అజరామర సూక్తి

అజరామర సూక్తి – 271

अजरामर सूक्ति – 271

Eternal Quote – 271

विदेशेषु धनं विद्या व्यसनेषु धनं मतिः ।
परलोके धनं धर्मः शीलं सर्वत्र वै धनम् ॥ - भारतमञ्जरी
విదేశేషు ధనం విద్యా వ్యసనేషు ధనం మతిః l
పరలోకే ధనం ధర్మః శీలం సర్వత్రవై ధనమ్ll
పై శ్లోకమును విశ్లేషించుకొనుటకు పూర్వము చాణక్యుల వారు సంపాదనను గూర్చి ఏమంటున్నాడో వినండి. ఎలాంటి పనుల ద్వారా డబ్బు పొందవచ్చో ఏ ఏ పనుల వల్ల
డబ్బు సంపాదించుట తప్పు లేక ముప్పో ఆయన ఈ క్రింది శ్లోకములో విశధీకరించుచున్నారు.
అతిక్లేశేన ఏ చార్థా ధర్మస్యాతిక్రమేణ తు l
శత్రూణాం ప్రణిపాతేన తే హ్యార్థా మా భవంతుమే ll
ధర్మ మార్గమునకు వ్యతిరేకముగా పనిచేయుట ద్వారా సంపాదించిన సంపద ఇతరులకు హాని మరియు బాధ కలిగించే శత్రువుతో సమానమని చాణక్యుల వారు ఈ శ్లోకములో చెప్పుట జరిగినది. ఆయన ఖండితముగా నేను అటువంటి డబ్బును కోరుకోను, అలాంటి డబ్బు నా దగ్గరకు రాకపోతే మంచిది అని కుండ బద్దలు కొట్టినట్లు చెబుతూ వున్నారు.
ఇక మొదటి శ్లోకమును గూర్చి కాస్త విశ్లేషించుకొందాము.
పరదేశ ధనము విద్యయ
పరికింపగ ధనము ఓర్పు పరితాపమునన్
పరలోక ధనము ధర్మము
పరిపుష్ట ధనంబు శీల పథమే రామా!
విదేశీ దేశంలో విద్య యే నీ సంపద; అనయమున అనగా ప్రతికూల పరిస్థితులలో,నీ చాకచక్యము,సమయస్ఫూర్తి నీ సంపద. పరలోకమునందున, నీ ధర్మ ప్రవర్తన, నీ నైతిక యోగ్యతయే నీ సంపద; కానీ నీ సచ్ఛీలము సర్వత్రా నీ సంపద.
విదేశీ దేశంలో ఉన్నప్పుడు, తన సొంత దేశంలో వలె తన పూర్వుల పేరు లేదా కీర్తి ఉపయోగపడదు. అచట అతని ధనము తన జ్ఞానము మరియు విద్య మాత్రమే!
చాకచక్యము,సమయస్ఫూర్తి మరియు అంతర్ దృష్టి తనను కఠినమైన పరిస్థితుల నుండి కాపాదగాలుగుతుంది.
మరణానంతర జీవితంలో, అతను అతని ధర్మ ఫలము అనగా అతని కర్మ ఫలము మరియు నైతిక యోగ్యత తప్ప, అతని భౌతిక సంపద ఏదీ కాపాడలేదు.
ఈ విషయాలన్నీ ఆయా పరిస్థితులకు అవసరమైనప్పటికీ, ఒక వ్యక్తి యొక్క సమగ్రధర్మ పథానుసరణ ప్రతిచోటా అవసరమే! ఇది క్రొత్త దేశమయినా, కష్టాలతో కటకటలాడుతున్నా, లేదా ఆ కష్టాలు గడిచిన తరువాతనయినా కూడా, 'ప్రవర్తన' అనేది స్థలం, పరిస్థితి లేదా పరిస్థితులతో సంబంధం లేకుండా సమర్థించబడే ఒక సంపద.
'డబ్బు పోతే ఏమీ పోదు. ఆరోగ్యం పోగొట్టుకుంటే ఏదో పోతుంది. శీలము పోగొట్టుకుంటే అంతా పోగోట్టుకోన్నట్లే! ప్రాణం వాపి పరిత్యజ్య మానమేవాభిరక్షతు! శరీరము వదలవలసి వచ్చినా శీలము వదలకూడదు.
विदेशेषु धनं विद्या व्यसनेषु धनं मतिः ।
परलोके धनं धर्मः शीलं सर्वत्र वै धनम् ॥ - भारतमञ्जरी
पहले धन के कमाई के बारेमें चाणक्यजी के सलाह देखते हैं l धन पाने की इच्छा हर एक मनुष्य
की होती है और इसके लिए वो कई बार गलत रास्ते का इस्तेमाल भी कर जाता है l ऐसे में
चाणक्य ने धन प्राप्त करने से जुड़ी कई अन्य बातों को लेकर नीतियां बताई हैं l वे बताते हैं कि
किस प्रकार के कर्मों से धन की प्राप्ति की जा सकती है और कौन से काम धन प्राप्ति के लिए
गलत हैं l
अतिक्लेशेन ये चार्था धर्मस्यातिक्रमेण तु।
शत्रूणां प्रणिपातेन ते ह्यर्था मा भवन्तु मे।।
चाणक्य इस श्लोक में कहते हैं कि जो धन दूसरों को हानि और पीड़ा पहुंचाकर, धर्म के विरुद्ध
कार्य करके, शत्रु के सामने गिड़गिड़ाकर प्राप्त होता हो, वह धन मुझे नहीं चाहिए. ऐसा धन मेरे
