ్రాతి దైవాదుపగతం తృణం ll
అప్రయత్నముగా లేక అదృష్టవశమున సంపద సిద్ధించుట అన్నది, ఒకముదుసలి ఎద్దుకు అప్రయత్నముగా లభించే మేత వంటిది.
అదృష్టము మాత్రమే ఒకరి సంపద యొక్క హేతువు కాకూడదు! సంపద అన్నది ప్రయత్నము లేకుండా వృద్ధి చెందుతుంటే, దానిని గురించి గొప్పగా తలచుకొనవలసినది, తెలుసుకొనవలసినది,ఏమీ లేదు. వారసత్వముగా వచ్చిన సంపద వల్ల గానీ లేదా ‘భాగ్య యోగము’ (Lottery) వలనగానీ కష్టమే లేకుండా సంపాదించిన సంపద వ్యక్తికి ఎటువంటి గౌరవమూ ఆపాదింపజేయదు. కష్టపడకుండా సంపాదన కలుగుటచే, వ్యక్తికి ఆ సంపద యొక్క విలువ తెలిసే అవకాశము కొరవడుతుంది. అట్టితరి, అతడు తన హృదయాన్ని స్వకీయ హితమునకు గానీ, సమాజ శ్రేయస్సుకు గానీ ఉపయోగించలేడు.
‘ఇహము పరము లేని మగడు ఇంటి నిండ, రుచి పచి లేని కూర చట్టినిండ’ అన్న చందమే ఆధనము.
వళ్ళు వంచి తాను పనిచేయబోవక
సంక్రమించి నట్టి సంపదలను
అజగరమ్ము ఓలె అలయక కాపున్న
ఏమి వచ్చు తనకు ఏమి తెచ్చు
ఒక ముదుసలి ఎద్దు అనుకోకుండా లభ్యమైన గడ్డిని మేస్తుంది. ఆ మేత సంపాదించుటలో ఎద్దు చేసిన ప్రయత్నమేమియు లేదు. కష్టపడుటకు ఇష్టపడని వాడు నష్టము లేని ముదనష్టపు సంపాదన కోరుకొనుటయే గాక దానిని వితరణగా ఖర్చు కూడా పెట్టక పాము వలె, తాననుభవించలేక, పరులను అనుభవించ నీక, కాపు కాచుతూ జీవితమును గడిపివేస్తాడు.
కష్టపడి, నిజాయితీగా, శ్రద్ధగా పనిచేసేవాడు మాత్రమే తన శ్రేయస్సు, సమాజ శ్రేయస్సు కోసము పాటుబడి, ప్రజలచే ప్రశంసించబడతాడు.
ఈ వాస్తవమును గుర్తుంచుకొని నడుచుకొంటే ఆవ్యక్తి పరమాత్ముని అనుగ్రహమునకు పాత్రుడౌతాడు.
अकृत्वा पौरुषं या श्रीः विकासिन्यपि किं तया ।
जरद्गवोऽपि चाश्नाति दैवादुपगतं तृणम् ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार
क्या होगा अगर किसी का धन उसके प्रयास के बिना खिल रहा है? यहाँ तक कि एक बूढा बैल भी
संयोग से उपलब्ध होनेवाली घास को चर सकता है!
किसी के धन की समृद्धि के पीछे भाग्य ही एकमात्र प्रेरक शक्ति नहीं होनी चाहिए! यदि उसका धन
बिना प्रयास के फल-फूल रहा है, तो इसमें कोई बड़ी बात नहीं है। हो सकता है कि उसे प्रचुर मात्रा में
विरासत में मिला हो या उसका कोई लाटरी खुली हो। लेकिन अगर वह कडी मेहनत नहीं कर रहा है,
अपने और समाज की भलाई के लिए अपना दिल और आत्मा समर्पित नहीं कर रहा है, तो उस समृद्धि
का कोई फायदा नहीं है!
कवि कहता है, एक बूढा बैल भी उस घास को चरेगा जो संयोग से 'उपलब्ध' हो जाती है। उस भोजन
को 'कमाई' करने में बैल के प्रयास के लिए कोई तालियाँ नहीं बजते! यही बात किसी ऐसे व्यक्ति के
लिए भी लागू होती है जो अपनी संपत्ति को बढाने के लिए कोई प्रयास नहीं करता है।
केवल वही जो कडी मेहनत करता है और साथ ही ईमानदारी और लगन से काम करता है, उसकी
समृद्धि के लिए प्रशंसा की जाती है। किसी की संपत्ति और धन उसके प्रयासों से ही समृद्ध होना चाहिए
न कि केवल भाग्य या संयोग से!
akṛtvā pauruṣaṃ yā śrīḥ vikāsinyapi kiṃ tayā ।
jaradgavo'pi cāśnāti daivādupagataṃ tṛṇam ॥ - subhāṣitaratnabhāṇḍāgāra
What if one's wealth is blossoming without his effort? Even an old bull can
graze the grass that becomes available by chance!
Luck shouldn't be the sole driving force behind the prosperity of one's wealth!
If his wealth is flourishing without effort, there is nothing great about it. He
might have inherited abundantly or his investments might be reaping
tremendous benefits. But if he is not putting in hard work, dedicating his heart
and soul towards the betterment of himself and society, that prosperity is to
no great avail!.
The poet says, even an old bull will graze the grass that becomes 'available' by chance. No applause required for the bull's effort in 'earning' that meal! Same holds true for someone who put in no effort towards thriving his assets or flourishing his property.
Only he who strives hard as well as works honestly and diligently gets to be
lauded for his prosperity. One's assets and wealth should prosper only due to
his efforts and not just due to mere luck or chance!
స్వస్తి.
***************************************
అజరామర సూక్తి – 312
अजरामर सूक्ति - 3112
Eternal Quote – 312
https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/07/312-3112-eternal-quote-312.html
तावद् भयेषु भेतव्यं यावद्भयमनागतम् ।
आगतं तु भयं दृष्ट्वा प्रहर्तव्यमशङ्कया ॥ - चाणक्य नीति
తావద్భయేషు భేతవ్యం యావద్భయమనాగతం l
ఆగతంతు భయం దృష్ట్వా ప్రహర్తవ్యమశంకయా ll
భయము విషయములో, ఎప్పటివఱకు భయమురాదో, అప్పటివఱకు భయపడవలెను.
వచ్చింది అంటే, వెంటనే ఆ భయమునుచూచి, జంకులేకుండ దూరముచేయునుపాయ
మాలోచింపవలెను.
భయము దూరముగా నున్నంతవఱకు భయమును గూర్చి భయపడవలెను. కాని
భయమునకు కారణములైన ఆపద, కష్టము మొదలైనవి వచ్చి తలపై పడుటకు
సిద్ధపడునపుడు భయపడుటకు బదులుగా ఆ భయకారణములను తొలగించుకొను
నుపాయ మాలోచింపవలెను. భయము సంభవించినపుడు భయభీతుడు కారాదని
వేదము చెప్పుచున్నది చూడుడు-
యథా ద్యౌశ్చ పృథివీ చ న భిభీతో న రిష్యతః
ఏవా మే ప్రాణ మా భిభేః |
యథా సూర్యశ్చ చన్ద్రశ్చ న బిభీతో న రిష్యతః
ఏవా మే ప్రాణ మాబిధేః || (అథర్వ. 2-15-1, 3)
ద్యుపృథివీ లోకములు భయపడకయు, హింసింపబడకయు నుండునో, అట్లే ఓ నా
ప్రాణమా! నీవును భయపడకుము. సూర్యచంద్రులెట్లు భయపడకయు,
హింసింపబడకయు నుందురో అట్లే నా ప్రాణమా! నీవును భయపడకుము.
రాహువు మ్రింగెడినని కర
సాహశ్రి యు పారిపోక సతమును నిలుచున్
సాహసమున రాహున్ గని
ఆహవమున యోధుమాడ్కి అచలుండగుచున్
కార్యము కావలెనన్నను
ధైర్యముతో ఎదురు నిల్చి తా పోరుటకై
శౌర్యము కల్గిన చెల్లును
ఆర్యుల ఘన సూక్తి వినుము అక్షత రామా !
కావున కార్య శూరుడు ధైర్యము వీడడు.
तावद् भयेषु भेतव्यं यावद्भयमनागतम् ।
आगतं तु भयं दृष्ट्वा प्रहर्तव्यमशङ्कया ॥ - चाणक्य नीति
डर से डरना चाहिए, जब तक डर का इंतजार है। भय की शुरुआत देखकर, बिना किसी
संदेह के उसे हरा देना चाहिए।
कोई भी अपने डर के लिए खुला निमंत्रण नहीं देना चाहता। खतरनाक परिस्थितियों से
दूर ही रहना बेहतर होता है। किसी भी तरह का उत्पात हो, बड़ा हो या छोटा, हर किसी
का अपना डर होता है। हालाँकि, यह डर तभी तक मान्य है जब तक कि आशंकित
स्थिति की शुरुआत न हो जाए! उन भयानक परिस्थितियों से बचने के लिए अपनी मस्तक
के पुस्तक में सभी तरकीबों को अवश्य आजमाना चाहिए, लेकिन कभी-कभी, सभी
प्रयासों के बावजूद घबराहट को दूर करना संभव नहीं होता है। जब ऐसा होता है, तो उसे
निश्चित रूप से अपने डर को एक तरफ रखना चाहिए और अपनी पूरी ताकत से उसका
मुकाबला करना चाहिए। कोई बहाना नहीं, कोई कसर नहीं! डर के बावजूद खुद को
भयावह स्थिति से बाहर निकालना उसका मुख्य कर्तव्य बन जाता है!
इसके अलावा, हर बार जब कोई अपने डर का सामना करता है, तो उसे ताकत, साहस
और करने में आत्मविश्वास मिलता है। यह अंततः भय को पूरी तरह से खत्म करने में
सहायता करता है!
tāvad bhayeṣu bhetavyaṃ yāvadbhayamanāgatam ।
āgataṃ tu bhayaṃ dṛṣṭvā prahartavyamaśaṅkayā ॥ - cāṇakya nīti
One should fear fears, only as long as the fears are awaited. Upon seeing the onset of
fear, (he) should beat it without a doubt.
No one wants to give an open invitation for their own fears. Dreaded circumstances
are better kept at bay. Be it any kind of phobia, big or small, everyone has their own
fears. However, this fear is valid only until the onset of the feared situation! One should
certainly try all the tricks in his book to avoid those dreaded circumstances, but
sometimes, it is not possible to ward off the trepidations despite all effort. When that
happens, he should most certainly keep his fear aside and fight it off with all his might.
No excuses, no stone unturned! It becomes his prime duty to get himself out of the
fearful situation, despite the fear!
Moreover, each time one faces his fear, he gains strength, courage, and confidence
in the doing. This eventually aids in vanquishing the fear altogether!
స్వస్తి.
*************************************************************అజరామర సూక్తి – 313
अजरामर सूक्ति - 313
Eternal Quote – 313
विद्या
विवादाय धनं मदाय
शक्तिः
परेषां परिपीडनाय ।
खलस्य
साधोर्विपरीतमेतत्
ज्ञानाय
दानाय च रक्षणाय ॥ - अज्ञात
విద్యా వివాదాయ ధనం మదాయ
శక్తిః పరేషాం పరపీడనాయ l
ఖలస్య సాధో విపరీతమేతత్
జ్ఞానయ దానాయచ రక్షణాయ ll అజ్ఞాత
విద్వత్తు, ధనము, బలము చాలామంది కలిగియుంటారు. ఐతే వీటి వినియోగం విషయంలో మాత్రం ఎవరిదారి వారిది. ఈ శ్లోకార్థమును నేను వ్రాసిన ఈ పద్య రూపముల ఒకపరి తిలకించండి.
నేర్చినవిద్యయున్ మరియు నిండగు దార్ఢ్యము తోడ దుర్మతుల్
పేర్చుచు చేర్చినట్టి సిరి పేదల బాధలు మెండు జేయగన్
అర్చితుడెప్పుడున్ చదువు అంగబలమ్ము ధనమ్ము వాడి తా
మార్చును హీనదీన జన మార్గము త్రాతగ నిల్చి నిత్యమున్
దనజన విద్యాబలములు
గన దుర్మత తతికి అహము కల్గించుభువిన్
వినయము కల్గినవాడిల
మనసారా దీనులకును మంచిని కూర్చున్
విద్య, ధనము, బలము అను యీ మూడూ మూర్ఖులందు వివాదము కొరకును, గర్వ
పడుటకును, పరులను హింసించుటకునూ ఉపయోగ పడుచుండగా, సజ్జనులయందు ఇతరులకు జ్ఞాన బోధ కలిగించుటకు, పేదలకు కష్టములలో సహాయము చేయుట కొరకూ, బాధలలో నున్న వారిని రక్షించుట కొరకునూ
ఉపయోగ పడుచున్నది కదా!
విద్యా ధన బలములను మంచి కొరకు ఉపయోగించుకొనువాడు సజ్జనుడు. వీటిని అకారణ వివాదములకు, గర్వ పడుటకు , ఇతరులను బాధ పెట్టుటకూ ఉపయోగించుకొనువాడు దుర్జనుడు. మనము అపురూపమయిన పై మూడుగుణములు పొంద గలిగితే వానిని మంచికి మాత్రమె ఉపయోగించుట మన విధి బాధ్యత కర్తవ్యము.
విద్య, ధనము, బలము అను యీ మూడూ
మూర్ఖులందు వివాదము కొరకును, గర్వ పడుటకును, పరులను హింసించుటకునూ ఉపయోగ పడుచుండగా, సజ్జనులయందు
ఇతరులకు జ్ఞాన బోధ కలిగించుటకు, పేదలకు కష్టములలో సహాయము
చేయుట కొరకూ, బాధలలో నున్న వారిని రక్షించుట కొరకునూ
ఉపయోగ పడుచున్నది కదా!
విద్యా ధన బలములను మంచి
కొరకు ఉపయోగించుకొనువాడు సజ్జనుడు. వీటిని అకారణ వివాదములకు, గర్వ పడుటకు , ఇతరులను బాధ
పెట్టుటకూ ఉపయోగించుకొనువాడు దుర్జనుడు. మనము అపురూపమయిన పై మూడుగుణములు పొంద
గలిగితే వానిని మంచికి మాత్రమె ఉపయోగించుట మన విధి బాధ్యత కర్తవ్యము.
विद्या विवादाय धनं मदाय
शक्तिः परेषां परिपीडनाय ।
खलस्य साधोर्विपरीतमेतत्
ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय ॥ - अज्ञात
ज्ञान तर्क के लिए, धन अपमान के लिए, शक्ति दूसरों को पीड़ा देने के लिए बुरे लोग
इस्तेमाल करते हैं l – वही
अच्छे लोग जो महान होते हैं वे क्रमशः जागरूकता, देने और रक्षा के लिए इसका उपयोग करते हैं l
संपत्ति स्वयं समस्या नहीं है, यह जिस तरह से उन्हें उपयोग में लाया जाता है वह चिंता का कारण बनता है! ज्ञान का प्रयोग भिन्न-भिन्न व्यक्तियों द्वारा भिन्न-भिन्न प्रयोजनों के लिए किया जाता है। बुराई दूसरों के साथ बहस करने और अपने कौशल का वृधा प्रदर्शन करने के लिए दुर्जन उपयोग करते हैं। जबकि, सज्जन अपनी जागरूकता के लिए और कल की तुलना में बेहतर इंसान बनने के लिए और अधिक सीखने में रुचि रखते हैं।
दुष्ट व्यक्ति के हाथ में पैसा उसे घमंडी और लापरवाह बना देता है। वह इस धारणा के साथ घूमता है कि पूरी दुनिया उसके अधीन है और बाकी सभी उसकी सेवा करने के लिए हैं। एक महान व्यक्ति के हाथ में वही संपत्ति रहेगी तो, वे दूसरों के सहायता के लिए उपयोग करते हैं। उनकी देने की प्रकृति जरूरतमंदों को संसाधन उपलब्ध कराती है।
ताकत एक ऐसी क्षमता है जो गलत हाथों में होने पर खतरनाक हो सकती है l दुष्ट इसका प्रयोग दूसरों को सताने और पीड़ा देने के लिए उपयोग करते हैंl दूसरों को दर्द में देखकर उनका मनोरंजन होता है l जबकि, कुलीन लोग उतनी ही ताकत लगाते हैं जितना कि कमजोरों की मदद करने के लिए इस्तेमाल किया जाता है; वे सुनिश्चित करते हैं कि कमजोरों की रक्षा की जाए और उनकी देखभाल की जाए।
एक अच्छे व्यक्ति के साथ जीवन में या मृत्यु के बाद कोई बुराई नहीं हो सकती। उसकी अच्छाई भी उसके साथ नहीं मरेगी। उन्होंने जो बीज बोए हैं, वे उसके बाद भी जीवित रहते हैं और उनके जाने के लंबे समय बाद तक समाज को लाभ पहुंचाते हैं। अपनी संपत्ति को सही दिशा में उपयोग करने के लिए रखें। यही दुनिया को एक बेहतर जगह बनाता है!
vidyā vivādāya
dhanaṃ
madāya
śaktiḥ
pareṣāṃ
paripīḍanāya
।
khalasya sādhorviparītametat
jñānāya
dānāya
ca rakṣaṇāya
॥ - Ajnaata
Knowledge is for argument, wealth is for
insolence, strength is for tormenting others - the evil are opposite of the
noble (who use the) same for awareness, giving and protecting respectively.
Possessions themselves are not the problem,
it is the manner in which they are put to use that cause concern!
Knowledge is applied for different purposes
by different people. The evil apply their entire knowledge base to argue with
others and to show off their prowess. Whereas, the noble are interested in
learning more for their own awareness and becoming better people than they were
yesterday.
Money in an evil man's hand makes him
arrogant and reckless. He walks around with the notion that the entire world is
under his rule and everyone else is meant to serve him. The same asset in a
noble man's hand is put to use for the benefit of others. His giving nature
makes the resources available to those in need.
Strength is a faculty that can be dangerous
when in wrong hands, rather, in wrong shoulders :). The evil ones use their
strength for torturing and tormenting others; they are entertained by seeing
others in pain and will not hesitate to use it for the wrong purposes. Whereas,
noble people put the same strength to use for helping the weak; they make sure
the weak are protected and taken care of.
No evil can happen to a good man, either in
life or after death. His goodness won't die with him either. The seeds he has
sown outlive him and benefit society long after he is gone. Put your assets to
use in the right directions. This is what makes the world a better place!
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 314
अजरामर सूक्ति – 314
Eternal Quote – 314
उद्यमस्साहसं
धैर्यं बुद्धिश्शक्तिः पराक्रमः ।
षडेते यत्र
वर्तन्ते तत्र देवाः सहायकृत् ॥
ఉద్యమం సాహసం ధైర్యం బుద్ధిః శక్తిః పరాక్రమః l
షడతే యత్ర వర్తంతే తత్ర దేవః సహాయకృత్‌ ll
పూనిక, సాహసం, ధైర్యం, బుద్ధి,శక్తి, పరాక్రమం - ఈ ఆరు ఉన్నచోట దైవ సహాయము
తప్పక ఉంటుంది.
పూనిక లేకుండా, పరిశ్రమ లేకుండా ఏ
పనీ జరుగదు. దైవం కూడా తోడ్పడదు.
పాఠాంతరము ఈ విధముగా ఉన్నది.
ఉత్సాహ సాహసం ధైర్యం బుద్ధిః శక్తిః పరాక్రమః l
షడతే యత్ర వర్తంతే తత్ర దేవః సహాయకృత్‌ ll
తపన, సాహసం, ధైర్యం, జ్ఞానం, బలం, ధైర్యం - ఈ 6 లక్షణాలు కలిగియుండె వారికి
దేవతలు సహాయపడతారు.
ఉత్సాహము లేనివారికి, సోమరితనం కలిగినవారికి కూడా దేవతల సహాయము
దుర్లభము.
శ్రీ కృష్ణుడు జీవితంలోని ప్రతి రంగమునకు, ఉపయోగకరమైన సూత్రములను
భగవద్గీతలో వివరించినాడు. నిష్కామ కర్మ యోగానికి సంబంధించిన ఒక
మహత్తరమైన సూత్రమును మనకు అనుగ్రహించినాడు. నిస్వార్థత ఉంటే, కార్యము
విజయవంతమయినప్పుడు అహమన్నది ఉండదు, మరి ఒకవేళ విఫలమైనా నిరాశ,
వ్యామోహం వెన్నంటవు. నిష్కామత అంటే చర్య చేసేటప్పుడు కర్త-భావము
లేకపోవుటయే
కదా!.
ఒక వ్యక్తికి పని చేయాలనే ఉత్సాహం ఉంటే; తాను సమస్యలను సంతోషముతో
స్వీకరించుతాడు. కారణము తనవద్ద అందుకు తగిన ధైర్యంగ బుద్ధికుశలత,
అవసరమగు శరీర సౌష్ఠవము ఉన్నాయి. అందుచేత అతనికి తప్పక దైవబలము
అందుతుంది.
పైన చెప్పిన 6 గుణాలు 90% వాటా కలిగియుంటే అదృష్టము అనగా దైవసహాయము
10% మాత్రమె పనిచేస్తుంది. సరైన దిశలో ప్రయత్నము లేనపుడు, శ్రమ వ్యర్థమై
పొతుంది. సాహసాము, ధైర్యము, జ్ఞానము, బలము కలిసి ఉన్నప్పుడు మాత్రమే శ్రమ
గుర్తించబడుతుంది. ఈ 6 గుణాలు ఒకచోట చేరినప్పుడు, దేవుళ్ళు కూడా తమ పక్షాన
ఉండి విజయంతో ఆశీర్వదించడం తప్ప వేరే మార్గం లేదు!
ప్రతి ఒక్కరి జీవితంలో అవకాశాలు వస్తాయి. పైన పేర్కొన్న 6 లక్షణాలతో కూడిన వారు
మాత్రమే అవకాశాలను స్వాధీనం చేసుకోగలరు. వారు నిరంతరమూ భగవదనుగ్రహ
పరిపూరితులు.
उद्यमस्साहसं
धैर्यं बुद्धिश्शक्तिः पराक्रमः ।
षडेते यत्र
वर्तन्ते तत्र देवाः सहायकृत् ॥
उद्यमिता , साहस , धैर्य , बुद्धि, शक्ति और पराक्रम ये छः गुण जिस व्यक्ति में होते हैं, ईश्वर
भी उसका सहायक होता है |
ऊपर दिए
श्लोक का पाठांतर इस प्रकार है l
उत्साह
साहसं धैर्यं बुद्दि शक्ति पराक्रम:।
षडेते यत्र
वर्तंते तत्र देवो सहायकृत्।।
याने जिस इंसान के अंदर उत्साह,साहस,धीरज, बुद्धि,शक्ति और पराक्रम ये ६ गुण होते हैं स्वयं
देवता उसकी
सहायता करते हैं।
भगवान श्रीकृष्ण ने जीवन के हर क्षेत्र में उपयोगी सिद्धांतों की व्याख्या की है। युद्ध के मैदान से
गीता ने एक महत्वपूर्ण सिद्धान्त दिया निष्काम कर्मयोग का। निष्कामता यदि है तो सफल होने पर
अहंकार नहीं आएगा और असफल होने पर अवसाद, विषाद नहीं होगा। निष्कामता का अर्थ है
कर्म करते समय कर्ताभाव का अभाव होना।
परिश्रम, साहस, पराक्रम, बुद्धि, बल, साहस - ये ६ (गुण) जहां कहीं भी क्रियाशील होते हैं, वहां देवता सहायक होते हैं।
भगवान भी गैर जोशीले और आलसी की मदद नहीं करते!
अगर किसी व्यक्ति में काम करने का जज्बा हो; चुनौतियों का सामना करने के लिए पर्याप्त बहादुर है; उसकी बुद्धि, शक्ति और साहस का उपयोग करें - तभी देवता मदद करेंगे।
जैसा कि वे कहते हैं, 'सफलता' 90% पसीना और 10% भाग्य है। भाग्य का 10% तभी काम आएगा जब कोई पसीने के लिए तैयार होगा! जब सही दिशा में नहीं होगा, तो पसीना व्यर्थ प्रयासों को जन्म देगा। किसी की मेहनत तब मायने रखती है जब उसके साथ साहसिकता, बहादुरी, ज्ञान, शक्ति और साहस हो। जब ये 6 गुण एक साथ आ जाते हैं, तो देवताओं के पास भी उनके साथ रहने और उन्हें सफलता का आशीर्वाद देने के अलावा कोई विकल्प नहीं होता है!
हर किसी के जीवन में मौके आते हैं और चले जाते हैं। ऊपर बताए गए सभी 6 गुणों में से केवल एक ही अवसरों का लाभ उठाने और उनमें से सर्वश्रेष्ठ बनाने में सक्षम होगा।
udyamassāhasaṃ
dhairyaṃ
buddhiśśaktiḥ
parākramaḥ
।
ṣaḍete
yatra vartante tatra devāḥ sahāyakṛt
॥
Industriousness, adventurousness, bravery, wisdom, strength, courage -
wherever these 6 (qualities)
are operative, Gods are helpful.
Even Gods do not help the non-zealous and
lazy!
Bhagvan Shrikrishna has explained useful principles in every sphere of life.
From the battlefield, his Gita gave an important principle of Nishkaam
Karmayoga. If there is selflessness, then there will be no ego when successful,
and there will be no depression when lost. Nishkamata means the absence of
doer-feel while performing action.
If a person has the zeal to work; is brave enough to take challenges; use his
wisdom, strength and courage - only then
shall the Gods help.
Like they say, 'success' is 90% perspiration and 10% luck. The 10% of luck will
be useful only when one is ready to perspire! When not in the right direction,
perspiration will lead to futile efforts. One's industriousness counts when it is
accompanied by adventurousness, bravery, wisdom, strength and courage.
When these 6 attributes come together, even Gods have no choice but to be on
their side and bless them with success!
Chances come and go in everyone's life. Only the one with all of the 6 qualities
mentioned above will
be able to seize opportunities and make the best of them.
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 315
अजरामर सूक्ति – 315
Eternal Quote – 315
नाभिषेको न
संस्कारः सिंहस्य क्रियते मृगैः ।
विक्रमार्जितवित्तस्य
स्वयमेव मृगेन्द्रता ॥ - हितोपदेश, सुह्रुद्भेद
నాభిషేకో న సంస్కారః సింహస్య క్రియతే మృగైః l
విక్రమార్జిత విత్తస్య స్వయమేవ మృగేంద్రతా ll – హితోపదేశము-
సుహృద్భేదము
జంతువులలో, పట్టాభిషేకము మరియు వివిధ విధములగు సంస్కారములచేత
సింహమును రాజును చేయుట లేదు. అది కేవలము తన సహజ పరాక్రమము
కారణముగా తమకు కావలసిన మేరకు అరణ్యమును స్వాధీనములో ఉంచుకొని
అడవికి రాజుగా గుర్తింపబడుతూ వుంది. అది తన చేతలచేతనే తన ఆధిక్యత
నిరూపించుకొంటూ వున్నది.b అందుకే పెద్దలంటారు ‘చెప్పడం కన్నా చెయ్యడం మిన్న’
అని.
అడవిలో గంభీరంగా తిరుగుతున్న సింహానికి కిరీటధారణా సంరంభము లేదు, ఇతర
జంతువులు అదొక ప్రత్యేక కార్యక్రమముగా ప్రకటించి సంబరాలు జరుపుకొనుటయూ
లేదు. సింహమును వనరాజుగా ఎవరూ ప్రకటించాల్సిన అవసరము లేకుండానే. ఆ
జంతువు యొక్క శక్తి, ధైర్యం, శౌర్యం మరియు నిర్భీతిని తమకు తాముగా
తెలుసుకొని, తమ ఏలికగా గుర్తించుతూ ఉన్నాయి. కారణమూ మన లో గల లక్షణములను, సంఘములో మన చుట్టూ ఉన్నవారు జాగ్రత్తగా పరిశీలించుతూ ఉన్నారు. ఆ విషయమునెరింగి, మానవులమైన మనము జాగ్రత్తగా సద్గుణ సంపన్నత సాదించితే సమాజముచే గౌరవింపబడుతాము.
మన పనిలోని నాణ్యత మాట అటుంచి, ధైర్యము, ధర్మము, ఔదార్యము, పాండిత్యము
ప్రతిభ కలిగివుంటే తమ చుట్టూ వున్నా పౌరులు మనలను నిర్ద్వంద్వముగా తమ కన్నా
మిన్నగా, తమ
ప్రభువుగా తలపోసెదరు.
కావున మాట్లాడవలసినది మనము కాదు మన చేతలు.
नाभिषेको न
संस्कारः सिंहस्य क्रियते मृगैः ।
विक्रमार्जितवित्तस्य
स्वयमेव मृगेन्द्रता ॥ - हितोपदेश, सुह्रुद्भेद
जानवरों में कोई राज्याभिषेक या अनुष्ठान नहीं किया जाता है; प्राकृतिक कौशल के कारण जो क्षेत्र का अधिग्रहण करता है वही जंगल का राजा बनाता है। इ सारे गुण सिर्फ शेर को ही रहते हैं l उसीलिए वह वनचरों का राजा मानाजाता है
l
कथनी की तुलना में करनी ज्यादा असरदार होती है!
जंगल में भव्य रूप से घूमते हुए एक शेर का न तो ताज पहनाया जाता है और न ही उसके लिए अन्य जानवरों द्वारा कोई अनुष्ठान या उत्सव मनाया जाता है । वास्तव में उसे जंगल का राजा घोषित करने की भी आवश्यकता नहीं है। अन्य सभी जानवर उसकी शक्ति, साहस, वीरता और निडरता से जानते हैं और मानते हैं कि वह सही राजा है! ऐसा हमारे कार्यों का प्रभाव होना चाहिए।
गुण जो भी हो: वीरता, धर्मपरायणता, उदारता, बड़प्पन, पान्दितीप्रकर्षा, और बुद्धि, जरूर
रहना चाहिए l केवल भाषण के बजाय उसके संबंधित कार्यों के माध्यम से अपनी योग्यता व्यक्त किया जाना चाहिए।
कार्यों को अपने लिए बोलने दें!
nābhiṣeko
na saṃskāraḥ
siṃhasya
kriyate mṛgaiḥ
।
vikramārjitavittasya svayameva mṛgendratā
॥ - hitopadeśa,
suhrudbheda
No coronation or ritual is done by animals; Acquisition (of territory) due to natural
prowess makes him King of the jungle.
Actions speak louder than words!
A lion majestically roaming in the jungle did not have a crowning ceremony, nor
were any rituals performed by the other animals for him. He doesn't even have
to be declared as the King of the Jungle. All the other animals know by his
power, courage, valor and fearlessness that he is the rightful king! Such should
be the effect of our actions.
Whatever be the quality: bravery, piety, generosity, nobility, or intelligence, the
asset should be expressed through
its respective deeds rather than just speech.
Let actions speak for themselves!
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 316
अजरामर सूक्ति – 316
Eternal Quote – 316
अनायासेन मरणं विना दैन्येन जीवनम् ।
देहान्ते तव सायुज्यं देहि मे पार्वतीपते ॥
అనాయాసేన మరణం వినాదైన్యేన జీవనమ్‌ l
దేహాంతే తవసాయుజ్యం దేహిమే పార్వతీపతే ll
ఓ పార్వతీ పతీ! దైన్యంలేని జీవితాన్ని, అనాయాస
మరణాన్ని, ప్రసాదించి ఆపై
నీ సాయుజ్యాన్ని అనుగ్రహించు’’ అని వేడుకొంటాడు త్రికరణ
శుద్ధిగల్గిన భక్తుడు.
ఓ కపటి ‘కామిత ఫల వ్రతము’ చేసి దేవునితో ‘‘పడిపోవుటకు సిద్ధముగా ఉన్న ఈ
పూర్వీకుల ఇంటిని అమ్మగా వచ్చిన ధనమంతా హుండీలో వేస్తా’’ నని తన కోరికను
విన్నవించుచుకొన్నాడు. దేవుని అనుగ్రహముతో అతడి కోరిక సిద్ధించింది. అయితే ఆ
కపట భక్తుడు ఇంటి విలువను ఒక రూపాయిగానూ తాను పెంచుకున్న పిల్లి ధరను
యాభై లక్షలుగా నిర్ణయించి, రెంటినీ కలిపి అమ్ముతానని బేరం పెట్టినాడు. దేవుని
దయతో ఇల్లు అమ్ముడు పోయింది. ఇల్లు అమ్ముడుపోయయిన తరువాత, ఇంటిలో
ఉన్న హుండీలో ఒక రూపాయిని వేస్తూ ఇంటిని అమ్మిన ఈ డబ్బంతా, అంటే అతను ఈ
డబ్బంతా అన్నది ఆ రూపాయకు పెట్టుకొన్న పేరు,దేవుని స్వంతం అంటూ వేసినాడు.
ఇటువంటి వారు ‘వినా దైన్యేన జీవనం’ అన్న మాటకు అనుకూలముగా తానూ అమ్మిన
డబ్బును గూర్చి తలచినాడుకానీ అట్టివానికి భగవంతుడు ‘అనాయాసేన మరణం’
ఇవ్వదని ఊహించుకోలేక పోయినాడు. అందకే ‘కాళ్ళముందు చూపు చూచుకోవద్దు’
అంటారు పెద్దలు
మనసు
బురుద నింపి మరి దైవమును వేడు
ధూర్తజనుల
కున్న దుమ్ముదులుప
తగిన
చెంప పెట్టు తప్పక తానిచ్చు
పళ్ళు
రాలిపోవ పరమ శివుడు
ఖరము
గుర్రమేనాడు కాలేదని తెలియడా
కాకి
కోకి లగుటన్నది కలవార్తని తలవడా
కపట
పూజనములు చేయ గళరకంఠు డెరుగడా
తగిన
కర్మ ఫలమునిచ్చి దండన విధియించడా!
అంతులేని ఆశలతో, కోరరాని కోర్కెలతో, సూక్ష్మములో మోక్షమొసగు సులభమైన
పూజలతో, ఆదేవుని మభ్యపెట్టుటధికమైన ప్రయాసే! అది కేవలము పాము సగము
నోటకరచిన కప్ప ఎదుట కనిపించే పురుగును మింగే ప్రయత్నము చేసిన విధముగా
వుంటుంది.
అందుకే గీతాచార్యుడు సత్కర్మాచరణ యూధమునకు
కర్మణ్యేవాధికారస్తే మా ఫలేషు కదాచన ।
మా కర్మఫలహేతుర్భూః మా తే సంగోఽస్త్వకర్మణి ।। 2 -
47।। అని చెప్పినాడు.
శాస్త్ర విహిత కర్తవ్య కర్మను ఆచరించుటయందే నీకు అధికారము కలదు, కానీ ఆ కర్మ
ఫలముల పైన నీకు హక్కు లేదు. నీవే కర్మ ఫలములకు హేతువు అని ఎప్పుడూ అనుకోకు
మరియు చేయవలసిన కర్మలు మానుటలో ఆసక్తి ఉండరాదు. అట్టి వానికి
మరణానంతరము భగత్
సాయుజ్యము దొరుకుతుంది.
अनायासेन मरणं विना दैन्येन जीवनम् ।
देहान्ते तव सायुज्यं देहि मे पार्वतीपते ॥
हे परमेश्वर ! मुझे सहजतासे मृत्यु , दैन्य रहीत जीवन और देहांतके पश्चात आपसे सायुज्य (अथवा एकरूपता )
देनेकी कृपा करें !
'सहजतासे मृत्यु' की सुंदर व्याख्या महामृत्युजंय मंत्रमके द्वितीय पंक्थी में मिलती है”
“उर्वारुकमिव बन्धनान्मृत्योर्मुक्षीय माऽमृतात् ||"
पकी हुई ककडी, खरबुजा या पके फल जैसे अपनी डंठल से- टहनी से अपने आप अलग होते है वैसे
मनुष्य का नैसर्गिक आयुर्मान शतक पुर्ण, माने अपने पूरा इस जीवन का कर्मा बंधन छूटनेके बाद,
पहले नही , अवधीपुर्व - समय के पुर्व ही अपघात, रोग या आपत्ती से अचानक यातनामय मरण ना दे
प्रभु !
विना दैन्येन का आशय भी गहरा है | दीनता में कई बाते अभिप्रेत है | केवल दारिद्र्य ही नही | जैसे मैं किसीका सहारा लेकर लाचार बनकर अपना जीवन यापन ना करूँ | वृद्धावस्थामें खाना-पिना, चलना -फिरना चरितार्थ के लिए दीन ना बनुँ | अतिंम क्षण तक स्वतंत्रता से जी सकु ऐसा आशीर्वाद मुझे देना !