पास न आए तो अच्छा है l
अब हम पहले श्लोक का अर्थ परखते हैं l
एक विदेशी भूमि में, शिक्षा धन है; विपत्ति में बुद्धि ही धन है; परलोक में, नैतिक योग्यता ही धन है;
लेकिन किसी का चरित्र हर जगह धन है।
जब विदेश में किसी का नाम या प्रसिद्धि आती है तो वह सिर्फ विद्याज्ञान से ही होसकता है। माने
आदमी का ज्ञान और शिक्षा जो है विदेश में वही काम आती है।
बुद्धि और अंतर्ज्ञान, व्यक्ति को कठिन परिस्थितियों से बाहर निकालती है। उसके बाद के जीवन
में, उसके पास पृथ्वी पर किए गए नैतिक गुणों को छोड़कर, कोई भी भौतिक संपत्ति नहीं होगी।
हालांकि ये सभी चीजें अपनी-अपनी परिस्थितियों के लिए जरूरी हैं, लेकिन हर जगह एक व्यक्ति
की ईमानदारी की जरूरत होती है! नया देश हो, धरती पर कठिनाइयाँ हों या बीतने के बाद भी,
'धर्मं आचरण' एक ऐसा धन है जो किसीभी हालत में आदमी को काम आता है।
एक विदेशी भूमि में, शिक्षा धन है; विपत्ति में बुद्धि ही धन है; अधोलोक में, नैतिक योग्यता ही धन है;
लेकिन किसी का चरित्र हर जगह धन है।
जब विदेश में किसी का नाम या प्रसिद्धि अपने ही देश में ज्यादा काम नहीं आएगी। यह उनका ज्ञान
और शिक्षा है जो काम आती है। बुद्धि और अंतर्ज्ञान व्यक्ति को कठिन परिस्थितियों से बाहर
निकालेगा। उसके बाद के जीवन में, उसके पास पृथ्वी पर किए गए नैतिक गुणों को छोड़कर, उसकी
कोई भी भौतिक संपत्ति नहीं होगी।
हालांकि ये सभी चीजें अपनी-अपनी परिस्थितियों के लिए जरूरी हैं, लेकिन हर जगह एक व्यक्ति की
ईमानदारी की जरूरत होती है! नया देश हो, धरती पर कठिनाइयाँ हों या बीतने के बाद भी, 'आचरण'
एक ऐसा धन है जिसे स्थान, परिस्थिति या स्थिति के बावजूद बरकरार रखा जाता है।
'पैसा गया तो कुछ नहीं गया। सेहत चली गई तो कुछ खो गया। चरित्र खो गया तो सब कुछ खो गया।
अपने चरित्र पर ध्यान दें!
Videśeṣu dhanaṃ vidyā vyasaneṣu dhanaṃ matiḥ ।
Paraloka dhanaṃ dharmaḥ śīlaṃ sarvatra vai dhanam ॥ - bhāratamañjarī
In a foreign land, education is wealth; in adversity, intellect is wealth; in the netherworlds, moral merit is wealth; but one's character is wealth everywhere.
When in a foreign land, one's name or fame in his own country will not be of much use. It is his knowledge and education that come in handy.
Intellect and intuition will bring a person out of tough situations.
In the afterlife, one will not have any of his material possessions, except the moral merits he performed on earth.
Even though all of these things are essential for their respective circumstances, a person's integrity is needed everywhere! Be it a new country, hardships on earth or even after passing on, 'conduct' is one wealth that is upheld irrespective of place, circumstance or situation.
'If money is lost, nothing is lost. If health is lost, something is lost. If character is lost, everything is lost'. Mind thy character!
స్వస్తి.
****************************************

అజరామర సూక్తి – 272

अजरामर सूक्ति – 272

Eternal Quote – 272

क्षीरेणात्मगतोदकाय हि गुणा दत्ताः पुरा तेఽखिलाः
क्षीरोत्ताप मपेक्ष्यतेन  पयसा स्वात्मा कृशानौ हुतःl
गंतुम पावक मुन्मनस्तदभवद्दृष्ट्वा तु मित्रापदम्
युक्तंतेन जलेन शाम्यति सतां मैत्री पुनस्त्विदृशी ॥ 1.76॥ परोपकार पद्धति-भर्तृहरि नीति शतकम
భర్తృహరి సుభాషితము (క్షీర నీర న్యాయము )
క్షీరేణాత్మ గతోదకాయహి గుణా దత్తాః పురాతేఖిలాః
క్షీరోత్తాప మపెక్ష్యతేన పయసా స్వాత్మా కృశానౌహుతః l
గన్తుం పావక మున్మనస్తదభ వద్దృష్ట్వాతు మిత్రాపదం
యుక్తం తేన జలేన శామ్యతి సతాం మైత్రీ పునస్త్వీదృశీ ll ॥ 1.76॥
పరోపకార పధ్ధతి-భర్తృహరి నీతిశతకం
ఏనుగు లక్ష్మణ కవి తెలుగు సేత
క్షీరము మున్ను నీటికొసగెన్ స్వగుణంబులు దన్ను జేరుటన్
క్షీరము తప్తమౌట గని చిచ్చురికెన్ వెతచే జలంబు, దు
ర్వార సుహృద్విపత్తి గని వహ్ని జోరంజనే దుగ్ధ ,మంతలో
నీరము గూడ శాంతమగు నిల్చు మహాత్ముల మైత్రి ఈ గతిన్

క్షీరము తోడుత నీరము చేసెను మనసు మీరగా తా సావాసము
పొయ్యిపాలు చేయంగా పాలను అగ్గి భగ్గుమన పోయిని జేరుచు
పొరలబోవు తన మిత్రుని కొరకై పొరలెను నీరము పోయ్యిలోపలికి
తనకొరకై తన మిత్రుడు దూకుట చూడలేక తా దూకునంతలో
నీరు చిలక తా పులకరించెను నీరూ పాలూ నిలచెను ఒకటై
స్నేహమన్నచో అదియే కాదా తక్కినదంతా తుక్కుయే సదా!
పాలు,మొదట తనను కలియుటచే, నీటికి తనగుణములన్నీ ఇచ్చినది. పాలు నిప్పుచే కాగి
పోవుటచూచి, నాకెందుకులే యని ఊరుకోక నీరు నిప్పుపై దూకినది . తనకై తను
త్యాగామునకే సిద్ధపడిన ఆ నీటికి బాసటగా పాలు నిప్పులోకి దూకబోతే నీరు తిరిగి
తనను చేరిన తోడనే, అంటే పొంగే పాలపై నీటిని చిలకరించినతోడనే పాలు శాంతించి
తిరిగీ నీటితో సఖ్యతగా ఉండిపొయినది .
మనము రోజూ కాచే నీరు గలిసిన పాలను భావానుగతులమై గమనించితే ఎంత నేర్వ
దగిన గుణపాఠము ఉందో గమనించండి . 'పయస్సు' అన్న పదానికి పాలు, నీరు అన్న
రెండు అర్థాలూ వున్నాయి. అంటే వాని మనసులు ఒకటి యగుట వలన బహుశ పేర్లు
కూడా ఒకటైనాయేమో. లేక ఒకే పేరు ఉన్నందువల్ల ఒకే రకమైన గుణములు
కలిగియున్నాయేమో.

क्षीरेणात्मगतोदकाय हि गुणा दत्ताः पुरा तेఽखिलाः
क्षीरोत्ताप मपेक्ष्यतेन  पयसा स्वात्मा कृशानौ हुतःl
गंतुम पावक मुन्मनस्तदभवद्दृष्ट्वा तु मित्रापदम्
युक्तंतेन जलेन शाम्यति सतां मैत्री पुनस्त्विदृशी ॥ 1.76॥ परोपकार पद्धति-भर्तृहरि नीति शतकम
होते सज्जन मित्र हैं कैसे, एक उदाहरण सुनिए जैसे|
जल ने दूध के संग मिलकर के, मैत्री दृढ़ की, गुण ले कर के|
दूध ने जल को किया समान, किया मित्र का यों सम्मान,
जल ने देखा दूध जलता है, मित्र बचाने जल जलता है,
स्वयं अग्नि में डाला होम, जय जयकार हुई सब व्योम,
व्याकुल हुआ दूध तब भारी, चला दाह को कर तैय्यारी,
तभी मित्र जल ने बाहर से, शीतल छींटों को दे कर के,
शीघ्र दूध को कर दिया स्थिर, और दूध भी शांत हुआ फिर|
क्यों कि दूध ने पाया जल मित्र, ऐंसा उदाहरण ना अन्यत्र|
पानी दूध से मिलते ही दूध ने पानी को उसके सारे गुण दे दिया। जब पानी दूध को उबलता देखा तो
दूध के पहले ही पानी आग में खूद पड़ा। जब दूध अपने मित्र केलिए आग में खूदने वाला था,  तब
पानी उस पर छिड़कते ही  दूध शांत हो गया और पानी के वापस आते ही पानी के साथ तालमेल
बनाके शांती से रह गया l
अगर हम उस दूध पानी का भावनात्मक रूप से  देखेंगे तो यारी क्या होती है, ए हम समझसकते हैं l
‘पयास्’ शब्द के दो अर्थ हैं, दूध और पानी। शायद उन दोनों का अविभाज्य सम्बन्ध से, नाम भी एक
हो गया है। या एक ही नाम होनेसे  उनके गुण एक होगए हैं।
Kshirenatmagatodakaya hi Guna Dattah Pura Telekhilaah
Ksirottapa mepekshaytena payasa svatma krishanau huth l
Gantum pavaka munmanastadbhavddrishtva tu mitrapadam
Yuktantena Jalen Shamyati Sataam Maitri Punarstvdrishi ॥
As soon as water get mixed with milk, milk gave water all its qualities. When the water saw the milk boiling, the water started pouring into the fire even before the milk. When the milk was about to plunge into the fire for the friend, the milk calmed down as soon as the water was sprinkled on him, and as the water came back, he remained peacefully in harmony with the water.
If we look at that milk, water combination emotionally, we can realize what the friendship is! We can understand that the word 'payas' has two meanings, milk and water. Perhaps due to their inseparable relationship, the name has also become one. Or by having the same name, their qualities have become one.
స్వస్తి.
****************************************
అజరామర సూక్తి – 273