सायुज्य परमेश्वर से एकरूपता पुर्णरूपेण समा जाना है | यही हर भक्त की मुक्ती की आकांक्षा रहती है | 'हिंदीखोज़' शब्दकोष में मिला इसका विवरण देखीये :
सायुज्य. किसी में मिलकर उसके साथ एक होने की अवस्था या भाव। इस प्रकार पूरी तरह से मिलना कि दोनों में कोई अंतर या भेद न रह जाय। पूर्ण मिलन। २. पाँच प्रकार की मुक्तियों में से एक प्रकार की मुक्ति ...
anāyāsena maraṇaṃ vinā dainyena jīvanam ।
dehānte tava sāyujyaṃ dehi me pārvatīpate ॥
Death without exertion, life without affliction, your proximity
(attainment of your abode) upon leaving the body - grant me these, O husband of
Pārvati!
Upon being asked 'what do you want?’ there may be a plethora of wishes
one wants to ask for. A big house, a
bigger bank balance, plentiful youth, good children, lots of friends, good
health and the list can be
endless!
But, the author of this verse has very simple, yet profound and eternal
wishes to ask for!
No matter how many riches one is showered with if he is enduring a
painful existence in his body, who would not want to be liberated from that
pain?! The best ambiences and the
greatest food will prove repulsive for someone who is suffering from pain of
any kind - it could be physical pain, being on life support, etc., or a mental
affliction as well. Everyone wants to
live a fruitful and satisfying life and pass away peacefully without much
effort, exertion or toil. This is
certainly something to pray for!
While living, there can be multitudes of scarcities - there are places
where there is not enough drinking water, enough food to eat or a shelter to
sleep under. Such scenarios are not
pleasant and one would want to be released from the affliction of any kind of
poverty. This is surely something to
pray for so that goals can be pursued without strife.
Throughout our lives, we are taught to engage in good deeds so that we
are liberated from the bondage of birth and death. Attaining this is the final goal for
everyone. If one is granted the abode of
the Lord Himself, a merger with the Lord of Pārvati and being one
with Paramashiva Himself, what more would one ever want?!!
Think about it... Aren't these the
aspects one should contemplate upon and ask for?!
స్వస్తి.
*************************************************************
అజరామర
సూక్తి – 317
अजरामर सूक्ति – 317
Eternal Quote – 317
अहन्यहनि
भूतानि गच्छन्तीह यमालयम् ।
शेषाः
स्थावरमिच्छन्ति किमाश्चर्यमतः परम् ॥ - महाभारत, वनपर्व
అహన్య హని భూతాని గచ్ఛంతీహ హిమాలయమ్ l
శేషాః స్తావరమిచ్ఛంతి కిమాశ్చర్యమతః పరం ll
ప్రతి రోజు, జీవులు యమ (మరణం) నివాసానికి వెళతారు. మిగిలిన వారు అమరత్వం కోసం
కోరుకుంటారు. ఇంతకంటే ఆశ్చర్యకరమైన
విషయం ఏముంటుంది ?!
పై శ్లొకముఆధారముగా, అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి గారు వ్రాసిన కవితకు నా స్వేచ్ఛా నువాదమును
మీ ముందు ఉంచుచున్నాను.
నిన్న
ఉన్నది నేడు లేదు
నేడు ఉండిన రేపు లేదు
ఇదియె
దేవుని కాలచక్రం
మ్రింగివేయును అగుచు నక్రం (నక్రం = మొసలి)
నిన్న
ఉంటిమి నేడు ఉందుము
రేపు
మనగతి తెలియకుందుము
శాశ్వతమ్మనుమాట
ఒక భ్రమ
తెలియగాలవిది
నిజముగా ప్రమ (ప్రమ = వాస్తవము)
సాగుచుండును
సాంతమియ్యది
స్వీకరించుము
నిజములే ఇది
మానవులు మర్త్యులు. కావున వారు మరణించక తప్పదు. నేడు కాకుంటే రేపు, ఏదో ఒక రూపంలో
లేదా మరొక రూపంలో మరణాన్ని చూదవలసిందే! జీవితం యొక్క వాస్తవికత అనగా జనన
మరణాదులు పుట్టిన క్షణం నుండే స్పష్టమైనప్పటికీ, జీవులు ఏదో ఒకవిధంగా ఆ సమస్య నుండి
తప్పించుకొని కలకాలము బ్రతుకవలెననుకొంటారు. అంతకన్నా మూర్ఖత్వము ఏముంటుంది!
మనం నిజంగా ఆలోచిస్తే, అన్ని భయాలకు మూల కారణం, మరణ భయం. 'తెలియని భయం'
చాలా తీవ్రంగా ఉంటుంది. అది సమస్త జ్ఞానాన్ని అధిగమించి నిరంతరమూ చావును గూర్చియే
ఆలోచింపజేస్తుంది. అజ్ఞానమే ఆనంద మనుకోనేవారికి భయమూ లేదు బాధా లేదు. జీవితము
అంతమైన తరువాత ఏమి జరుగుతుందో తెలిస్తే, భయం అంతగా పట్టుకోకపోవచ్చు. సైన్స్
ఎక్కువగా వివరించలేని లేదా నిరూపించలేని ఒక జటిల సమస్య ఇది. అదే తెలిస్తే ‘కరోనా’ మనల
కలవరపెట్టదు. ఇటు scintists అటు బాబాలు, ముల్లాలు, pasters ఎవరూ ఏమీ చెప్పలేక చేయలేక
‘కరోనా’ ను కళ్ళారా చూస్తూ మంచి కాలము రావలేనని మాత్రమే కోరుకొంటూ వున్నారు. శాస్త్రం
రుజువును మాత్రమే నమ్ముతుంది. కానీ తత్వశాస్త్రము మొదట పూర్తిగా విశ్వసిస్తుంది మరియు
తరువాత దాని ప్రామాణికతను గ్రహిస్తుంది! వేదాంత విజ్ఞానానికి విధానమే కీలకము. మన
పూర్వులగు ఋషులు అన్నివిషయములపైనా, అత్యంత ఆగాహన కలిగిన అత్యున్నత శ్రేణి
శాస్త్రవేత్తలు. కాబట్టి, వారి మాట మనకు శిరౌధార్యము.
"జన్మ
ఇచ్చునది జీవితం మరణము దానికి అంతం "
शेषाः स्थावरमिच्छन्ति किमाश्चर्यमतः परम् ॥ - महाभारत, वनपर्व (यक्ष प्रश्न)
प्रतिदिन
अनेक जीवात्माएं यमलोक जाती हैं, अर्थात उनकी मृत्यु होती है | तब भी शेष अमर होने
की इच्छा
रखते हैं इससे बडा आश्चर्य और क्या हो सकता है !
इसी यक्ष
प्रश्न को आधार लेके अटल बिहारी वाजपेयीजी ने कविता लिखी थी-
जो कल थे,
वे आज नहीं हैं
जो आज हैं, वे कल नहीं होंगे
होने, न होने का क्रम,
इसी तरह
चलता रहेगा,
हम हैं,
हम रहेंगे,
यह भ्रम भी
सदा पलता रहेगा।
अपने सामने मौत का मचा यह तांडव देखके भी हृदय में कोई कौंध नहीं उठती, वैराग्य नही
जगता। मसलन, सद्विचार के अनेक कारण मिलने पर भी सम्यक परिणमन नही होता। सोचें, हम
क्यो चाहते हैं कि ये महामारी दूर हो? ताकि हम फिर से अतृप्त वासनाओं, कामनाओं, अपने
अहम, काम-क्रोध व मोह को जी सकें। महत्वाकांक्षाओं के नाम पे अपने स्वार्थ व लालच को पूरा
कर सकें। क्या है ये जो इस महान विपदा में भी लोगों को 'रेमडेसिवीर' की कालाबाज़ारी करने,
100 की दाल 120में बेचने, जिंदगियों को ताक पे रखके नेताओं को चुनाव लड़ने के लिए प्रेरित
करता है। वास्तव में ये जो भी है न ये कोरोना से भी खतरनाक वायरस है। कोरोना देर सबेर चला
जायेगा पर ये स्वार्थ, लालच, अहंकार, वासनाओं और
अतृप्त
इच्छाओं का वायरस आखिर कब जाएगा? क्या बनेगी इसके लिए भी कोई वैक्सीन?
आचार्य
पूज्यपाद 'इष्टोपदेश' में लिखते हैं- विपत्तिमात्मनो मूढ़ः परेषामिव नेक्षते।
दह्यमान- मृगाकीर्णवनांतर-
तरुस्थवत्।। (यानि जंगल मे लगी आग की ज्वाला से जल रहे मृगों से आच्छादित वन के मध्य खड़े
पेड़ पर बैठे मनुष्य की तरह मूर्ख प्राणी अन्य की विपत्ति/मृत्यु तो देखता है पर अपनी विपत्ति की
सुध नहीं लेता।)
ये विपत्ति भी एक ऐसा ही 'मेगा अलार्म' है जो हमें उस नींद से जगा रहा है जिसके आगोश में हम
खुद को इतना बड़ा समझ बैठे हैं कि 'कोई और' व 'कुछ और' नज़र ही नहीं आता। बस अब फिर
कहीं हम इसे झाकी लेकर न सो जाएं।
मैं आज ज़द पे अगर हूँ, तो ख़ुश-गुमान न हो।
।ahanyahani bhūtāni gacchantīha yamālayam ।
śeṣāḥ sthāvaramicchanti
kimāścaryamataḥ param ॥ - Mahābhārata, Vana parva
All creatures go to death one by one. In spite of this, rest, who are not
dead, yet wish
to live forever.
Nothing is more surprising than this, day in and day out, mortal beings see
death
in one form or another. It could be
the passing of a near and dear one or road kill
on the street. Although the reality of life rather, death is evident from the very
moment of birth, beings want to believe that somehow they will be spared that
trouble! What can be a more astonishing phenomenon than that! Isn't this denial
the biggest wonder of the world?
If we really think about it, the root cause for all fears is, the fear of
death. Be it
claustrophobia, hydrophobia, or whatever other phobia or Karona, the main
underlying cause is the fear that one might die in those circumstances. The 'fear of
the unknown' is so intense that it overbears all other knowledge. One wants to
embrace the 'ignorance is bliss' philosophy and pretend that the unknown shall
never come to him just so he doesn't have to face that 'fear of the unknown'!
Someone once asked, "if death meant just leaving the stage long enough to change
costume and come back as a new character...would you slow down or speed up?"
If one knew more about what happens after life, the fear might not be so gripping.
This is one arena where science has not been able to explain or prove much.
Science believes only on seeing proof. But philosophy first believes completely and
then perceives its authenticity! This method of learning is the key to vedāntic
knowledge. Scriptures given by the rishis (sages) come to aid here. They were
scientists of the highest order who experienced life beyond life. So, guess there is
some bearing to what they have written!
“One day your
life will flash before your eyes. Make sure it is worth watching.”
స్వస్తి.
******************************************************
అజరామర
సూక్తి – 318
अजरामर सूक्ति – 318
Eternal
Quote – 318
वैद्यानां शारदी माता पिता च कुसुमाकरः ।
यमदम्ष्ट्रा स्वसा प्रोक्ता हितभुक् मितभुक् रिपुः ॥
వైద్యానాం
శారదీ మాతా పితాచ కుసుమాకరః l
యమదంష్ట్రా
స్వసా ప్రోక్తా హితభుక్ మిత భుక్ రిపుః ll
వైద్యులకు
శరదృతువు తల్లి లాంటిది మరియు వసంతకాలం తండ్రి లాంటిది. ఈ రెండు కాలాలు మృత్యుదేవత
అయిన యమరాజు యొక్క రెండు దంతాలుగా భావించవలసియుంటుంది. దీనికి ఒకే ఒక పరిష్కారం
ఉంది, అదే
హితాహారం మితాహారం తినడం.
వర్షాకాలంలో
పేరుకుపోయిన శరీరములోని పిత్తము తరచుగా శరదృతువులో సూర్య కిరణాల వల్ల చిరాకు
చెందుతుంది. అందువల్ల, పిత్తమును చల్లార్చుటకు ఆహారం
తీసుకొనుట అత్యవసరము. అనేక చేదు మరియు ఘాటైన రసాలతో ఆయుర్వేదమున తయారు చేయబడిన
ఘృతాన్ని తగిన మోతాదులో వైదుని సలహా ప్రకారము తీసుకొంటే మంచిది. ఆయుర్వేద ఔషధములలో
తిక్తఘృత, మహతిక్త ఘృత, భూనింబాది ఘృత,
అమృత భల్లాతక అవలేహ, పంచతిక్త ఘృత, మహాఖాదిరాది ఘృత మొదలైనవి వైద్య పర్యవేక్షణలో తీసుకొనుట మంచిది.
శరదృతువులో
పిత్తమును చల్లార్చడానికి,
వీరేచనము కొరకు, అంటే కడుపును శుభ్రము చేయుటకు ఈ ఔషధములు తీసుకొనుటచే,
ఆ పిత్తము శరీరము నుండి బయటకు వస్తుంది.
ముఖ్యముగా
శరదృతువులో, తీపి రసాలు మరియు తిక్త రసాలను పెద్ద పరిమాణంలో తీసుకోవాలి; కానీ అతిశయముగా మాత్రము కాదు. తగినంతగా ఆహారమును తీసుకోవాలి. ముఖ్యంగా
శరదృతువులో ఒక విషయం గుర్తుంచుకోవాలి, ఆకలి ఉన్నప్పుడు
మాత్రమే ఆహారం తినాలి; ఆకలి ఉంటే తప్ప ఆహారం తినకూడదు;
లేకపోతే శరీరములో పిత్తము పెరుగుతుంది.
ఆయుర్వేదం
ప్రకారం, శరదృతువులో
రక్తదానం చేయకూడదు అని ఆయుర్వేదము చెబుతుంది.
శరదృతువులో, చేదు రసాలు, ఆలస్యంగా జీర్ణం కావడము చేత, అప్పళములు, ఊరగాయలు, పుల్లని పదార్థాలు, ఉప్పు
వంటివి తినకూడదు అతిగా తినకూడదు. ఎందుకంటే అవి మన శరీరంలోని పిత్తాన్ని పెంచుతాయి
శరత్కాలంలో చంద్రుని కిరణాలలో శరీరముపై పడుట మంచిది.
శరదృతువు
సమయంలో చాలా ఆరోగ్య సమస్యలు ఉన్నందున, ఆ ఋతువు వైద్యుడికి తల్లి లాంటిది.
మదన
లేదా మన్మధ ప్రమేయము లైంగికమగు లేదా
ఇతరత్రా కోరికలను విపరీతముగా పెంచి మనిషిని ఊపిరి సలుపనివ్వదు. కోరికను పెంచడం
ద్వారా, అది
మనిషిని ఎక్కడలేని ఉద్వేగముతో కూడిన అసౌకర్యమును పెంచి అతడిని అనారోగ్యమునకు గురి
చేస్తుంది.
అస్వస్థతకు
గురియైనపుడు, వారు యమలోకమునకు దగ్గరయినట్లే కదా! సోదరి అంటే తీసుకొనే యోగ్యత కల్గినది.
అందుకే యమసదనము వైద్యునికి సహోదరి. ఈ బంధుగులగు ఈ ముఖ్యమగు మూడు కారణములు, వైద్యుని
సంపాదనకు ఎంతగానో దోహదపడుచు, అతనికి ధనమును అవసరానికి మించి సంపాదించే విధముగా సహాయ
పడుతాయి.
అదే
హితాహారము మితాహారము తీసుకొంటూ ఆరోగ్యమును
అనవరతము కాపాడుకొనే వ్యక్తికి వైద్యుని
అవసరము ఉండదు. అందుకే అతను వద్యునకు శత్రువుతో సమానము.
హితము
మితమగు ఆహారమే మనిషి ఆరోగ్యమునకు మూలకారణము.
यमदम्ष्ट्रा स्वसा प्रोक्ता हितभुक् मितभुक् रिपुः ॥
अर्थात वैद्यों के लिए शरद ऋतु माता के समान तथा वसन्त ऋतु पिता के समान है । यह दो ऋतु मृत्यु
के देवता यमराज की दो दाँत है ऐसा समझना चाहिए । इसके लिए केवल एक ही उपाय है कि हित
कर आहार तथा लघु आहार का सेवन करें ।
वर्षा ऋतु में संचित पित्त शरद ऋतु में सूर्य की किरणों से सहसा कुपित हो जाती हैं । अतः पित्त के
शमन के लिए खाद्यान्न का सेवन करना चाहिए । तिक्त रस से युक्त जैसे कि करेला तथा तिक्त द्रव्यो से
सिद्ध किया घृत का सेवन करना चाहिए । जैसे कि आयुर्वेदोक्त औषधि तिक्तक घृत, महातिक्तक घृत,
भूनिम्बादि घृत, अमृत भल्लातक अवलेह, पँचतिक्त घृत , महाखदिरादि घृत आदि ।
शरद ऋतु में पित्त के शमन के लिए विरेचन, यानी पेट साफ के लिए औषधि सेवन करना चाहिए;
जिससे कि शरीर में से पित्त बाहर निकल जाएँ ।
शरद ऋतु में विशेष रूप से मधुर रस तथा तिक्त रस का अधिक मात्रा में सेवन करना चाहिए; परंतु
गुरु आहार नहीं; अपितु लघु आहार का सेवन करना चाहिए । शरद ऋतु में विशेष रूप से एक बात
का ध्यान रखना चाहिए कि जब भूख लगे तभी भोजन करना चाहिए; जब तक भूख ना लगे तब तक
भोजन नहीं करना चाहिए; अन्यथा आपके शरीर में पित्त बढ़ जाएगी ।
आयुर्वेद के अनुसार शरद ऋतु में रक्त दान नहीं करना चाहिए क्योंकि शरद ऋतु में रक्त मोक्षण के
लिए कहा गया है l शरद ऋतु में कटु रस, देर से पचने वाली, पापड, अचार, खट्टी चीजें, नमकीन
आदि का सेवन नहीं करना चाहिए क्योंकि इससे आपके शरीर में पित्त बढ़ेगीऔर आप अग्निमान्द्य
रोग से ग्रसित हो जाएँगे । शरद ऋतु में चन्द्रमा की किरणों में टहलना चाहिये ।
शरत्काल के समय इतने आरोग्य समस्याएँ
रहनेसे वैद्याकेलिये वह माता सामान होती है l
कुसुमाकर माने मन्मध. मदन या मन्मध इच्छाओंको परिवर्धन करता है, चाहे वे श्रृंगार के हो या अन्यथा l
किसी चीज पर लालासता बढ़ने से आदमी का असहानता बढ़ाता है और उसे तुरंत अनारोग्य बनादेता है l
जा लोग अस्वस्थ होजाते हैं तो वे यमलोक के निकट होते हैं l बहन निकट बंधू होती है न l इसीलिए यमदंष्ट्र
वैद्याकेलिए भगिनी सामान है l इन आप्त बन्धुवों के जरिए वैद्य अच्छा कमासकता है l
जो मिताहार और हिताहार लेता है वह दुरुस्त रहनेसे वैद्य की जरूरत नहीं पड़ती, उसलिए वह
वैद्यका दुश्मन बनजाता है l
इस श्लोक यह सूक्ति हमें दी है कि आहार अवसर से ज्यादा नालो और सदा केलिए तंदुरुस्त रहो l
vaidyānāṃ śāradī
mātā pitā ca kusumākaraḥ ।
yamadamṣṭrā svasā
proktā hitabhuk mitabhuk ripuḥ ॥
For a doctor, autumn is the mother, Cupid is the father. The
toot of Yama (Lord of death) is the sister. One who eats
suitable and measured
portions is the enemy!