अजरामर सूक्ति – 273

Eternal Quote – 273

शीलं शौर्यमनालस्यं पाण्डित्यं मित्रसंग्रहः ।
अचोरहरणीयानि पञ्चैतान्यक्षयो निधिः ॥
శీలం శౌర్యమనాలస్యం పాండిత్యం మిత్రసంగ్రహః l
అచోరహరణీయాని పంచైతాన్యక్షయోనిధిః ll
“శీలము, శౌర్యము, ఆలస్యము చేయకుండుట, పాండిత్యము, స్నేహితులను
సంపాదించుకొనుట అనునవి దొంగలు దోచుకొనుటకు సాధ్యముకాని ఐదు
అక్షయనిధులు." అని ఈ శ్లోకానికి అర్థం. “శీలం పరం భూషణమ్ " (శీలమే శ్రేష్ఠమైన
అలంకారము) అని పెద్దలమాట. శీలమంటే సజ్జనసమ్మతమైన నడవడిక. శీలమును
గూర్చి భర్తృహరి మహాశయుడు చెప్పిన మాట మనకు శిరౌదార్యము.
వహ్నిస్తస్య జలాయతే జలనిధిః కుల్యాయతే తత్క్షణాన్‌
మేరుః స్వల్ప శిలాయతే మృగపతిః సద్యః కురంగాయతే ।
వ్యాలో మాల్య గుణాయతే విషరసః పీయూష వర్షాయతే
యస్యాంగేఽఖిల లోక వల్లభతమం శీలం సమున్మీలతి ॥ 78
అతనికి వార్థి కుల్య యగు, నగ్ని జలంబగు, మేరు శైలమం
చిత శిల లీలనుండు, మద సింహము జింక తెఱంగుఁ దాల్చు, గో
పిత ఫణి పూలదండయగు, భిష్మవిషంబు సుధారసంబగున్,
క్షితి జన సమ్మతంబగు సుశీల మదెవ్వని యందు శోభిలున్
అందుకే శీలం ఒక గొప్ప నిధి. శౌర్యం ఆత్మాభిమానానికి చిహ్నం. ధైర్యం, సాహసం,
పరాక్రమం, ఈ పాదులోనివే. ఈ లక్షణం ఉన్నవాడు జీవితంలో ఆటుపోట్లను
సమర్థవంతంగా ఎదుర్కొంటాడు. శత్రువులను అదుపు చేసుకోగలుగుతాడు. మంచి
పనులను చేయటంలో తన శౌర్యాన్ని సద్వినియోగం చేసుకోగలుగుతాడు. ఈ గుణం
ఒక అమూల్యనిధి. అనాలస్యం అంటే, “జంతూనాం నరజన్మ దుర్లభమ్" అనే సూక్తిని
స్మరిస్తూ, ఈ జీవితపరమ ప్రయోజనాన్ని ఈ జీవితంలోనే అందుకోవటానికి తగిన
ప్రయత్నాలను ఆలస్యం లేకుండా వెంటవెంటనే చేయటం. ఇది మోక్షహేతువు. అందుకే
సద్గతినిచ్చే ఈ సద్గుణం అద్భుత నిధి. కేవలం ఎన్నో గ్రంథాలు చదవటం
పాండిత్యమనిపించుకోదు. పాండిత్యం అంటే జ్ఞానము. జ్ఞానానికి నిదర్శనము సర్వులలో
దైవాన్ని దర్శించటము. ఆముష్మికసుఖప్రాప్తికి కావలసినది అదే! సుఖాన్నిప్రసాదించే
ఇలాంటి విద్వత్తు ఒక అమేయనిధి.
మిత్రులను సంపాదించుకోవటం అపురూపమైన కళ మాత్రమేకాదు, మనలోని
సౌజన్యానికి ఒక తార్కాణం. అసలు ఇత్రుడు అన్నవాడు ఏవిధముగా ఉండాలంటే
ఉత్సవే వ్యసనే ప్రాప్తే దుర్భిక్షే శత్రు సంకటేl రాజద్వారే శ్మశానేచ య తిష్ఠతి స బాంధవఃll
ఆనందములోన ఆపత్తులోనూ దుర్భిక్షము లోనూ దుష్ట బాధలందును మహారాజు ఆస్థానములోనైనా మరుభూమియందైనా అండగా నిలచినవాడే అసలైన మిత్రుడు.
మిత్రలాభం ఎంత ప్రయోజనకారియో “పంచతంత్రం" మనకు వివరించింది. అఘము
నుండి మరలించి , హితార్థ కలితులను చేసే మిత్రులను కలిగి ఉండటం అద్వితీయమైన
నిధి. ఈ ఐదు నిధులనూ ఏ చోరులూ దోచుకోజాలరు. ఇవి అక్షయనిధులు. అనగా
ఏనాటికీ నశించిపోనివి.
शीलं शौर्यमनालस्यं पाण्डित्यं मित्रसंग्रहः ।
अचोरहरणीयानि पञ्चैतान्यक्षयो निधिः ॥
इस पाँच मुख्य विषय अविनाशी खजाने हैं, जिन्हें चोर नहीं चुरा सकते:
१) ईमानदारी, २) साहस, ३) गतिविधि, ४) विद्वता, और ५) दोस्तों की एक मंडली
बहुत सारी संपत्ति आदि इकट्ठा करने का कोई मतलब नहीं है। वे सभी नाशवान हैं और आसानी से
चुराए जा सकते हैं। लेकिन किसी व्यक्ति की सबसे मूल्यवान संपत्ति ये हैं:
1. ईमानदारी; चरित्र, गरिमा, आचरण, नैतिकता
2. साहस; वीरता
3. गतिविधि; सतर्कता, उत्पादक रवैया
4. विद्वता; छात्रवृत्ति, शिक्षा, सही जगह पर अपना ज्ञान का इस्तेमाल करना
5. दोस्तों का संग्रह; दोस्त जमा हुए, दोस्त मिले या कमाए l दोस्ती का निर्वाचन ऐसा दियागया हैl
उत्सवे  व्यसने चैव दुर्भिक्षे राष्ट्रविप्लवे।
राजद्वारे श्मशाने च यतिष्ठति स वान्धवः ।।
सच्चा दोस्त वही होता है जो अच्छे समय, बुरे समय, सूखा, दंगा, युद्ध, राजा के दरबार में और मृत्यु के
बाद भी साथ खडा हो ।
नाम जो भी हो, ये 5 सबसे कीमती और अविनाशी खजाने हैं। उम्र के साथ ये कभी कम नहीं होते। और
सबसे अच्छी बात यह है कि इन्हें कभी कोई चुरा नहीं सकता।
सही प्रकार का धन अर्जित करें!
śīlaṃ śauryamanālasyaṃ pāṇḍityaṃ mitrasaṃgrahaḥ ।
acoraharaṇīyāni pañcaitānyakṣayo nidhiḥ ॥
The following are the five (types of) imperishable treasures, that can't be stolen by thieves: 1) Integrity, 2) courage, 3) activity, 4) erudition, and 5) a congregation of friends
There is no point in collecting lots of wealth, assets, etc. They are all perishable and can be stolen easily. But the most valuable assets of a person are:
1.       Integrity; character, dignity, conduct, morality
2.      Courage; bravery
3.      Activity; alertness, productive attitude
4.      Erudition; scholarship, education
5.      Collection of friends; friends accumulated, friends acquired or earned
Whatever be the name used, these 5 are the most valuable and imperishable treasures. They never diminish with age. And the best part is, they can never be stolen by anyone.
Earn the right kind of wealth!
స్వస్తి.
****************************************
అజరామర సూక్తి – 274

अजरामर सूक्ति – 274

Eternal Quote – 274

अनिच्छन्तोऽपि विनयं विद्याभ्यासेन बालकाः ।
भेषजेनेव नैरुज्यं प्रापणीयाः प्रयत्नतः ॥ - हरिहरसुभाषित

అనిచ్ఛంతోపి వినయం విద్యాభ్యాసేన బాలకాః l
భేషజేనేవ నైరూజ్యం ప్రాపణీయాః ప్రయత్నతఃll
కోరుకోకపోయినా, ఔషధము ద్వారా ఒక వ్యాధి కి చికిత్స చేసినట్లే, పిల్లలకు విద్య ద్వారా వినయము మరియు నైతిక విలువలు రుజువర్తనము నేర్పించాలి.
ఔషధము ఎల్లప్పుడూ రుచికరముగా ఉండదు లేదా మనోజ్ఞమైన వాసన కలిగియుండదు. కానీ అనారోగ్య పరిస్థితిలో ఉన్నప్పుడు, వ్యక్తికి తానూ కోరిన విధముగా మందు ఉండదు కదా! అతని ఇష్టాలు మరియు అయిష్టాలు అటువంటి పరిస్థితిలో పక్కన పెట్టక తప్పదు కదా? పిల్లల పెంపకము చేపట్టినప్పటి పరిస్థితి కూడా అంతే! పిల్లవానిని తన ఇష్టాలకు మరియు అభిరుచులకు విడిచిపెడితే, అవి మంచివి కావని మనము గమనించి చెబితే తన ప్రవర్తనను మార్చుకొనుటకు ఇష్టపడక పోవచ్చును. మరి తల్లిదండ్రులు అట్టి పసివారిని అరచి, తిట్టి, కొట్టియైనా సరే మందలించి మార్చవలసియుంటుంది. లేకపోతే ఈ క్రింది పద్యమును రుజువు పరచుతుంది.
పెదవి మించు పళ్ళు పెరికి వేయగలేము
అదుపు మీరు సుతుని ఆపలేము
గొడ్ఢుబోవ చెట్టు కొరీనా ఫలమీదు
రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి
నేటి యుగములో, మనస్తత్వవేత్తలు పిల్లలను వారి ఇష్టాలకు, కల్పనలకు వదిలేయాలని చెబుతారు. కానీ ఇది వాస్తవ దూరము. తల్లిదండ్రులు మొదట ఆ విషయాలను పరిశీలించి, వారి పంథా సరియైనది కాకుంటే సంతానానికి సరియైన సలహా ఇవ్వాలి. మన పూర్వీకులు ఇలా అంటారు:
రాజవత్ పంచ వర్షాణి దశ వర్షణి తాడవత్ l
ప్రాప్తేతు షోడశే వర్షే పుత్రన్ మిత్ర వదాచరేత్ ll
మొదటి ఐదేళ్లపాటు పిల్లలకు రాజు / రాణి హోదా ఇవ్వాలి. పదేళ్లపాటు, శిక్షను కూడా అవసరానికి అనుగుణంగా వాడాలి.మహారవ సంవత్సరం వచ్చిన వెంటనే పిల్లలతో స్నేహం కొనసాగించాలి.
విద్య ద్వారా పిల్లలలో విలువలను పెంపొందించడం వారికి సంబంధించిన పెద్దలందరి యొక్క విధి, బాధ్యత, కర్తవ్యము. అసలది అత్యంత ప్రాధమిక కర్తవ్యమవుతుంది. సరైన జ్ఞానాన్ని పెంపొందింప జేయుటచే, వ్యక్తి పెద్దయిన తరువాత ఆదర్శవంతమగు వాతావరనమును కుటుంబలో వ్యాపింపజేయగలుగుతారు. ఔషధము యొక్క రుచి చేదయినా, రోగ నిర్మూలనకు అది ఆవశ్యకము. అదేవిధముగా, సంతుకు సదభ్యాసమును ఏర్పరచుటకు కష్టాలు కడగళ్ళు అడ్డురాకూడదు. సద్గుణవంతులే సమాజ హితైషులు.
अनिच्छन्तोऽपि विनयं विद्याभ्यासेन बालकाः ।
भेषजेनेव नैरुज्यं प्रापणीयाः प्रयत्नतः ॥ - हरिहरसुभाषित
वांछित न होने पर भी, जिस प्रकार एक रोग (रोग का उपचार) औषधि द्वारा किया जाता है, उसी
प्रकार शिक्षा के द्वारा बच्चों को नम्रता (और मूल्यों) की शिक्षा देनी चाहिए।
दवा का स्वाद हमेशा अच्छा या मोहक गंध नहीं होता है। लेकिन बीमारी में, क्या व्यक्ति के पास कोई
विकल्प होता है? क्या ऐसी स्थिति में उसकी पसंद-नापसंद को दरकिनार नहीं किया जाता? यह ठीक
वैसा ही परिदृश्य है जब बच्चे की परवरिश हाथ में होती है। सिर्फ इसलिए कि उसके पास अपनी
सनक और कल्पनाएं हैं, एक बच्चे को उसके आचरण के बारे में जाने की अनुमति नहीं दी जा सकती
है, हालांकि वह चाहता है।