The narration is given according to European seasons. Please
follow.
When does one go to a doctor? When he is sick. The doctor
earns a living because sick people come to him. People fall
sick when the weather changes, like during autumn. They
fall sick when they are love-struck and are not eating or
sleeping well. Those in the clutches of death will certainly
visit a doctor in an effort to get better. Kith and kin aid to
one's prosperity. Likewise, autumn, Cupid and clutches of
death help the doctor to keep the doctor's practice alive! Hence,
the poet very humorously says that they are like family to
him.
The poet proceeds to say that he who eats suitable food in
limited portions is an enemy to the doctor! Such a person will
stay fit and healthy, and will not need to see him. Isn't it
only the enemies that curtail the growth and prosperity of
another person! So, he is a doctor's enemy.
Moral of the story: eat healthily and eat within limits. It is
the biggest open secret to good health! Just by being
conscious and aware of what is going into your mouth, you
can keep illnesses at bay. He who has health has hope. He
who has hope has everything! May everyone have everything!
స్వస్తి.
అజరామర
సూక్తి – 319
अजरामर सूक्ति – 319
Eternal Quote – 319
यावत्स्वस्थो
ह्ययं देहः यावन्मृत्युश्च दूरतः ।
तावदात्महितं
कुर्यात् प्राणान्ते किं करिष्यति ॥- चाणक्य नीति
యావత్స్వస్థో హ్యయం దేహో యావన్మృత్యుశ్చ దూరతః ।
తావదాత్మహితం కుర్యాత్ప్రాణాన్తే కిం కరిష్యతి ॥ - చాణక్య నీతి – 4 – 4
ఎంతవఱకైతే, ఈ, దేహము ,
రోగములేనిదై యుండునో, మఱియు,
ఎంతకాలము, మరణము, దూరముగా నుండునో, అంతవఱకు, తనకు మేలును
గలిగించు ధర్మాచరణము, పుణ్యకర్మలను, చేయుచుండవలెను, ప్రాణములు పోయిన
తరువాత, ఏమి చేయగలడు?
ఈ విషయమునే భర్తృహరి ఈ క్రింది విధముగా తెలియజేసినారు:
యావత్సస్థ మిదం శరీర మరుజం
యావజ్జరా దూరతో,
యావచ్చేన్ద్రి య శక్తిరప్రతిహతా
యావర్షయో నాయుషః |
ఆత్మశ్రేయసి తావదేవ విదుషా కార్యః
ప్రయత్నో మహాన్‌,
పన్దీస్తే భవనే తు కూపఖననం
ప్రత్యుద్యమః కీదృశః ||(భర్తృ.వైరా.75)
ఏనుగు లక్ష్మణ
కవి గారి అనువాదము:
ధృతిగొని
రోగముల్ జరయు దేహమునొంపకముందె, ఇంద్రియ
ప్రతిహతి లేక
ముందె, తన ప్రాణ విరామము కాక ముందె పం
డితజను డాదరింప
దగు ఠీవి బ్రయత్నము ముక్తికిన్ మహో
ద్దత శిఖి
నిల్లుగాలు తరి దాలిమి నూతులు త్రావ్వుతోప్పునే?
శరీరము రోగము లేకుండ స్వస్థతగా
నున్నప్పుడు, ముసలితనము రాకముందే, ఇంద్రియ
శక్తి పటుత్వము కలిగియున్నప్పుడు, ఆయుస్సు క్షీణింపనపుడు బుద్దిమంతుడు తన
శ్రేయస్సు కొఱకు మిక్కిలి ప్రయత్నింపవలెను. అటులకాక అన్నియు క్షీణించిన తరువాత
ప్రయత్నించుట కొంప తగులబడుచుండ బావి త్రవ్వుటకు ప్రయత్నించుటవలె
వ్యర్థమగును.
ఆత్మకల్యాణము కొఱకు నేమి చేయవలెనో జవాబు-
కురు పుణ్య మహోరాత్రం స్మర నిత్యం
మహేశ్వరమ్‌ |
త్యజ దుర్జన సంసర్గం భజ సాధు
సమాగమమ్‌ ||
రాత్రింబవళ్లు పుణ్యకర్మలు చేయుము. పరమేశ్వరుని నిత్యము స్మరింపుము. దుర్జన సాంగత్యము విడువుము. సజ్జన సాంగత్యము చేయుము. కాని క్రింది పరిస్థితి యుండును.
వ్యాఘ్రీవ తిష్ఠతి జరా
పరితర్జయన్తీ,
రోమాశ్చ శత్రవ ఇవ ప్రహరన్తి గాత్రమ్‌ |
ఆయుః పరిస్రవతి భిన్నఘాదివామ్చో,
లోకో న చాత్మహిత మాచరతీతి చిత్రమ్‌ ||
భర్తృహరి సుభాషితము – వైరాగ్య శతకము -38
(చాణక్య రాజనీతి
శాస్త్రము 4-24)
ఏనుగు లక్ష్మణ కవి గారి అనువాదము:
కడు వెరపించుచున్
ముదిమి గద్దరి బెబ్బులిమాడ్కి నున్న, దె
క్కుడుపగదా
యలంబలె దెగుళ్ళు శరీరము నొంచుచున్న, వె
ప్పుడు జను భిన్న
కుంభజల ముంబలె నాయువు లిట్టులయ్యు, దా
రుడుగక మానవుల్
దురిత మోలి నొనర్చుచు నున్నవారహో !
భయంకరమైన పెద్దపులి వలె వృద్ధావస్థ భయభీతుని చేయుచుండును. రోగములు
శత్రువులవలె శరీరమును ఆక్రమించుచుండును. పగిలినకుండనుండి నీరు
స్రవించునట్లు ఆయుస్సు క్షీణించుచుండును. అయినను మనుష్యుడు తన కల్యాణము, పెళ్లి కాదు మేలు, కొఱకు ప్రయత్నము చేయడు. ఇది మహా విచిత్రము.
यावत्स्वस्थो ह्ययं देहः यावन्मृत्युश्च दूरतः ।
तावदात्महितं
कुर्यात् प्राणान्ते किं करिष्यति ॥- चाणक्य नीति
इस नीति में चाणक्य कहते हैं जब तक हम स्वस्थ हैं, हमारा शरीर हमारे नियंत्रण में है, तब तक
आत्म कल्याण के लिए पुण्य कर्म कर लेना चाहिए। क्योंकि, मृत्यु होने के बाद कोई भी कुछ नहीं
कर सकता है।
अच्छे स्वास्थ्य का महत्व बताते हुए आचार्य कहते हैं कि धर्म, अर्थ, काम और मोक्ष ये चारों पुरुषार्थ
सिर्फ तब ही मिल सकते हैं, जब हमारा शरीर स्वस्थ हो। इसीलिए हम स्वस्थ बने रहे, इसके लिए
जरूरी काम करते रहना चाहिए।
अच्छा खान-पान, योग-प्राणायाम, संतुलित दिनचर्या का पालन करने से हम रोगों से बच सकते हैं।
स्वस्थशरीर से धर्म-कर्म जैसे पूजा, दान-पुण्य कर सकते हैं। इसीलिए जब तक शरीर स्वस्थ है,
हमें पुण्य कर्म करलेना चाहिए।
- हमारे अच्छे काम ही हमारा जीवन सफल कर सकते हैं। मृत्यु के बाद कोई भी कुछ नहीं कर
सकता है।
yāvatsvastho hyayaṃ
dehaḥ
yāvanmṛtyuśca
dūrataḥ
।
tāvadātmahitaṃ
kuryāt
prāṇānte
kiṃ
kariṣyati
॥ - cāṇakya
nīti
As long as the body is healthy, as long as death is far away (when younger),
perform deeds beneficial for the soul. What can (one) do at the end of life (when
death is near)?
When in good health and form, most of the time and energy is spent on accruing
more wealth, properties, possessions, etc. All the younger years of life are
engaged in 'enjoying life'. But in reality, the indulgences while 'enjoying life' only
harm the progress of the soul. The poet says, when hale and healthy, perform
deeds beneficial to the soul. No one knows when he will draw his last breath. But
then, it is a known factor that most people live through their youth, grow old and
eventually face death. When still young,
when death is 'presumed' to be far away, that is the time to work on performing
good deeds. What can one do from his deathbed when he is barely able to take
care of himself!
The general misnomer among youth is that virtuous actions and noble deeds
can be saved for a later date! The truth is, one has to rush to start being aware
of his actions and benefiting his soul as early as he can. When one lifetime is
just not enough to contemplate on everything, one cannot think he will be able to
accomplish everything in just a few years later! Another issue will be all the
unwanted vāsanas (tendencies) he has accumulated in this birth as well.
Unlearning and relearning again at a much later stage of life will make it harder
than ever to think about uplifting the soul!
soul. One has to contemplate every single day if his actions were pro-active
towards the soul or degenerative. Only then can he move in the direction of
progress!
స్వస్తి.
*****************************************
అజరామర
సూక్తి – 320
अजरामर सूक्ति – 320
Eternal
Quote – 320
नाकाले
म्रियते जन्तुः विद्धः शरशतैरपि ।
कुशकण्टकविद्धोऽपि
प्राप्तकालो न जीवति ॥ - महाभारत
నాకాలే మ్రియతే జంతుః విద్యః శరశతైరపి l
కుశకంటక విద్యోऽపి ప్రాప్తకాలో న జీవతి ll మహా భారతము.
ఇదే శ్లోకార్థము గరుడ పురాణము లోనూ, నారద పాంచరాత్రములోనూ ఉన్నది.
నా ప్రాప్త కాలే మ్రియతే విద్యః శరశతైరపి l
తృణాగ్రేణాపి సంస్ప్రుష్టః ప్రాప్తకాలో న జీవతి ll
నారద పంచరాత్రం-ప్రాథమిక రాత్రే-అధ్యాయః-3
ఒక వ్యక్తిని లేక ఒక జీవిని, వంద బాణాలతో కొట్టినప్పటికీ, అతనికి లేదా దానికి
మరణకాలము సమీపించకపోతే మరణించుట జరగదు. అదే మృత్యువు
ఆసన్నమయితే గడ్డి ముల్లు తాకినప్పటికీ అతను లేక ఆ ప్రాణి జీవితము ముగిసి
పోవలసినదే!
ప్రతి ప్రాణీ తన కర్మఫలమను మూట నెత్తికెత్తుకొని భూమి మీదకు రావటము
జరుగుతుంది. ఆ ఫలితమును అనుభవించుటకు తోడుగా ఈ జన్మలో కర్మలు తప్పక
చేయవలసి వస్తుంది. వాని ఫలితము మరుజన్మలో అనుభవించవలసి వస్తుంది. ఇదే
జనన మరణ చక్రము.
జీవి భూమిపై ఈ కర్తవ్య నిర్వహణ పూర్తిచేసేవరకూ జీవించియుండక తప్పదు.
మరుక్షణమే పరలోకము ప్యానిన్చాకా తప్పాడు.
చావుకు కారణము మాత్రము తథ్యము. అది అతి చిన్నదే కావచ్చు అతి భయానకమిందే
కావచ్చు. ఒకవేళ ఎవరయినా కారణము లేకనే పోయినారను భ్రమ మనలో కలిగినా,
శరీరారాంతరాళములో ఎదో లోపముతో మరణించవచ్చు. అందుకే పెద్దలు ‘నిందె
లేనిదే బొందె పోదు’ అన్నారు.
పోగాలము దాపురించినచో, నిలువరించే సామర్థ్యము ఎవరికీ లేదు. సమయము
ముగిసినప్పుడు, చెప్పాపెట్టకుండానే క్షణాల్లో చనిపోవచ్చు. కొన్నిసార్లు, అత్యంత
అసాధ్యమైన పరిస్థితుల నుండి బయటపడిన వ్యక్తి అత్యల్ప కారణాల వల్ల
మరణించవచ్చు. శ్లోకములో చెప్పిన రీతిగా గడ్డిపరక మొన కుచ్చుకొని, లేక ముల్లు
కుచ్చుకొని కూడా గతించవచ్చు. అందుకే శంకరులవారు
భజగోవిందం భజగోవిందం గోవిందం భజ మూఢమతే l
సంప్రాప్తే సన్నిహితే కాలే నహి నహి రక్షతి డుకృఞ్కరణే ll
అర్థము మీరు ఎన్నోమార్లు విన్నదే!
అందువల్ల, భయంతో జీవితాన్ని గడపడం వల్ల ప్రయోజనం లేదు. అట్లని
విశృంఖలముగా జీవించినవారికి విపరీత పరిణామాలు ఎదుర్కొనక తప్పదు. మనం
బ్రతికి ఉన్నప్పుడు మనం జీవితాన్ని పూర్తిస్థాయిలో గడపాలి కదా! అందుకు అలవాట్లు
ఎంతో ప్రముఖ పాత్రను పోషించుతాయి.అందుకే ఎవరో ఇలా అన్నారు, “మీరు మీ
విధిని మార్చలేకపోతే, మీ వైఖరిని
మార్చుకోండి”. ‘శుభస్య శీఘ్రం’.
नाकाले म्रियते जन्तुः विद्धः शरशतैरपि ।
कुशकण्टकविद्धोऽपि प्राप्तकालो न जीवति ॥ - महाभारत
इसी
श्लोकार्थ को हम नारद पान्चारात्रम में और गरुड़ पुराण में भी देखसकते हैं l
नाप्राप्तकालो म्रियते विद्धः शरशतैरपि ।
तृणाग्रेणापि संस्पृष्टः प्राप्तकालो न जीवति ।। ३.२० ।।
नारदपञ्चरात्रम्/प्रथमैकरात्रे/अध्यायः ३
सौ बाणों से भेदने पर भी प्राणी की मृत्यु नहीं होती, यदि उसका समय न हो। उसका समय आ जाए,
वह तिनके के कांटे के स्पर्श से भी नहीं बचेगा।
प्रत्येक प्राणी अपने-अपने सामान के साथ यानी कर्म फल के साथ इस संसार में आता है। मनुष्य को
उन सभी कर्मों और कार्यों को समाप्त करना पड़ता है जो उस जीवन में समाप्त होने के लिए होते हैं।
वास्तव में इ दो प्रकार के होते हैं l एक तो कर्म फल को भुगतना दूसरा इस जीवित में अच्छे या बुरे कर्म
करना l
जब उसके जीवन का उद्देश्य प्राप्त नहीं हुआ है, चाहे कुछ भी हो जाए, वह जीने वाला है। हमने बार-
बार सुना या देखा है कि कुछ लोग सबसे घातक दुर्घटना से बच जाते या सबसे खराब महामारी से
प्राणों के साथ बाहर आ जाते हैं। ये इस तथ्य के उदाहरण हैं कि उनके जीवन का उद्देश्य अभी तक
प्राप्त नहीं हुआ है। श्लोक कहता है कि यदि समय अभी तक पक नहीं गया है, तो वह एक और
सूर्योदय देखने के लिए जीवित रहेगा, भले ही वह सौ बाणों से छेदा गया हो।
इसके विपरीत, यदि यहां उसका कार्य पूरा हो जाता है, तो कुछ भी या किसी में भी उसे रोकने की
क्षमता नहीं है। जब उसका समय समाप्त हो जाता है, तो कोई कारण भी नहीं होता जिसकी
आवश्यकता होती है। एक स्वस्थ व्यक्ति पल भर में मर सकता है। कभी-कभी, एक व्यक्ति जो सबसे
असंभव परिस्थितियों से बच जाता है, वह सबसे तुच्छ कारणों से गुजर भी सकता है। वह एक छोटे गड़े
में पाँव रखकर कंकड़ पे गिरपडता है और मर सकता था। या, जैसा कि श्लोक कहता है, उसे घास के
एक कांटे से चुभकर जान गवाँलेसक्ता है जो उसकी मृत्यु का कारण बन जाता है। ये केवल 'निमित्त-
मात्र' (मात्र कारण) हैं बनजाते हैं l इसलिए, मृत्यु के निरंतर भय में जीवन जीने का कोई मतलब नहीं है।
इसमें कोई कुछ नहीं कर सकता। क्या हमें जीवित रहते हुए जीवन को पूरी तरह से नहीं जीना चाहिए!
इसलिए किसी ने एक बार कहा था, "यदि आप अपना भाग्य नहीं बदल सकते तो अपना दृष्टिकोण
बदल दें"। इसके बारे में सोचो...
nākāle mriyate jantuḥ viddhaḥ śaraśatairapi ।
Kuśakaṇṭakaviddho’pi praaptakaalo
na jīvati ॥ - mahābhārata
The same sloka is almost repeated in Garuda Purana and Narada
paancharaatra also. The text is given here under.
Na praapthakaalo mriyate vidyah shara shatairapi l
Trinaagrenaapi samsprishtah praaptakaalo na jīvati ll
A being, even when pierced by a hundred arrows, will not die if it is not his
time. Come his time, he will not survive even the touch of a straw thorn.
It's all in good time! Each and every being comes to this world with his very
own baggage. One has to exhaust all the deeds and actions that are meant
to be exhausted in that life. When the purpose of his life has not been
achieved, no matter what happens, he is going to live. Time and again, we
have heard or seen that some people survived the deadliest crash or came
out of the worst epidemic, etc. These are examples of the very fact that their
life's purpose is not attained yet. The verse says that if the time is not ripe yet,
he will live through to see another sunrise even if pierced by a hundred
arrows.
On the contrary, if his assignment here is done, nothing or nobody has the
capacity to hold him back. When his time is up, there is not even a reason
that is needed. A healthy person could drop dead in an instant. Sometimes,
a person who has survived the most impossible circumstances could pass on
due to the most trivial of the reasons. He could trip on a pebble and die. Or,
as the verse says, he could be pricked by a strand of hay which becomes
the reason for his death. These are only 'nimitta-mātra' (mere causes), means
to an end, so to speak (figuratively and literally).
Hence, there is no point living life in perpetual fear of death. There is nothing
one can do about it. Shouldn't we live life to the fullest when we are alive!
That's why someone once said, “If you can't change your fate, change your
attitude”. Think about it...
స్వస్తి.