आजकल के जमाने में मनोवैज्ञानिकों का कहना है कि हम बच्चोंको उनके सनक और कल्पनाओं पर
छोड़ना है l लेकिन यह ठीक नहीं है l माता पिता पहले उन विषयोको जानकार परखकर लड़के को
उनके आलोचना के बारेमें उचित सलाह देनी चाहिए l हमारे पूर्वज कहते हैं :
राजावत पंचा वर्षाणि दशा वर्षाणि तादावत् l
प्राप्तेतु षोडशे वर्षे पुत्रं मित्र वादाचरेत ll
पहले पांच साल बच्चों को राजा\रानी दर्जा देना चाहिए l बाद में. दस साल जरूरत के अनुसार दंड
प्रयोग भी करना चाहिए l सोलहवां साल आते ही बच्चों से मैत्री का पालन करना चाहिए l
शिक्षा के माध्यम से बच्चों में मूल्यों को विकसित करना आसपास के लोगों का सबसे महत्वपूर्ण कर्तव्य
बन जाता है। जैसे-जैसे वह बड़ा होता है, सही ज्ञान प्राप्त करना उसे एक अद्भुत इंसान के रूप में
बदल देता है।
दवा का कड़वा स्वाद इसके सेवन का निर्णायक कारक नहीं हो सकता है। इसी तरह, सीखने के साथ
आने वाली कठिनाइयाँ और बलिदान सदाचारी और विद्वान इंसान बनने के लिए निर्णायक कारक नहीं
हो सकते हैं!
anicchanto'pi vinayaṃ vidyābhyāsena bālakāḥ ।
bheṣajeneva nairujyaṃ prāpaṇīyāḥ prayatnataḥ ॥ - hariharasubhāṣita
Even if not desired, just as a disease (is treated) through medicine, children should be taught humility (and values) through education.
Medicine doesn't always taste good or smell enticing.  But when in sickness, does the person have a choice?  Don't his likes and dislikes get put aside in such a circumstance?  It is the exact same scenario when a child's upbringing is at hand.  Just because he has his whims and fancies, a child cannot be allowed to go about his demeanor however he pleases.
In today's context, psychologists say that we have to leave children to their whims and fantasies. But this is not right. Parents should first examine those subjects and give proper advice good and bad, pros and cons to the boy\girl of their desire. Our ancestors say:
Rajawat Pancha Varshani Dasa Varshani Tadavat l
Pratetu shodse varshe putran mitra vadacharet ll
For the first five years, the children should be given the status of king/queen. Later. For ten years, punishment should be given according to the need. As soon as the sixteenth year comes, the parents should maintain friendship with the children.
It becomes the most primal duty of those around to inculcate values in the child through education.  Acquiring the right knowledge chisels him out into a wonderful human being as he grows up.
The bitter taste of medicine cannot be the deciding factor for its consumption.  Similarly, the hardships and sacrifices that come with learning cannot be the deciding factors against becoming virtuous and learned human beings!
స్వస్తి.
****************************************