అజరామర సూక్తి – 321
अजरामर सूक्ति – 321
Eternal Quote – 321
अरे भज हरेर्नाम क्षेमधाम क्षणे क्षणे ।
बहिस्सरति निःश्वासे विश्वासः कः प्रवर्तते ॥ - गुरुकौमुदी
అరే! భజ హరేర్నామ క్షేమధామ క్షణే క్షణే l
బహిస్సరతి నిఃశ్వాసే విశ్వాసః కః ప్రవర్తతే ll
అరే అన్నది సంస్కృతములో సంబోధన. ఈ సందర్భములో ఓ మనసా! అని గ్రహించవచ్చు. ప్రతి క్షణమూ భగవంతుని పవిత్ర నామాన్ని జపించండి. నిశ్వాసము జరిగినతరువాత ఉఛ్వాసము జరుగుతుందన్న విశ్వాసము ఎక్కడ ఉంది?
ఇందులో మనిషి మనసు కోతి వంటిది. స్థిమితము లేదు, స్థిరత్వము లేదు. నిలకడ లేదు. అందుచే క్షణము కోపము క్షణము ఆనందము. అటువంటి వ్యక్తి మనస్తత్వము ఏనిమిషానికి ఎట్లుంటుందో ఎరుగుట కష్టము. అటువంటి వ్యక్తులతో అసలు దూరముండుట మంచిది అని ఈ క్రింది విషయము తెలుపుతూ ఉన్నది.
క్షణే రుష్టాః క్షణే తుష్టాః రుష్టా తుష్టా క్షణే క్షణే l
అవ్యవస్థిత చిత్తానాం ప్రసాదోऽపి భయంకరః ll
క్షణం కోపం క్షణం శాంతం కల్గినవారి ప్రసన్నత కూడా ఎంతో భయంకరముగా ఉంటుంది.
హరిని తలతువో హరుని తలతువో
పరి పరి విధముల పరుని తలతువో
నిముసమేని నీ పట్టు వీడకుము
వేరేమీ నీ వెదురు చూడకుము
శ్వాస వదిలితే పీల్తువొ లేదో
అర్ధాంతరముగ వదలి పోదువో
మానక తలవుము దేవుని నామము
కాంచగ నీగతి కతడే గమ్యము
अरे भज हरेर्नाम क्षेमधाम क्षणे क्षणे ।
बहिस्सरति निःश्वासे विश्वासः कः प्रवर्तते ॥ - गुरुकौमुदी
ओह (आत्मा)! हर पल भगवान के शुभ नाम का जाप करें। यह विश्वास कहाँ है कि जो साँस निकल गई है, वह वापस अंदर आएगी?
इंसान का दिमाग बंदर की तरह होता है। कोई स्थिरता नहीं, कोई सीमा नहीं। क्रोध का क्षण
आनंद का क्षण बदलते ही रहते हैं। लेकिन ए नहीं बोलसकते कि कौनसा क्षण कब आएगा l ऐसे
व्यक्ति की मानसिकता किसी भी क्षण क्या होती है, यह जानना मुश्किल है। निम्नलिखित श्लोक
-एक संकेत है कि ऐसे लोगों से दूर रहना बेहतर है।
क्षणे रुष्टा: क्षणे तुष्टा: रुष्टा तुष्टा क्षणे-क्षणे।
अव्यवस्थित चित्तानाम् प्रसादोऽपि भयंकर:।।"
क्षण-क्षण में रुष्ट और तुष्ट होने वालों की प्रसन्नता भी अति भयंकर होती है.!
जीवन में हमें सफलता के लिए संघर्ष करना ही पड़ता है और संघर्ष के लिए कड़ी मेहनत जरुरी है। कड़ी मेहनत के बिना केवल बस बेकार बैठकर सफलता की चाहत से कुछ भी प्राप्त करना मुश्किल होगा। जीवन में बेहतर बनने के लिए और सफलता पाने के लिए आपको कड़ी मेहनत करनी ही होगी, कड़ी मेहनत का परिणाम हमेशा फायदेमंद होता है, कड़ी मेहनत कभी भी व्यर्थ नहीं होती है, इसलिए कहते हैं कि परिश्रम करते रहो। सच यही है कि एक परिश्रमी व्यक्ति ही सफलता प्राप्त करता हैं, जो व्यक्ति भाग्य के भरोसे बैठ जाता हैं उन्हें कभी भी सफलता का सुख प्राप्त नहीं होता। इस बात इसका सार भी उपरोक्त श्लोक से संबंधित है l
हरिहर अंतर देखना नहीं
नाम स्मरण तो छोड़ना नहीं
पता नहीं कब साँस टलेगा
एक ही पल में दिवस ढलेगा
Are bhaja harernāma kṣemadhāma kṣaṇe kṣaṇe ।
Bahissarati niḥśvāse viśvāsaḥ kaḥ pravartate ॥ - Gurukaumudī
Oh (self)! Chant the auspicious name of Śrīhari every second. Where is the faith that the breath that has gone out will come back in?
One should be thinking of the Almighty (Nārāyaṇa) constantly. One can choose any deity that is a personal choice. But connection and faith are common to all choices! The verse says, 'do not procrastinate thinking of the Lord, even for one moment. What is the guarantee that the air we breathe out will come back in?' We breathe in and breathe out constantly, but the one thing that is certain for every being is death. There is no saying who will breathe their last at which moment. So we can't save good deeds for another day. Every single deed, action and thought should be accompanied with 'arpaṇa bhāva' (spirit of offering). That makes life worthwhile. There is no selfishness. That makes one live life with no regrets because every action has already been executed with a higher prospect in mind. One's life becomes satisfactory, significant and meaningful.
స్వస్తి.
*****************************************
అజరామర
సూక్తి – 322
अजरामर सूक्ति – 322
Eternal Quote - 322
कृपणेन समो दाता न भूतो न भविष्यति।
अस्पृशन्नेव वित्तानि यः परेभ्यः प्रयच्छति।। - सुभाषितरत्नभाण्डागार
కృపణేన
సమో దాతా న భూతో నభవిష్యతి l
అస్పృశన్నేవ
విత్తాని యః పరేభ్యః ప్రయచ్ఛతి ll
కృపణుడు అనగా లోభి, లోభితో సమానమైన దాత ఈ ప్రపంచంలోనే లేడట. గతంలో
లేరట. భవిష్యత్తులో ఉండబోరట. ఎందుకంటే తానూ తినడు. ఒకరికి పెట్టడు. కానీ
మరణించే సమయమున మాత్రము మొత్తమంతా ఎవరికో ధారపోసి పోతాడు.
ఇంతటి దాత ఈ జగతిన మనకు దొరకడు కదా!
ఆ విధంగా, పాపం కర్ణుడు, శిబి, బలి చక్రవర్తులెవ్వరూ కూడా పరమలోభి తో
సరిసమానము కారేమో! పరమలోభితో సరిసమానమైన దాత భూతభవిష్యద్వర్తమాన
కాలాలలో లేరని నిష్కర్షగా తేల్చి చెప్పేస్తున్నాడు సుభాషితకారుడు. అందులకై ఉన్న
ముఖ్య కారణం ఏమిటంటే లోభి తన లోభత్వముతో తన సంపాదనను తను, తన
పరివారము ఎవరూ అనుభవించకుండా అంతా కూడబెడుతూ, చివరకు తన
సంపాదనను తన చేతులతో తాకను కూడా తాకకుండా తనువు చాలించవచ్చు లేదా
అది అతనికి తెలియకుండానే
అన్యాక్రాంతమై కూడా పోవచ్చు.
సాధారణంగా దాత తన దగ్గర ఉన్నది తన స్వహస్తాలతో వేరే వారికి దానం చేస్తాడు.
లోభి తన ధనమును కనీసము తను ముట్టుకోకుండానే ఇతరులకు దానము
చేసినట్టైంది. కాబట్టి లోభితో సమానమైన దాత భూత భవిష్యద్వర్తమానాలలో లేడనే
చెప్ప వచ్చు.
నిజానికి ఈ కోవకి చెందిన వారిని మనం వర్తమాన ప్రపంచంలో చాలా మందినే
చూస్తున్నాము - వార్తా పత్రికల్లోనూ, సాంఘిక మాధ్యమాలలోనూ తరచు గమనిస్తూ
ఉన్నాము. ఇది కాకుండా కొందరు దాతలు 10 రూపాయలు దానము చేసి 1000
రూపాయల ప్రకటన వేయించుకొంటారు. ‘కుడి చేతి దానము ఎదమచేతికి
తెలియకూడ’దంటారు పెద్దలు.
వీలున్నంత వరకూ, పరమేశ్వరార్పణముగా భావించి చేసే దానమునకు ప్రతిఫలము
పరమేశ్వరానుగ్రహము..
अस्पृशन्नेव वित्तानि यः परेभ्यः प्रयच्छति ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार
अर्थात- कंजूस के समान दाता भला ओर कौन होगा? जो अपने काम के लिए धन का कुछ भी उपयोग न करके दूसरों के लिए उसे छोड़ जाता है।
कृपण मनुष्य के समान दानी न तो भूतकाल में कोई हुआ और न भविष्य में कोई होगा ।क्योंकि और लोग तो अपने धन का अधिकांश भोग करने के पश्चात कुछ थोड़ा सा दान करते हैं । परंतु कृपण मनुष्य भोग तो दूर रहा,
अपने धन को छूता तक नहीं और सब का सब ज्यों का त्यों दूसरों के लिये छोड़ कर मरता है ।
यह एक बहुत ही रोचक परिदृश्य है;
एक कंजूस सर्वोत्तम कोटि का 'दाता' है ! कंजूस वह है जो धन और दौलत को किसी के साथ साझा नहीं करता है या अपनी जरूरतों के लिए भी इसका इस्तेमाल नहीं करता है। उन्हें 'अब तक का सबसे महान परोपकारी' कैसे कहा जा सकता है?
क्यूं कि उसने अपने धन को
बिना दिए, बिना छूए चलबसता है l
धन ३ आकस्मिकताओं में से एक में हो सकता है - १) दिया गया,
२) लिप्त या ३) नष्ट। कंजूस न तो देता है और न ही अपने धन में लिप्त होता है। इसलिए उसका संग्रह निश्चित रूप से तीसरा आगमन प्राप्त कर किसी और के हाथों में पैड जाएगा! यह खो सकता है,
चोरी हो सकता है,
या मृत्यु भी अंतिम शब्द हो सकता है। इनमें से किसी भी परिस्थिति में कंजूस की दौलत दूसरों के हाथों में पड जाती है,
बिना उसकी उंगली उठाए भी तो बोलें। यदि कोई किसी को कुछ देना चाहता है,
तो उसे उठाकर दूसरे व्यक्ति को सौंप देना चाहिए। इसलिए दाता को पहले वस्तु को छूना होता है। लेकिन कंजूस वस्तु को कभी छुए बिना 'दे' देता है। उस स्थिति में,
क्या यह कंजूस को बड़ा दाता नहीं बनाता है?
लेकिन असली मुद्दा यह है कि कंजूस जानबूझकर और स्वेच्छा से अच्छा नहीं कर रहा है। उसका धन किसी और के हाथ में आ जाएगा और इसलिए वह नियंत्रित नहीं कर सकता कि उसके धन का उपयोग कैसे किया जाएगा। इसके बजाय, क्या कंजूस होने के बजाय अपने हाथों से अच्छा करना बेहतर नहीं है?
इससे आसपास के लोगों की बेहतरी में मदद मिलेगी और निश्चित रूप से खुद की भी बेहतरी होगी।
"हमें जो मिलता है उससे हम जीवन यापन करते हैं,
लेकिन हम जो देते हैं उससे हम जीवन बनाते हैं।"
"धन्य हैं वे जो बिना याद किए दे सकते हैं,
और बिना भूले ले सकते हैं!"
kṛpaṇena samo dātā
na bhūto na bhaviṣyati ।
aspṛśanneva vittāni
yaḥ
parebhyaḥ
prayacchati ॥ -
subhāṣitaratnabhāṇḍāgāra
Sarcastically the author of the shloka exhorts that a miser is superior to any
‘extraordinary giver’, as he gives everything to someone to whom it is destined,
departs to the other world, without touching even a single pie. This is a very
interesting scenario; a miser is the 'giver' of the best order?! A miser is someone
own needs.
A miser neither gives nor indulges in his own wealth. Therefore, his collection is sure
to attain the third advent and fall into the hands of someone else! It might get lost,
stolen, or, even death may have the final word. Under any of these circumstances,
the miser's wealth falls into others' hands, without him even lifting a finger, so to
speak. If one wants to give anything to anyone, he must pick it up and hand it over
to the other person. Therefore, the giver has to touch the object first. But a miser
'gives' without ever touching the object. In that case, doesn't it make a miser a
greater giver?!
wealth will fall into someone else's hands and therefore he cannot control how his
wealth will be utilized. Instead, isn't it better to do well with one's own hands than be
miserly? That would aid in the betterment of those around and certainly in the
betterment of oneself too.
*****************************************
అజరామర సూక్తి – 323
अजरामर सूक्ति – 323
Eternal Quote – 323
https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/08/323-323-eternal-quote-323.html
गर्भे व्याधौ श्मशाने च पुराणे या मतिर्भवेत् ।
सा यदि स्थिरतां याति को न मुच्येत बन्धनात् ॥ - गरुडपुराण
గర్భే వ్యాధౌ శ్మశానేచ పురాణే యా మతిర్భవేత్ l
సా యది స్థిరతాం యాతి కో న ముచ్యేత బంధనాత్ ll – గరుడ పురాణము
గరుడ పురాణము తాత్కాలికమైన వైరాగ్యాలు నాలుగురకములు అని తెలుపుచున్నది.
1) ప్రసూతి వైరాగ్యం, 2) వ్యాధిత వైరాగ్యం 3) శ్మశాన వైరాగ్యం, 4) పురాణ వైరాగ్యం. స్త్రీ
తన ప్రాణాలను పణంగా పెట్టి బిడ్డకు జన్మ నిచ్చేటప్పుడు , అత్యంత దుఃఖమును
అనుభవిస్తూ , ఇటువంటి దుఃఖం మరొకసారి వద్దనేవద్దు అని ప్రసూతి వైరాగ్యాన్ని
పొందుతుంది. ఐతే తన కన్నబిడ్డను మొదటిసారి చూచుకొన్న స్త్రీ , వైరాగ్య భావాన్ని
వదలివేసి , తాను అమ్మనైనానని , తన జన్మ సార్థకమైనదని , మురిసిపోతూ ,
మనశ్శాంతిని , అవధులులేని ఆనందాన్ని , ఆ ఆనందం వలన బలాన్ని , సంపూర్ణమైన
సంతృప్తిని పొందుతుంది. కాబట్టి ఆ ప్రసవ దుఃఖమే స్త్రీలకు తుష్టిని పుష్టిని శాంతిని
ఇస్తుంది అని చెప్పే సందర్భం.
అనారోగ్యంలో, మనము స్వయంచాలకంగా దేవుని ప్రార్థిస్తాము మరియు ప్రాపంచిక
సుఖాలు మరియు ఆనందాల పట్ల నిర్లక్ష్యము, నిరసన చూపుతాము. ఆ సమయమున
తమను తాము అలంకరించుకోవాలని మరియు ఆడంబరంగా ఉండాలని
కోరుకోరు. ఆ సమయంలో, అన్ని వ్యర్థముగానూ, అర్థరహితముగానూ అగుపిస్తాయి. ఇది ఆపద్ వైరాగ్యమని కూడా చెప్పవచ్చును. (āpad-vairāgya)). కానీ ఒక్కసారి ఆ
వ్యాధి నుండి బయట పడి ఆరోగ్యమును సంతరించుకొన్న తరువాత అంతా మామూలే !
3. అంత్యక్రియల్లో, ప్రియమైన వ్యక్తిని తీసుకొనిళ్ళునప్పుడు, అక్కడ ఉన్న ప్రతి ఒక్కరూ
క్షణభంగురమైన జీవితమును తలపోస్తారు. ఒక వ్యక్తి పరలోకప్రయాణము
చేయబోవునపుడు, అతను తనతో పాటు తన ప్రాపంచిక వస్తువులను ఏదీ
తీసుకొనిపోవుటలేదని వారు గమనించుతారు. ఇది సాధారణ జ్ఞానం అయినప్పటికీ,
ఇది వాస్తవికతకు అద్దము పడుతూ వున్నది. మరియు స్మశానమునకు
అనుసరించేవారిలో ఒక నిర్లిప్తతతోకూడిన అనుభూతిని ప్రేరేపిస్తుంది. దీనిని
స్మశాన వైరాగ్యమంటారు. కానీ ఇంటికివచ్చి శిరస్నానము చేసి కొంత సేపు తన
కుటుంబ సభ్యులతూ మాట్లాడుతూ కొంత మరచిపూతాడు. ఆ విధముగా అతనిలోని
బాధ కొద్ది కొద్దిగా తగ్గుతూ వచ్చి తిరిగీ కోర్కెల కొలువులో చేరి ఆశా ప్రపంచమును
అందుకొనజూస్తాడు.
4. పురాణ ప్రవచనములు, పౌరాణిక బోధనలు లేదా ఆధ్యాత్మిక గ్రంథాలు
వింటున్నప్పుడు, అవి మనస్సును అకస్మాత్తుగా కదిలించి, మనస్సు భౌతిక వాంఛల పట్ల
విరక్తిని కలిగించి. ఆ క్షణమునకు వైరాగ్య పథము వైపు నడిపిస్తుంది.. (ఇది పురాణ-
వైరాగ్యము). కానీ మరుపు మానవ సహజము. రెండు మూడు రోజులు జరిగిపోయిన
వెంటనే అంతా మరచి ప్రాపంచిక సుఖములకై ప్రాకులాడుట మొదలిడుతాము.
ఈ పరిస్థితులను అర్థము చేసుకొని, ఆరాధనా భావముతో ఆస్వాదించుట
మొదలుపెట్టితే అవి అన్ని బంధములను విచ్ఛిన్నం చేస్తాయి, బంధాలు లేనపుడు, నిర్లిప్తత
భావన కలుగుతుంది. ఇవన్నీ మనలో ఇప్పటికే ఉన్న వైరాగ్య భావనలను బయటకు తెచ్చే
పరిస్థితులు. ఉదాసీనత అన్నది దూరమవుతూ వస్తే ఈ నిర్లిప్తతను అధిగమించి
దృఢసంకల్ప బద్ధులమై చేరుకుని, ఒడిదుడుకులను అధిగమించినామంటే, అప్పుడు
మోక్షమును సాధించుట మనకు వడ్డించిన విస్తరి.
మోక్షమును పొందడానికి అవసరమైనది మనలో ఉంది, కానీ మనం దానిని
కోరుకుంటే, మన మనసును నిశ్చలముగా ఉంచుకోవాలి.
गर्भे व्याधौ श्मशाने च पुराणे या मतिर्भवेत् ।
सा यदि स्थिरतां याति को न मुच्येत बन्धनात् ॥ - गरुडपुराण
गर्भ में, बीमारी में, अंतिम संस्कार में और आध्यात्मिक शिक्षाओं को सुनते समय प्रासंगिक रवैया
(स्वभाव - सांसारिक सुखों और सुखों से वैराग्य) - यदि वह हमेशा अडिग रहता है, तो कौन मुक्त नहीं
होगा बंधन!
1. गर्भ होने पर कहा जाता है कि स्त्री की आत्मा वैराग्य से भरी रहती है। प्रसव होने तक, आत्मा को
ऐसा लगता है कि वह कभी भी दुनिया में वापस नहीं आना चाहती और फिर से उस सारे दर्द से
गुजरना नहीं चाहती है। (यह प्रसूति-वैराग्य (प्रसूति-वैराग्य) है) । प्रसव होने पर औलाद को देखकर अपना
पूरा दर्द स्त्री भूलकर बच्चे केलिए फिर जीना चाहती है l
2. बीमारी में, हम स्वतः ही भगवान से प्रार्थना करते हैं और सांसारिक सुखों के प्रति वैराग्य महसूस
करते हैं। अस्वस्थ होने पर कोई भी खुद को अलंकृत नहीं करना चाहता और धूमधाम से नहीं होना
चाहता। उस समय सब व्यर्थता व्यर्थ लगती है। (यह अद्-वैराग्य (अपद-वैराग्य) है)। लेकिन एक बार
सुधारगया तो फिर ऐश करना चाहता है l
3. अंतिम संस्कार में, जब किसी प्रियजन को ले जाया जा रहा होता है, तो उपस्थित सभी लोग जीवन
की क्षणभंगुरता को देखते हैं। वे देखते हैं कि जब कोई व्यक्ति गुजर जाता है, तो वह अपनी कोई भी
सांसारिक संपत्ति अपने साथ नहीं लेता है। हालांकि यह सामान्य ज्ञान है, यह वास्तविकता की जांच के
रूप में सहायता करेगा और दर्शकों में वैराग्य की भावना को प्रेरित करता है। (यह शमशान-वैराग्य है)
थोड़े दिन होते ही फिर से अपने ख्वाइशें उभर आते हैं और उनको पूरा करलेनेमे लगजाता हैl
४. पौराणिक उपदेशों या आध्यात्मिक शास्त्रों को सुनते समय मन में एकाएक हलचल होती है और
मन फिर भौतिक भोगों के प्रति घृणा का रूप धारण कर लेता है। सांसारिक संपत्ति के प्रति
तात्कालिक वैराग्य है। (यह पुराण-वैराग्य (पुराण-वैराग्य) है)। वास्ता यह है कि इंसान पुराण प्रवचन सुनकर
घर पहूंचता है तो फिर गृह व्यासंग में फास जाता है l
ये स्थितियां सांसारिक स्तर से परे जाती हैं और सभी बंधनों को तोड़ती हैं, हालांकि अस्थायी रूप से।
जब बंधन नहीं होते, तो वैराग्य का भाव होता है। ये सभी स्थितियां हैं जो हमारे अंदर पहले से मौजूद हैं
- उदासीनता की भावना (यह शब्द उतना प्रभावी नहीं है - 'वैराग्य')। श्लोक कहता है, यदि केवल यह
वैराग्य / वैराग्य दृढ़ आधार प्राप्त करता है और अस्थिर रहता है, तो मोक्ष (मोक्ष) को प्राप्त करने से कोई
रोक नहीं है।
हमारे पास वह है जो निर्वाण प्राप्त करने के लिए आवश्यक है, लेकिन अगर हम इसे चाहते हैं, तो हमें
लगातार बने रहने की आवश्यकता है!
garbhe vyādhau śmaśāne ca purāṇe yā matirbhavet ।
sā yadi sthiratāṃ yāti ko na mucyeta bandhanāt ॥ - garuḍapurāṇa
Who will not be freed from bondage if the attitude/disposition pertinent - when in the womb, in sickness, at a funeral, and while (listening to) spiritual teachings - remains undeterred !
Moods and temperaments are like monkeys, jumping from one branch to another. It is very hard to predict how they will change or what they land upon next. But apathy is inherently ingrained in every being. It surfaces occasionally -
1. When in the womb, it is said that the soul is filled with detachment. After spending time in the womb, the soul feels like it never wants to come back into the world and go through all that pain ever again. (This is प्रसूति-वैराग्य (prasūti-vairāgya)).
2. In sickness, we automatically pray to the Lord and feel dispassionate towards worldly comforts and pleasures. No one wants to deck themselves up and be pompous when unwell. At that time, all vanities look meaningless. (This is आपद्-वैराग्य (āpad-vairāgya)).
3. At a funeral, when a loved one is being taken away, everyone present sees the momentariness of life. They see that when a person passes on, he doesn't take any of his worldly possessions along with him. Although this is common knowledge, it will aid as a reality check and induce the feeling of detachment in the onlookers. (This is श्मशान-वैराग्य (śmaśāna-vairāgya)).
4. While listening to mythological teachings or spiritual scriptures, there is a sudden stir in the mind and the mind then simulates an aversion to the materialistic indulgences. There is instantaneous dispassion towards mundane possessions. (This is पुराण-वैराग्य (purāṇa-vairāgya)).
These situations go beyond mundane level and break all bondages, although tentatively. When there are no bondages, there is a sense of dispassion. These are all situations that bring out what is already in us - a feeling of apathy (this word is not as effective as - 'vairāgya'). The verse says, if only this detachment/dispassion attains firm ground and remains unfluctuated, then there is no stopping from achieving mokṣa (salvation). But these Vairagyas, the human being pays only momentary importance, hence forgets and indulges in worldly pleasures.
We have in us what is needed to attain nirvāṇa, but if we desire it, we need to be consistent!
స్వస్తి.
*****************************************
अजरामर सूक्ति – 324
Eternal Quote – 324
इन्द्रियाणि
पुरा जित्वा जितं त्रिभुवनं त्वया ।
स्मरद्भिरिव
तद्वैरम् इन्द्रियैरेव निर्जितः ॥ - वाल्मीकि रामायण, युद्धकाण्ड – 111.18
ఇంద్రియాణి పురా జిత్వా జితం త్రిభువనం త్వయా l
స్మరద్భిరివ తద్వైరం ఇంద్రియైరేవ నిర్జితః ll (వాల్మీకి
రామాయణము – యుద్ధకాండ – 111.18)
రావణాసురుని కళేబరాము ఉండు కూర్చుని విలపించుచూ ఆయన పత్ని మండోదరి ఈ
విధముగా వాపోవుచున్నది. పూర్వము ఇంద్రియములను, త్రిభువనములనూ జయించి,
మన్మధునికి లొంగి, సమయముకై
వేచియున్న ఇంద్రియములచేత నిర్జింపబడితివి.
నేను వ్రాసిన ఈ క్రింది పద్యము సందర్భా ఔచిత్యము కలిగినందువల్ల మీ ముందు
ఉంచుచున్నాను.
కామము
క్రోధమున్ మదము గాంచగ కూడుచు లోభమోహముల్
సీమయె
లేని మత్సరము చెంతకు చేరగ ప్రేమతోడుతన్
ఏమరజేసి
మానవుని కెక్కడ లేనటువంటి తాపమున్
తామొనగూర్చి
యాతనిని తప్పక నాశము జేయునంతటన్
ఇంద్రియాలను జయించి వానిని పూర్తిగా అణచివేసిన తరువాత (మనస్సు, అంతర్గత
భావనతో సహా) మీరు ముల్లోకములనూ జయించగలిగినారు. కానీ వానిని మీరు
నిరంతరమూ అణచి ఉంచలేకపోయినారు. మరునికి బానిసయై మనుగడకే ముప్పు
తెచ్చుకొన్నావు. ఈ క్రింది శ్లోకములో ఇంకొక మంచి మాట, మనము కలకాలమూ
జ్ఞాపకము ఉంచుకోనవలసినది, మండోదరి చెప్పుచున్నది, గమనించండి.
అవశ్యమేవ లభతే ఫలం
ఒపాపస్య కర్మణః l
ఘోరం పర్యాగతే కాలే కర్తా నాస్త్యత్రసంశయః ll యుద్ధ
కాండ - 111- 25
పాపము చేసి నే ఫలిత పంకము నంటగనైతి నంచు నీ
లోపల సంతసింపకుము లుల్లికి తగ్గ ఫలంబు తప్పకన్
తా పదిలమ్ముగాగనిను తప్పకచేరి సరైన దండనల్
ఆపక అందజేసి తన అక్కసు చక్కగ తీరజూచెడిన్
పాప కర్మ చేసిన వాడు దాని ఘోరమైన ఫలమును , కాలము వచ్చినపుడు తప్పక
అనుభవించును. సందేహము లేదు.
ఈ సర్గ మొత్తం ఆమె విలాపమును మహర్షి వాల్మీకి పరిపరి విధములుగా మనకు
తెలియజేయుచున్నారు. అసలు ఈ నీతిదాయకమైన శ్లోకములు వ్యక్తిత్వ వికాసమునకు
(Personality Development) కు అత్యంత శ్రేష్ఠము, ఉపయోగకరము అయినవి.మనకు
తెలుగే సరిగా రాదు, ఇక సంస్కృతము ఏమొస్తుంది. భాష సమసిపోయేందుకు మనకు
మున్డుతరము వారు చక్కని సోపానమును వేసి, పేరు ప్రఖ్యాతినార్జించి వెళ్ళిపోయినారు.
వారి బాటలో నడిచి తెలుగును, కోడి కట్టిన దీపముగా చేసియుంచినాము. తల్లియగు
సంస్కృతము ప్రక్కన మరుభూమిలో గుంత త్రవ్వుటే
ఆలస్యము.
ఇప్పటికయినా కళ్ళు తెరచి మన పురాణేతిహాసములను వంటపట్టించుకొంటే శాస్త్రము,
విజ్ఞానము, నీతినియమములకు పట్టుబట్టి, పట్టుబట్ట కట్టించినవారమౌతాము.
इन्द्रियाणि
पुरा जित्वा जितं त्रिभुवनं त्वया ।
स्मरद्भिरिव
तद्वैरम् इन्द्रियैरेव निर्जितः ॥ - वाल्मीकि रामायण, युद्धकाण्ड – 111.18
इन्द्रियों को वश में करने के बाद (मन, आन्तरिक इन्द्रिय सहित) (सभी) आपके द्वारा तीनों लोकों
पर विजय प्राप्त की गई थी आपके द्वारा की गई तपस्या)। आप (अब) परास्त हो गए हैं (आपके
में) बारी) इंद्रियों द्वारा स्वयं (जिन्होंने सहयोग करना बंद कर दिया है आप) मानो उन्होंने आपके
प्रति अपनी पुरानी दुश्मनी को याद कर लिया हो (आपके हाथों में उनकी बेचैनी के अवसर पर)।
मुनि वाल्मीकि द्वारा लिखी गई अनेकों कृतियों को समाहित करते हुए संपूर्ण सरगा उनका विलाप
है चारणीय भाव है। हम शिक्षण को संप्रेषित देखते हैं काव्य सौंदर्य के माध्यम से। 'व्यक्तित्व' के
भाषण का आंकड़ा इंद्रियों के संबंध में उपरोक्त में बहुत प्रभावी है पद्य और इन चुने हुए शब्दों में
याद करने की शक्ति है पाठक के मन में सीता-अपहारन की पूरी कहानी और वह घटनाएँ जो
इसके बाद रावण का पतन और मृत्यु हुई।
indriyāṇi purā
jitvā
jitaṃ
tribhuvanaṃ
tvayā
।
smaradbhiriva tadvairam indriyaireva nirjitaḥ
॥ - वाल्मीकि रामायण, युद्धकाण्ड – 111.18
Valmiki rāmāyaṇa,
yuddhakāṇḍa
– 111.18
Formerly, by winning over your senses, the three worlds were won by you. As if
in memory of that enmity, you were defeated by the same senses.
(A
verse by lamenting Maṇḍodarī to Rāvaṇa's
cadaver).
In the great first epic Rāmāyaṇa, we have seen that Rāvaṇa was an exceptional
scholar who had performed numerous penances. He had the intellect and the
endurance required for performing them, although for all wrong reasons. These
achievements don't come easy. One has to win over his sense organs, defeat
them, restrain them and show them who the boss is - so to speak! Rāvaṇa had
achieved all of these quite easily. But he still gave in and yielded to his senses
when he heard about Sītā from Śūrpanakhā (his sister). Chastity was blown to
the wind. He surrendered so much to his senses that he wouldn't listen to any
advice from anyone, including his own brother, Vibhīṣaṇa, or his wife, Maṇḍodarī.
Upon his death, manDodarI lamented saying - he had conquered his senses
earlier. Now, as if his senses came back to avenge their defeat, became the
cause for his own downfall.
Senses are the entities that bring bondage. For example, if one yields to the
sense organ - tongue, he will either like or dislike the food he eats. The minute
there is राग-द्वेष (rāga-dveṣa - love or hate) there is a reaction to it. And then,
along come bondage constraints and so on. Hence, the objects of pleasure for the sense organs are harbingers of trouble. It is not an easy task to win over them. They are so powerful that even after winning over them once, if they are not kept under check constantly, they will come back to strike harder than ever.
Awareness and incessant practice (anuṣṭhāna – अनुष्ठान) are keys to keeping a
level head.
స్వస్తి.
*****************************************
अजरामर सूक्ति – 325
Eternal Quote – 325
शरीरं ज्ञानजननं रोगो विष्णुस्मृतिप्रदः ।
विपद्वैराग्यजननी त्रयं सुखकरं सताम् ॥ - रसगङ्गाधरम्
– जगन्नाथ पंडितराय
శరీరం జ్ఞాన జననం రోగో విష్ణు స్మృతిప్రదః l
విపద్వైరాగ్య జననీ త్రయం సుఖకరం సతం ll – రసగంగాధరం – జగన్నాథ
పండిత రాయలు
జ్ఞానాన్ని తెచ్చేఈ నశ్వరమమగు శరీరము; విష్ణునామ జపమునకు అంకితము చేసే అనారోగ్యము; నిర్లిప్తతను
లేక ఉదాసీనతను తెచ్చిపెట్టే బాధలు,ఈ మూడు గొప్పవారికి
ఎనలేని ఓదార్పునిస్తాయి.
1.
మోక్షము
జనన మరణ చక్రము నుండి విముక్తి. అసలు
పునర్జన్మ నిజమై తిరిగీ జన్మించి, మరణించె వరకు కర్మలూ చేయవలసినదే! కర్మ ఫలాలను
అనుభవించుతూ వుండవలసినదే ! రగుల రాట్నములో
కూర్చున్న వాడు మొదట ఒక విధమైన ఆనందమునకు గురియౌతాడు కాని రాను రానూ దిగితే
బాగుంటుంది అని అనిపిస్తుంది. జీవితచక్రము కూడా అంతే ! ఈ శ్లోకమును ఒకపరి గమనించండి:
అనిత్యాని శరీరాణి
విభవో నైవ శాశ్వతః ।
నిత్యం సన్నిహితో
మృత్యుః కర్తవ్యో ధర్మసంగ్రహః ॥
శరీరములు అనిత్యమైనవి.
ఐశ్వర్యమూ శాశ్వతము కాదు. మృత్యుదేవత ఎల్లపుడు ప్రక్కనే పొంచి ఉన్న విషయమును మనము, విషయవాంఛలలో మునిగిపోయి గమనించము. గమనించే స్థితికి చేరునపటికి ఏమి
చేయవలసినదీ తోచదు. అందుచేత ధర్మసంపాదన చేసుకోవాలి. ధర్మముదరిజేరితే భక్తి
ప్రపత్తులు అడుగకుండానే వస్తాయి.
ఈ విషయమునే పండితరాయలవారు
మన మేలుకోరి పైశ్లోకమును మనకు అందించుచున్నారు. జీవుడు శరీరమును వదిలే సమయములో శ్రేష్ఠులు
మృత శరీరానికి కృతజ్ఞతలు తెలుపుతారు. కారణం: మిగిలిపోయిన జ్ఞానార్జన మరు మానవ
జన్మలో చేసుకోనవచ్చునన్నది ఉద్దేశ్యము. కానీ దీనికి సత్కర్మాచరణ ఎంతో అవసరము. అది
ఉంటేనే, మానవ జన్మమును, సద్వ్కపుషమును సాధించ గలడు. శరీరం లేకుండా జ్ఞానాన్ని పొందడం
అసాధ్యం. కాబట్టి, వారు
పుట్టాలనే ఆలోచనను కలిగియుంటారు.
2. జబ్బు పడాలని ఎవరూ కోరుకోరు.
మరి ఆరోగ్యముగా ఉంటే ఆ పర్కమాత్ముని గూర్చి అనుకొంటామా అంటే అసలు ఆ ఆలోచనే రాదు. అయితే, సహజమైన ప్రతిస్పందనగా, అనారోగ్యముతో
బాధపడుచున్న సమయములలో భగవంతుని, ఆరోగ్యమును
కుదుటబరచుమని స్మరిస్తాము. మరి స్వాస్త్యత చేకూరిన పిదప ఆ పరమాత్ముని మరువక ఆయన
నామమును తలపోయుచునే ఉంటామా అంటే అది ఉత్తదే ! బాగయిన వెంటనే పగటి కలలో, రాత్రి
కలలో, రంగు రంగులలో కంటూనే ఉంటాము. అట్లు చేయక ఆ నారాయణ నామమును జీవితాంతమూ
స్మరించితే శుభమే జరుగుతుంది కానీ అశుభము ఉండదు కదా ! మోక్షమునకు చేరువౌతాము కదా!
3. ఇబ్బందులు పడవలెనని ఎవరు
కోరుకుంటారు? ప్రతి ఒక్కరూ ఇబ్బందులు
ఎదురుగాకుండా ఉండవలేననియే కోరుకొంటారు. కానీ నిజమైన ఆలోచనాపరుడు, మోక్షగామి
అటువంటి పరిస్థితులలో నిర్లిప్తతను ఉదాసీనతను అలవరచుకొని ఆ కష్టాలతో
మమేకమౌతూ ఆ మహామహునిని ఆర్తితో తలచుకొంటూ ఉంటాడు. అట్లు చేయుట చేత పరమాత్మునికి, మొక్షేచ్ఛ అన్న
తన ఆశయమును నివేదించుకొనుచున్నాడు.