అజరామర సూక్తి – 275

अजरामर सूक्ति – 275

Eternal Quote – 275

भग्नाशस्य करंड पिंडिततानोर्म्लानेन्द्रियास्यक्षुधा
कृत्वांखुर्विवरं स्वयं निपतितो नक्तं मुखे भोगिनः l
तृप्तस्तत्पिशितेन सत्वर मसौ तेनैव यातःपथा
स्वस्थास्तिष्ठत दैव मेवहि परं वृद्धधौ क्षैये कारणं ll
భగ్నాశస్య కరండ పిండిత తనోర్మ్లానేంద్రియస్య క్షుధా
కృత్వాఖుర్వివరం స్వయం నిపతితో నక్తం ముఖే భోగినః ।
తృప్తస్తత్పిశితేన సత్వరమసౌ తేనైవ యాతః పథా
స్వస్థా స్తిష్ఠత దైవమేవ హి పరం వృద్ధౌ క్షయే కారణమ్‌॥ - భర్తృహరి
రాతిరి మూషకమ్ము వివరమ్బొనరించి కరండబద్ధమై
భీతిలి చిక్కి యాసచెడి పెద్దయు డస్సిన పామువాత సం
పాతము చెందె దానిదిని పాము తొలంగె బిలంబు త్రోవనే
యేతరి హాని వృద్ధులకు నెక్కటి దైవము కారణమ్మగున్ (ఏనుగు లక్ష్మణ కవి)
కర్మ ఫలము దైవానుగ్రహము జీవితాలలో ఎంతగా పనిచేస్తాయో తెలియజేసే శ్లోకము
ఇది. అందుకే ఒక కర్మను చేయ చేబూనునపుడు మాత్రమే కాకుండా
నిరంతరమూ దైవ ధ్యాన తత్పరతను పెంచుకొనుటచే దుష్ఫలిత ప్రభావమును సడలింప
జేయుచూ, అది బుద్ధిని ప్రచోదనము చేసి సత్కర్మాచరణ చేయ ప్రేరేపించుతుంది. ఈ
శ్లోకార్థమును గమనించండి.
బుట్టలో బంధింపబడినదై భయము చేత కృశించినదై ఆశలుడిగి ఆకలిగొన్న పాము
వాత ఒక ఎలుక,బుట్టలో తినుటకేదో యున్నదని భావించి దానికి బొరియ గావించి
లోనికి దూరి, బడి చావగా దాని తిని పాము ఆ రంధ్రము గుండానే బయటికి వెళ్లి
పోయింది . మంచి చెడులకు కారణము దైవము కాదా !
ఇక్కడ ఎలుక కామము అనగా కోరికకు బానిసయి వివేచనారహితముగా పాముకు
బలియై పోయినది. ఈ విషయమును విశదపరిచే ఈ శ్లోకము, భగవద్గీత,  కర్మసన్యాస
యోగములోనిది. గమనించండి.
యుక్తః కర్మఫలం త్యక్త్వా శాంతిమాప్నోతి నైష్ఠికీమ్ ।
అయుక్తః కామకారేణ ఫలే సక్తో నిబధ్యతే ।। 12 ।।
సకల క్రియాకలాపముల ఫలములను భగవంతునికే అర్పితము చేసి, కర్మ యోగులు
శాశ్వతమైన శాంతిని పొందుతారు. అదే సమయంలో, తమ కామముచే అనగా
కోరికలచే ప్రేరేపింపబడి, స్వార్థ ప్రయోజనం కోసం పని చేసే వారు, కర్మ బంధములలో
చిక్కుకుంటారు ఎందుకంటే వారు కర్మ ఫలములపై ఆసక్తి కలిగి ఉంటారు. ఆకర్మ
మంచికే దారి తీస్తుందో చెడుగుకే దారి తీస్తుందో అది భగవంతుని నిర్ణయముపై
ఆధారపడి యుంటుంది.
       అదే సందేహము అర్జునునికి కూడా కలుగుటచే ఆయన శ్రీకృష్ణుని ఈ విధముగా
అడుగుచున్నాడు “ చేసే పని ఒక్కటే అయినా, కొందరు భౌతిక బంధాలలో
చిక్కుకుంటారు, అదే సమయంలో మరి కొందరు భౌతిక బంధాలనుండి విముక్తి