బాలకుడగు ప్రహ్లాదుడు
తండ్రి ఎన్నియాతనాలు పెట్టినా నారాయణ నామస్మరణ మానకుండా ఆయన అనుగ్రహమును
పొందగాలిగినాడు. అంబరీషుని కాచుటకు ఏకముగా దూర్వాసో ముని పైకి సుదర్శనమునే
పంపినాడు మహావిష్ణువు. పరమ భాగవతులెపుడూ పరమాత్మ నామస్మరణ మరువడు. మానవ జన్మ సార్థకత అందులోనే ఉన్నది.
शरीरं ज्ञानजननं रोगो विष्णुस्मृतिप्रदः ।
विपद्वैराग्यजननी त्रयं सुखकरं सताम् ॥ - रसगङ्गाधर –
जगन्नाथ पंडितराय
नश्वर शरीर जो ज्ञान लाता है; बीमारी जो भगवान विष्णु की याद दिलाती है; क्लेश जो वैराग्य लाता है - (ये) तीनों उत्तम लोगों को दिलासा देने वाले हैं।
1.
कोई सोचता होगा कि मोक्ष प्राप्त करने के लिए जन्म और मृत्यु के चक्र से छुटकारा मिल जाना चाहिए, लेकिन महान लोग नश्वर शरीर के लिए आभारी हैं। कारण यह है कि शरीर के बिना ज्ञान प्राप्त करना असंभव है। इसलिए, वे जन्म लेने के विचार का स्वागत करते हैं,
ताकि वे ज्ञान प्राप्त कर सकें! जो
काम इस जनम में अधूरा रहगया वह तो अगले जनम होनेसे ही प्राप्त करसकते हैं l
2.
कोई बीमार पड़ने को नहीं कहता। लेकिन फिर,
एक स्वाभाविक प्रतिक्रिया के रूप में, हम बीमारी और कठिनाइयों के समय में प्रभु को याद करते हैं। बुधजन बीमार पड़ने केलिए धन्य महसूस करते हैं क्यों
कि उस पूरा समय भगवान् के नाम जपने में ही बिताते हैं !
3.
कौन परेशानी चाहता है? हर कोई परेशानी का सामना करने से बचने की कोशिश करता है। लेकिन ज्ञानी इस पर अलग राय जताते
हैं। मुसीबत के साथ एक मूल्यवान सबक भी आता है: वैराग्य का पाठ। जब हम मुसीबत में होते हैं,
तो हम महसूस करते हैं कि अंतिम फैसले में हमारी कोई बात नहीं है और हमें एहसास होता है कि हमारे लगाव कितने तुच्छ हैं। महान लोग इसे महत्व देते हैं और इसलिए खुले हाथों से परेशानी का स्वागत करते हैं।
महान लोग जीवन के किसी भी पहलू के उज्जवल पक्ष को देखते हैं,
जब अन्य सामान्य रूप से असमर्थ होंगे। वे किसी भी स्थिति का सर्वोत्तम उपयोग करते हैं और इसे बढ़नेके अवसर में बदल देते हैं।
क्या हर चीज में सर्वश्रेष्ठ देखने के बिना कोई बेहतर तरीका है?
śarīraṃ jñānajananaṃ rogo viṣṇusmṛtipradaḥ ।
vipadvairāgyajananī trayaṃ sukhakaraṃ satām ॥ - rasagaṅgādhara – Jagannatha Panditha Raya
The following three (aspects) are comforting to the noble: 1)
the mortal body, which houses knowledge; 2) sickness,
which brings to mind Lord Viṣṇu; 3) trouble,
which brings detachment.
1. One would think that in order to attain salvation, one should
be rid of the birth and death cycle, but the noble are thankful for the mortal
body. The reason being: it is impossible to attain knowledge without a body.
So, they welcome the idea of being born, so they can acquire knowledge!
2. Nobody asks to fall sick. But then, as a natural response, we
remember the Lord in times of sickness and hardships. The noble feel blessed to
fall sick if it will make them remember the Almighty!
3. Who wants trouble? Everyone tries to avoid coming face to
face with trouble. But the noble have a different take on it. Along with
trouble comes a valuable lesson: the lesson of detachment. When in trouble, we
realize that we have no say in the final verdict and we realize how trivial our
attachments are. The noble value this and hence welcome trouble with open arms.
The noble see the brighter side of any aspect of life, when others would
normally be unable to. They make the best of any situation and turn it into an
opportunity to grow.
Is there any better way of seeing the best in everything?
స్వస్తి.
*****************************************
అజరామర సూక్తి – 326
अजरामर सूक्ति – 326
Eternal Quote – 326
वैद्यराज नमस्तुभ्यं यमराज सहोदरः ।
यमस्तु हरति प्राणान् वैद्यः प्राणान् धनानि च ॥ - अज्ञात
వైద్య రాజా నమస్తుభ్యం యమరాజ సహోదరః l
యమస్తూ హారతి ప్రాణాన్ వైద్యః ప్రాణాన్ ధనానిచ ll
గమనిక: శ్లోకంలో కొంత అంతర్లీన వాస్తవం ఉన్నప్పటికీ, అది రోగగ్రస్థుని చిత్త
శుద్ధితో. తమ లోని నారాయణుడే తగిన చికిత్స చేయుచున్నాడనే సేవాధర్మము కల్గిన
వైద్యులకు చెందదు.
రోగి ప్రాణమును గడ్డిగా భావించి పణమే తమ ప్రాణముగా భావించు వైద్యులకు
మాత్రమే ఈ శ్లోకము అంకితము చేయబడినది.
'యమధర్మ రాజు'కు సోదరుడైన ఓ భిషగ్వరా! మీకు వందనములు. యముడు
ప్రాణహర్త మాత్రమే! తీస్తుంది; అయితే నీవు జీవితముతో పాటు డబ్బు కూడా
దోచుకొంటావు ! ఆ రీతిన నీవు ఆయనకన్నా గొప్పవానివి కదా!
ఏదైనా వైద్యుడు మనస్తాపమును చెందుటకు ముందు, ఈ పద్యమును వివరించవలసిన
అవసరము ఎంతయినా ఉంది.
ఇక్కడ, వైద్యుడు యమునికి సోదరునిగా చెప్పబదినాడు. ఎందుకంటే, యముడు
పాశము వేసి ఒక క్షణములో ప్రాణము లాగివేస్తాడు. ముఖ్యముగా నేటి వైద్యుడు
అట్లుకాదు. అతను రోగి యొక్క జీవితమును, సూదులతో పొడిచి, శస్త్రములతో కోసి,
ప్రాణాంతకమగు మాత్రలను మింగించి, నోటిద్వారా ముక్కు ద్వారా ఏవేవో
పరికరములను దూర్చి, రోగి యొక్క జీవితమును మరియు సంపదను చట్టబద్ధమగు
దోపిడి ద్వారా రెండింటినీ తీసుకుంటాడు. నిజామునకు, వైద్యుని వృత్తి అత్యంత
విశిష్టమైనది. ఆతడు తన మేధస్సు, ప్రావీణ్యత, అనుభవము, సాటి వైద్యుల ద్వారా
వైద్యమునకు తగిన ఉచితమగు సలహాలు అన్నిటికీ మించి దేవునిపై నమ్మకముతో తన
పని చేయవలసియుంటుంది. అందుచే ఆతను 'ప్రాణాలు తీయుట' కు బదులుగా
'ప్రాణాలను కాపాడుట’లో ఉంది ! ఇక్కడ మనం గమనించాల్సిన విషయం ఏమిటంటే
సంస్కృత సాహిత్యంలో హాస్యముతో మీళితము చేసి చెప్పిన నీతివాక్యములకు కొరత
లేదు.
విపరీతముగా డబ్బు గుంజు వైద్యులకు కొరత లేదు. కానీ ఈ పద్యములో ఒక తత్వము
దాగి ఉన్నది. దానిని ఇలా అర్థం చేసుకోవచ్చు - విధి బలీయము మానవ శక్తికి
అతీతము. కొన్నిసార్లు, 'మనిషి ప్రతిపాదించగలడు కానీ సాకారము చేయగలవాడు
దేవుడు మాత్రమే!'. ఒక ప్రాణాన్ని కాపాడటానికి ఒక వైద్యుడు తన స్థాయికి తగినంత
ఉత్తమముగా ప్రయత్నించగలడు. అయితే ఆ రోగి ప్రాణము, నిలుచుట నిలువక పోవుట
పరమాత్ముని పైనే ఆధారపడుతుంది, కానీ నింద ఖచ్చితంగా డాక్టర్ మీదికే వెళుతుంది!
నిస్వార్థ వైద్యవృత్తి కత్తిమీద సామే! నెత్తిమీద పామే!
అందుకే ప్రపంచమునకు ప్రచోదక శక్తి ఆ పరమాత్మను మరచిపోకుండా, ఫలితమును
ఆయనకు వదలి మనఃపూర్వకముగా చేసే ప్రతి పనికి ఫలితం లభిస్తుంది.
లౌకికము లేని యమపతి
సాకల్యము తెలుసుకొనగ సరియగు వెజ్జున్
తా కలియ ధనము ప్రాణము
ఏ కష్టము లేక తీయు ఎరుక గడించున్
यमस्तु हरति प्राणान् वैद्यः प्राणान् धनानि च ॥ - अज्ञात
सूचना: यद्यपि श्लोक में कुछ अंतर्निहित तथ्य हैं, हम इसे सार्वभौमिक नहीं बना सकते।
यह श्लोक केवल ऐसे वैद्योंको समर्पित है जो रोगी के जीवन को तिनका मानते हैं
और पैसा उनके लक्ष्य।
आपको नमस्कार हे भिषग्वर! आप 'यमराज' के भाई है। यम जीवन लेते हैं; जबकि आप पैसे भी
लेते हो और जान भी l
इससे पहले कि कोई वैद्य नाराज हो जाए, इस श्लोक को समझाने की जरूरत है l
इधर, कवि कहता है कि एक वैद्य भगवान यम का भाई है! क्योंकि यम जहां जीवन लेते हैं, वहीं
डॉक्टर मरीज की जान और उसकी संपत्ति दोनों लेता है। जाहिर है एक वैद्य का काम 'जान लेना'
नहीं 'जान बचाना' होता है! यहाँ हमें यह ध्यान देने की आवश्यकता है कि संस्कृत साहित्य में हास्य
की कोई कमी नहीं है।
ऐसा नहीं है कि बेवजह फीस वसूलने वाले डॉक्टरों की कोई कमी हमारे धरती पर नहीं है। लेकिन
अगर इस श्लोक में दर्शन को देखा जाए तो इसकी व्याख्या इस प्रकार की जा सकती है - भाग्य
मनुष्य के हाथ में नहीं है। कभी-कभी, 'मनुष्य प्रस्ताव करता है लेकिन भगवान निपटाते हैं'। एक
डॉक्टर किसी की जान बचाने के लिए अपने स्तर पर पूरी कोशिश कर सकता है। हालाँकि अंतिम
शब्द उसका नहीं है, लेकिन दोष निश्चित रूप से डॉक्टर का है!
साथ ही, दुनिया में हर चीज के पीछे की प्रेरणा शक्ति को भूलकर खुद को हम बहुत बड़ा समझते
हैं l हम जो कुछ भी करते हैं और जो कुछ भी करते हैं उसका परिणाम केवल उसके द्वारा
प्रस्तावित किए जाने पर ही मिलता है। यह विनम्रता हमें कभी भी नहीं भूलना चाहिए l
सिर्फ हसने केलिए :
भिषज से यमजी मिलनेसे
लौकिकता सीखसकते हैं
सीखेंगे तो धन को भी
प्राण के साथ ले सकते हैं l
vaidyarāja namastubhyaṃ yamarāja sahodaraḥ ।
yamastu harati prāṇān vaidyaḥ prāṇān dhanāni ca ॥
Note: Though there is some underlying fact in the Shloka we cannot make it
universal.
This shloka is dedicated to only such Doctors who consider the life of a patient
as straw and money their Staw.
Salutations to you O' doctor, the brother of 'Yama raja'. Yama takes life; whereas
a doctor (takes) life as well as money!
Before any doctor gets offended, this verse needs to be explained :).
Here, the poet says that a doctor is a brother of Lord Yama (Lord of death)!
Because, while Yama takes away life, a doctor takes both the patient's life and
his wealth. Obviously, a doctor's job is in 'saving lives' instead of 'taking lives'!
What we need to notice here is that there is no scarcity for humor in Sanskrit
literature.
Not that there is any scarcity for doctors who charge exuberantly. But if
philosophy is to be seen in this verse, it can be interpreted as - destiny is not in
man's hands. Sometimes, 'Man proposes but God disposes'. A doctor can only
try his level best to save a life. However the final word is not his, but the blame
sure goes to the doctor!
Please don’t consider this verse as a license for malpractice)
At the same time, let's not get too ahead of ourselves, forgetting the driving force
behind everything in the world. Any and everything we do yields results only as
He proposes. Isn't that humbling?
స్వస్తి.
अजरामर सूक्ति – 327
Eternal Quote – 327
अजरामरवत्
प्राज्ञः विद्यामर्थं च साधयेत् ।
गृहीत इव
केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत् ॥ - समयोचितपद्यमालिका
అజరామరవత్ ప్రాజ్ఞః విద్యామర్థంచ సాధయేత్ l
గృహీత ఇవ కేశేషు మృత్యునా ధర్మమాచరేత్ ll
పై శ్లోక సారము కలిగిన, నేను వ్రాసిన ఈ పద్యమును ఒకసారి
గమనించేది.
విద్య గడియించు క్షణమైన విడువకుండ
పైస పైసాను జమచేయి పట్టు విడక
గడువ, కాలము సిరులేమి కలియ రావు
మిత్తి నెత్తిన కలదంచు మిగుల తలచి
ధర్మ మార్గాన చరియించు దారి విడక
క్షణ క్షణమూ ఉపయోగించుకొని విద్యను, కణము కణమూ చొప్పున సేకరించి
ధనమును కూడబెట్ట వలెను. క్షణము వ్యర్థ పరచినచో ఇక విద్య ఎక్కడ సంపాదించుట
జరుగును? అటులనే కణమునైనను విడిచిపెట్టితిమేని మరి ధనమునెటుల
సంపాదించుట జరుగును?
మృత్యువు నెత్తిపైనే ఉన్నదను వాస్తవమును గ్రహించి, అనగా అది ఎప్పుడు
కబళించుతుందో ఎవరికి ఎరుక? అందుకే 'ధర్మ పథము విడువవద్దు' అని కూడా పై శ్లోకము తెలియజేయుచున్నది.
విద్యా సముపార్జనాసక్తులు ఒక్క క్షణమైనను వ్యర్థము చేయ కూడదు. ధన
సముపార్జనాసక్తులు ఒక్క కణమాత్రమైనను విడిచిపెట్ట కూడదు అని గ్రహింపనగును. ఆ
రెంటినీ ధర్మమార్గామును అనుసరించి నడచేవాడు భూమి పై, ఎన్నికష్టములు వచ్చినా
ధర్మ మార్గమున జ్ఞానము, సామ్రాజ్యము స్వర్గము మూడింటిని పైన శ్లోకములో చెప్పిన
రీతిగా
పొందినాడు. అట్టి సత్పురుషులే మనకు ఆదర్శము.
అందుకే పెద్దలు
క్షణశః కణశశ్చైవ -
విద్యామర్థంచ సాధయేత్ l
క్షణ త్యాగే కుతోవిద్యా - కణ
త్యాగే కుతో ధనమ్.ll
దినమున నొక క్షణమైనను
గన విద్యాతురుడు హరణ
కానివడెపుడూ
ధన దాహమున్నవాడును
కనగా కణకణము చేర్చు కదరా
రామా!
విద్యను గ్రహించవలసి
వచ్చినపుడు, అలసత్వమునకు తావు లేక వెనువెంటనే నేర్చుకోనవలెను. ఒక్క క్షణము కూడా
వృథా కారాదు. అదేవిధముగా ధనాతురుడు కణము కణమూ చొప్పున సేకరించి ధనమును కూడబెట్ట వలెను. క్షణము వ్యర్థ పరచినచో విద్య సంపాదించు అవకాశము పోగొట్టుకోన్నట్లే! అదేవిధముగా ఒక ధనకణమును
విడిచిపెట్టితిమేని మరి ధనమునెటుల కూడబెట్టనగును.
విద్యా సక్తులు ఒక్క
క్షణమైనను వ్యర్థము చేయ కూడదు. అదేవిధముగా ధనాసక్తులు ధనమును ఒక కణమైనను
విడిచిపెట్ట కూడదు. విద్యా ధనము తోడయితే అధికారమునకు కొదవే ఉండదు. అప్పుడు
గౌరవమునకూ కొరత ఉండదు. వీనికి మించి సక్రమ
మార్గములో విద్యాధనములు సంపాదించినవాడు ధర్మపథమును వీడడు.
अजरामरवत्
प्राज्ञः विद्यामर्थं च साधयेत् ।
गृहीत इव
केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत् ॥ - समयोचितपद्यमालिका
समझदार मनुष्य को 'स्वयं अजर और अमर रहनेवाला है' ऐसा मानकर विद्या और संपत्ति प्राप्त
करने के लिए सोचते रहना चाहिए । और मृत्यु ने ले जाने के लिए जैसे अभी ही केश पकड़े है-
ऐसा मानकर (प्रत्येक क्षण का उपयोग करते हुए) धर्म का-सत्कर्म का आचरण करते रहना चाहिए।
यह सर्वविदित है कि इस जीवन से गुजरने से पहले पुण्य कर्म करने चाहिए। लेकिन वृद्धावस्था के
लिए उन कर्मों को टालना विद्वान के लिए मूर्खता सामान है। बुद्धिमान लोग हर समय पुण्य कर्म
करते हैं जैसे कि मृत्यु उन्हें उनके बालों से पकड़ रही है, और उनके जीवन को छीनने के लिए
तैयार है l धर्म पथ पर आदमी ऐसा समझकर चलना है कि हर कार्य जो उन्होंने करता है, वही
उनका अन्तिम कार्य था। तभी
कोई जीवन भर धर्म निभा सकता है!
जब सीखने और कमाने की बात आती है, तो उनका नजरिया पूरी तरह से विपरीत दिशा में बदल
जाता है। वे इन दोनों क्षेत्रों को उसी जीवंतता के साथ अपनाते हैं जैसे उन्होंने अपनी युवावस्था में
किया था, जैसे कि वे कालातीत और चिरस्थायी हों। सीखने का कोई अंत नहीं है। केवल एक
जीवनकाल सभी सीखने के लिए पर्याप्त नहीं है, इसलिए वे समय बर्बाद नहीं करते हैं। उनके
लिए, बेकार बैठना और उत्पादक न होने का कोई विकल्प नहीं रहना चाहिए। वे समाज में
योगदान करने और नियत समय में धन अर्जित करने का प्रयास करते हैं।
ऊर्ध्व
लिखित श्लोक का भावार्थ यह है कि ‘सीखते
रहो,
बढ़ते रहो। सदाचारी कर्म करते रहो।‘
ajarāmaravat prājñaḥ
vidyāmarthaṃ
ca sādhayet
।
gṛhīta
iva keśeṣu
mṛtyunā
dharmamācaret
॥ - samayocitapadyamālikā
Intelligent people pursue knowledge and wealth as if (they are) ageless and
eternal. But they should tread on dharma as if death were holding them by the
hair.
It is well known that one should perform virtuous deeds before leaving this life.
But procrastinating those deeds for old age is not an option for the learned.
Intelligent people perform meritorious deeds at all times as if death was grabbing
them by their hair, ready to snatch away their life, resulting in it being their last
deed. Only
then, can one perform dharma throughout his life!
When it comes to learning and earning, their perspective shifts completely to the
opposite direction. They pursue these two fields with the same vibrancy as they
did in their youth, as if they are timeless and ageless. There is no end to
learning. One lifetime is just not sufficient for all the learning that can be done, so
they waste no time. To them, sitting idle and not being productive is not an
option. They earn wealth in due course and strive to contribute to society.
‘Keep learning, keep growing. Abide righteous deeds always’ should be one’s
eternal moto.
స్వస్తి.
****************************************
అజరామర సూక్తి – 328
अजरामर सूक्ति – 328
Eternal Quote – 328
लक्ष्मीर्वसति जिह्वाग्रे जिह्वाग्रे मित्रबान्धवाः ।
जिह्वाग्रे बन्धनं प्राप्तं जिह्वाग्रे मरणं ध्रुवम् ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार
లక్ష్మీర్వసతి జిహ్వాగ్రే జిహ్వాగ్రే మిత్రబాంధవాః l
జిహ్వాగ్రే బంధనం ప్రాప్తం జిహ్వాగ్రే మరణం ధృవం ll – సుభాషిత రత్న భాండాగారము
ఈ శ్లోకమునకు నా తెనుగు సేత ఒకపరి తిలకించండి.
రసన కూర్చు ధనము రసనయ కొనితెచ్చు
బాగు కోరు మిత్ర బాంధవులను
బంధనముల జిహ్వ పరిపుష్టి కలిగించు
హతుని జేయగలదు హద్దు మీర
వస్తువు అది ఏదయినా సరే ఉంది కదా అని ఇష్టమొచ్చినట్లు వాడకూదు. అందులోనూ నాలుక విషయములో ఇంకా జాగ్రత్తగా మసలవలసిన అవసరము ఎంతో ఉంది. నాలుకకు సమయస్పూర్తిని జోడించుట పూవునకు తావిని సమకూర్చినట్లే. ఈ రెంటి కలయిక కలిగిన వ్యక్తి ఎంతటి ఉన్నత గౌరవమునైనా పొందగలడు.
మాట వలన జరుగు మహిలోన కార్యముల్
మాట వలన పెరుగు మైత్రి ,కనగ
మాట నేర్వకున్న మనుగడ లేదిది
రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి
మాట నేర్చుట అంటే నాలుకకు చాకచక్యము తోడగుట
తోచు మాటలెల్ల తొందరపడి అని
ముప్పు దెచ్చు నాల్క మోసపోకు
ఊరగాయలోన ఉప్పది గమనించు
రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి
ఈ పద్యములు సులభ గ్రాహ్యములు. వ్యాఖ్యానము అవసరము లేదు.
తప్పక ఈ సూక్తిని యథా తతముగా పాటించి విజ్ఞతను సాధించండి.
लक्ष्मीर्वसति जिह्वाग्रे जिह्वाग्रे मित्रबान्धवाः ।
जिह्वाग्रे बन्धनं प्राप्तं जिह्वाग्रे मरणं ध्रुवम् ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार
जिस तरह से कोई बोलता है,अपने विचार व्यक्त करता है, वह बहुत महत्वपूर्ण होता है। लेखक का
कहना है कि किसी की जीभ की नोक पर देवी लक्ष्मी निवास करती है, उसी तरह मित्र और रिश्तेदार
भी। जीभ के अग्रभाग से बन्धन मिलता है और यह भी निश्चित है कि इसके अनुचित प्रयोग से मनुष्य
मृत्यु का भी सामना कर सकता है।
श्लोक का सिद्धांत यह है कि यदि व्यक्ति अपनी वाणी पर उचित नियंत्रण रखता है, तो वह बहुत
धनवान हो सकता है, उसके अच्छे और विश्वसनीय मित्र और रिश्तेदार हो सकते हैं। भाषण का
अनुचित उपयोग किसी व्यक्ति को परेशानी में डाल सकता है और यहां तक कि उसकी मृत्यु भी हो
सकती है। अंतिम परिणाम एक च्युइंग गम के एक टीवी विज्ञापन में ग्राफिक रूप से प्रदर्शित किया
गया था जिसमें एक व्यक्ति गुंडों के एक गिरोह को सच बताता है और मौत का सामना करता है, इस
संदेश के साथ कि उसे उस ब्रांड के च्यूइंग गम का उपयोग करके अपना मुंह बंद रखना चाहिए था।
मुह बंद रखनेसे भी जीभ इस्तेमाल करनेका प्रज्ञा हासिल करना चाहिए l ए उतना आसान थो नहीं है
लेकिन जरूर साध्य है l
lakṣmīrvasati jihvāgre jihvāgre mitrabāndhavāḥ ।
jihvāgre bandhanaṃ prāptaṃ jihvāgre maraṇaṃ dhruvam ॥ - subhāṣitaratnabhāṇḍāgāra
Lakṣmī resides at the tip of the tongue; at the tip of the tongue are friends and kin; the
tip of the tongue can cause imprisonment; and certainly, the tip of the tongue can
bring death!
The tip of the tongue can cause either bliss or agony. Depending on how it is used, it can be a source of comfort or a weapon. One can earn wealth (Lakṣmī) through nice
words and keep his friends and relatives close to him through good speech. Misuse
can even lead to a person's imprisonment or be the cause of his death. The tongue should always know its limitations and be used effectively and efficiently.
All parts of the body get tired eventually, except the tongue. Use that faculty wisely!
స్వస్తి.
****************************************
అజరామర సూక్తి – 329
अजरामर सूक्ति – 329
Eternal Quote – 329
https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/08/329-329-eternal-quote-329.html
जिह्वे प्रमाणं जानीहि भाषणे भोजनेऽपि च ।
अत्युक्तिरतिभुक्तिश्च सत्यं प्राणापहारिणी ॥ - अज्ञात
జిహ్వే ప్రమాణం జానీహి భాషణే భోజనేऽపి చ l
అత్యుక్తిరతి భుక్తిశ్చసత్యం ప్రానాపహారిణీ ll – అజ్ఞాత
ఇష్టమొచ్చినట్లు ఏమేమిటో వాగి
తాను వాతెరమూసి తగ్గియుండు
తనువు పడెడు పాట్లు తరువాత చూడదు
నంగనాచి నాల్క నడత ఇట్లు
అందివచ్చు గడ్డి అంతయుదిని నాల్క
చపలచిత్తయౌచు చక్కగాను
కడుపు రొంపిజేసి కదలక తానుండు
హద్దునుంచు దాని ఆత్రపడక
నాల్క పోకడ పై శ్లోకము మరియు ఆరెండు పద్యాలు ఎంతో విస్తారముగా నాలుక
దుస్స్వభావము, నాలుక దుష్ప్రభావమును గూర్చి తేటతెల్లము చేస్తూ ఉన్నాయి. ఈ
నల్లుకవంటి మనుషులు అసలు మనకు జీవితములో కూడా తారసపడవచ్చును.
జాగరూకతతో మెలగుట మన విధి బాధ్యత కర్తవ్యము.
जिह्वे प्रमाणं जानीहि भाषणे भोजनेऽपि च ।
अत्युक्तिरतिभुक्तिश्च सत्यं प्राणापहारिणी ॥ - अज्ञात
कवि यहाँ जुबान को नसीहत दे रहा है और कहता है- अरे जीभ, खाने-बोलने में हमेशा अपनी
मर्यादा याद रखो। अत्यधिक बोलना और खाना दोनों ही ऐसी चीजें हैं जो किसी को नष्ट कर देती हैं।
पेठ की भाषा समझ के चलना
रखो जीभ को काबूमे
नहीं तो शौचालय ही तेरा
प्रकोष्ठ होगी प्रधान नरवर
बकता है जीभ भरी सभा में
जो चाहे, जो जी चाहे
असर पड़ेगी काया पर ही
सतर्क रहो और सावधान हो
ऊपर दियागया श्लोक और इन दो कविताऍ जीभ का दुर्बल और दुष्ट गुण बताराहे हैं l जीभ से बहुत सावधान से
रहना चाहिए l हमारे आसपास के लोगों में भी कई ‘जीभ’ जैसे लोगों को देख सकते हैं l वसे लोगों से हम सतर्क
और सावधान रहना चाहिए l
jihve pramāṇaṃ jānīhi bhāṣaṇe bhojane'pi ca ।
atyuktiratibhuktiśca satyaṃ prāṇāpahāriṇī ॥ Ajnaata
Hey tongue, know thy limits - in speech as well as in food (taste). Certainly, both
over-eating and over-talking could kill!
This shloka is telling the tongue to know its limits. Like they say, it is the one
organ that doesn't have a bone but should be very aware of its bounds. Over-
indulgence in conversations or in satiating the taste buds (eating) could both
prove disastrous.
Speech: because thoughtless words (especially from the leaders) can destroy
nations. The old adage is true, 'Spoken words and sped arrows cannot be taken
back.' Like it is said, think before you speak.
Eating: because one should consume food 'to' sustain; not 'sustain for'
consuming food. Going overboard brings a hoard of health issues to the point of
death. Be mindful while eating.
Tongue Beware! Beware!!
స్వస్తి.
****************************************
అజరామర సూక్తి – 330
अजरामर सूक्ति – 330
Eternal Quote – 330
वलीभिर्मुखमाक्रान्तं पलितैरङ्कितं शिरः ।
गात्राणि शिथिलायन्ते तृष्णैका तरुणायते ॥ - वैराग्यशतक
వలిభిః ముఖమాక్రాంతం పలితైరంకితంశిరః l
గాత్రాణి శిథిలాయన్తే త్రుష్ణైకా తరుణాయతే ll భర్తృహరి వైరాగ్య శతకము
పై శ్లోకమునకు ఏనుగు లక్ష్మణకవి వారి తెలుగుసేత:
కరచరణాద్యవయవముల
భరముడిగెన్ వళులు మొగముపై నిండారెన్
శిరసెల్ల దెల్లవారెను
దరిమాలిన తృష్ణ యొకటె తరుణత బూనెన్
చేతులు కాళ్ళు మున్నగు అవయవముల బరువు తగ్గెను.మొగమంతా ముడుతలు
పడెను. వెంట్రుకలు తెల్లవారెను. దిక్కు అనగా అంతు, లేని ఆశ యొక్కటే
యౌవ్వనములో ఉన్నది.
పై భావమును నా భాషలో దిగువన విస్తృతపరచినాను.
రాలు దంతములు రజత కేశములు
ముఖమున ముడుతలు మొగి జర స్ఫుటలు (క్రమముగా ముసలితనము ప్రబలమగుట)
చేతులు కాళ్ళను చేరగ వణుకులు
జవసత్వంబులు చరమాంకమునకు
చేరువయైనా చెరగదు కాంక్ష
దాని యౌవ్వనము దాటదు గీత
కోర్కెల వలలో కోర్కెల అలలో
కడవరకూ కడతేరే వరకూ
తపనలతోడ పతనమగు వరకూ
మానవుడాపడు మదిలో కోర్కెలు
దైవ రూపమును తలవడు మదిలో
తామస రాజస తప్త హృదయుడై
యౌవనం జరయా గ్రస్తం ఆరోగ్యం వ్యాధిభిర్హతం l
జీవితం మృత్యురభ్యేతి తృష్ణైకా నిరుపద్రవా ll
యౌవనము జరాగ్రస్తము, ఆరోగ్యము వ్యాధిగ్రస్తము, ప్రాణము మృత్యుర్గ్రస్తము, కానీ
తృష్ణ మాత్రము ఏ ఉపద్రవమూ లేనిది.
జగద్గురు శంకరులవారి ప్రశ్నోతరమాలోని ఈ శ్లోకమును ఒకపరి గమనించండి
బద్దోహి కో యో విషయానురాగీ
కావా విముక్తిః విషయేనురక్తి
కో వాస్తి ఘోరో నరకః స్వదేహః
తృష్ణా క్షయః స్వర్గపదం కిమస్తి ll
బంధనములలో తగులుకొని యున్నదెవరు?
విషయలోలుడు అనగా కోరికల జలధిలో కోరి మునిగినవాడు.
ముక్తి అనగా ఏమిటి ?
విషయ అనగా వాంఛా పరిత్యాగమే ముక్తి.
ఘోరమగు నరకము ఏది ?
వేరేదీ కాదు తన శరీరమే!
స్వర్గమనగా ఏది?
మన కోరికలనడచుకొంటే జీవతమున అన్నీ సాధించినట్లే! లేకుంటే అంతా
పోగొట్టుకోన్నట్లే! మహనీయుల అనుభవాల సారాంశము ఒకటిగానే ఉంటుంది.
ఇపుడు కోర్కె విషయమే తీసుకొందాము
పుట్టిన మనిషికి మరణము తథ్యము
సాగే బండికి గమ్యము తథ్యము
పదవిన చేరిన విరమణ తథ్యము
వేసిన కూసము విడుచుట తథ్యము
అన్ని విషయములకంతము ఉన్నది.
మనిషికాశపై మరులు ఏలనో
ఆశకేల మరి అంతము లేదో
అన్నీ తెలిసిన అతడు ఒక్కడే
చెప్పవలెను ఆ చిదానండుడే!
ఎంతమంది ఎన్ని విధాలుగా చెప్పినా విషయము మాత్రము ఒకటే! వాంఛాపరిత్యాగము.
वलीभिर्मुखमाक्रान्तं पलितैरङ्कितं शिरः ।
गात्राणि शिथिलायन्ते तृष्णैका तरुणायते ॥ - वैराग्यशतक
चेहरे पर झुर्रियां पड़ गयी, सर के बाल पककर सफ़ेद हो गए, सारे अंग ढीले हो गए - पर तृष्णा
तो तरुण होती जाती है |
तृष्णा के विषय में *महात्मा सुन्दरदास* जी ने बहुत सुन्दर भाव दिया है :--
नैनन की पल ही में पल के
क्षण आधि घरी घटिका जो गई है !*
जाम गयो जुग जाम गयो ,*
पुनि सांझ गयी तब रात भई है !!*
आज गयी अरु काल गई ,*
परसों तरसों कुछ और ठई है !*
सुन्दर ऐसे ही आयु गई ,*
तृष्णा दिन ही दिन होत नई है !!*
आज सारा संसार तृष्णा के फेरे में पड़ा हुआ है | धनी हो या निर्धन सभी इसके बन्धन में बन्धे हैं |
निर्धन की अपेक्षा धनियों को तृष्णा बहुत है | धनी हमेशा निन्यानवे के फेरे में लगे रहते हैं | 99
होने पर 100 पूरा करने की चिन्ता लगी रहती है | 1000 होने पर 10000 की , 10 हज़ार होने पर
लाख की , लाख होने पर करोड़ की और करोड़ होने पर अरब-ख़रब की तृष्णा लगी रहती है |
इसी फेर में मनुष्य रोगी और बूढा हो जाता है पर तृष्णा न रोगिणी होती है और न बूढी |
जैसा कि सुभाषित में लिखा है :--
यौवनं जरया ग्रस्तमारोग्यं व्याधिभिर्हतं l
जीवितं मृत्युरभ्येति तृष्णैका निरुपद्रवा ll
जवानी बुढ़ापे से, आरोग्यता व्याधियों से और जीवन मृत्यु से ग्रसित है; पर तृष्णा को किसी उपद्रव
का डर नहीं |
शंकराचार्य जी ने अपनी प्रश्नोत्तरमाला में लिखा है -
बद्धो हि को यो विषयानुरागी !
का वा विमुक्तिर्विषयेनुरक्तिः !
को वास्ति घोरो नरकस्स्वदेहः
तृष्णाक्षयस्स्वर्गपदं किमस्ति ?
अर्थात्:-
बन्धन में कौन है ? -- विषयानुरागी
मुक्ति क्या है ? -- विषयों का त्याग
घोर नरक क्या है ? -- अपना शरीर
स्वर्ग क्या है ? -- तृष्णा का नाश
अगर हम कामना काबू में रक्सकते हैं तो हम जीवित में सब कुछ पालिया l अगर नहीं रखेंगे तो सब कुछ खो
लिया l
valībhirmukhamākrāntaṃ palitairaṅkitaṃ śiraḥ ।
gātrāṇi śithilāyante tṛṣṇaikā taruṇāyate ॥ - vairāgyaśataka
Face encroached by wrinkles; head marked by grays; limbs frail/feeble;
appetence alone is young!
Human beings possess body, mind and intellect. Mind and intellect comprise of
nothing but thoughts. The deteriorating attributes of the body like graying hair,
wrinkles on the face and feeble limbs are all signs of impending old age. All
organs lax and become fragile and incoherent because they have grown,
matured, enjoyed being their best during youth and then ripened due to time and
usage. While the body shows signs of old age, there is one very powerful trait of
the mind that doesn't undergo this cycle of growing, maturing, enjoying and
ripening! It definitely undergoes the first three stages. But upon reaching its
pinnacle, it remains there and keeps growing wider and deeper! It is insatiable
and infinitely expanding as well!! 'Appetence', 'thirst', 'intense craving', 'strong
desire'... Many are its names, but its effects are just the same! It is insatiable at
any age! A new craving, a new thirst, a new desire.... once satisfied, there is
some other craving, thirst or desire ready to take over. This seems to have no
end at any stage of life. The poet observes that thirst is the only attribute of a
person that gets stuck in its youth and never outgrows that stage. The attributes
of the body show clear signs of dilapidation, but not the mind's desire!
The thirst of 'desire' can never be fulfilled nor fully quenched. When drinking
salty water, the thirst only increases after drinking. Desire is just the same. The
more it is fed, the more it wants! Nipping it in the bud is the easiest way of
conquering it.
స్వస్తి.
****************************************
Comments
Post a Comment