పొందుతారు అన్న విషయాన్ని ఎలా అర్థం చేసుకోవాలి”?  శ్రీ కృష్ణుని జవాబు ఈ
శ్లోకంలో వినండి. భౌతిక ఫలాలపై ఆసక్తి లేకుండా, వాటిచే ప్రేరేపింపబడకుండా, ఉన్న
వారు కర్మ బంధాలలో చిక్కుకోరు. కానీ, ప్రతిఫలము కోసం ప్రాకులాడుతూ మరియు
భౌతిక సుఖాలు అనుభవించాలనే కామానికి వశమై పోతే, వారు, కర్మబంధ ప్రతి
క్రియలలో చిక్కుకుంటారు. మంచికయినా చేడుకయినా కర్మఫలము అనుభవించక
తప్పదు.
'యుక్త' అంటే "భగవంతుని తో అంతర్గతంగా ఏకమై పోవటం. "అంతఃకరణ శుద్ది
తప్ప మరే ఏ ఇతర ప్రతిఫలమూ కోరుకోకపోవుట" అని చెప్పుకోవచ్చు. 'యుక్త'
పురుషులు తమ కర్మలకు ప్రతిఫలాన్ని ఆశించకుండా, ప్రతిగా, అంతఃకరణ శుద్ది
కోసము మాత్రమే కర్మలు చేస్తుంటారు. కాబట్టి, వారు త్వరలోనే దివ్య జ్ఞానాన్ని మరియు
శాశ్వతమైన ముక్తిని పొందుతారు.
మరో పక్క, 'అయుక్త' అంటే, "భగవంతునితో ఏకమవ్వకుండా" అని అర్థం. మరో
విధంగా కూడా చెప్పవచ్చు, "ఆత్మకు శ్రేయస్సు కలిగించని ప్రాపంచిక ప్రతిఫలాలు
ఆశించటం" అని. ఇటువంటి వారు, అత్యాశ చే ఉసికొల్పబడి, వ్యామోహంతో కర్మ
ఫలములను ఆశిస్తారు. ఇటువంటి దృక్పథంలో చేయబడిన పనులు ఆ 'అయుక్త'
వ్యక్తులను జన్మ-మృత్యు సంసార చక్రం లో బంధింపబడి జనన మరణాలను, ఎలుకవలె,
పొందుతూనే ఉంటారు.
भग्नाशस्य करंड पिंडिततानोर्म्लानेन्द्रियास्यक्षुधा
कृत्वांखुर्विवरं स्वयं निपतितो नक्तं मुखे भोगिनः l
तृप्तस्तत्पिशितेन सत्वर मसौ तेनैव यातःपथा
स्वस्थास्तिष्ठत दैव मेवहि परं वृद्धधौ क्षैये कारणं ll
टोकरी में फँसा भूखा साँप, बाहर निकालनेका कोइ रास्ते के बिना लाचार टोकरी में पडी थी l टोकरी में खाना मिलनेकी  उम्मीद में, एक चूहा छेद करके उस के अन्दर घुसा ओर उसमें दब गया। साँप उसे खाकर उसी रंध्र से बाहर निकल गई l हर एक घटना का इश्वर ही उत्तरदाई होता है l
युक्त: कर्मफलं त्यक्त्वा शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम् |
अयुक्त: कामकारेण फले सक्तो निबध्यते || 12||
जो लोग सांसारिक इच्छाओं से ग्रस्त हैं, वे तार्किक सोच के लिए जगह नहीं देंगे। वे स्वैच्छिक या अनैच्छिक 'कर्म' करतेहुए भगवान को 'सापेक्ष कर्म’ के अच्छे या बुरे कर्म के प्रभाव' को स्वीकार करने में सक्षम बनते हैं। इधर चूहा बिना दिमाग लगाए, नतीजों से ज्यादा. खाने के लिए उत्सुक था। उसीलिए इच्छा के प्रबक्लता का बंदी होकर नतीजे के बदले में खानेकेलिए तरसा l इस सिलसिलेमें उपरोक्त श्लोक की अवधि को प्रमाणित करने के लिए मैं 'भगवद्गीता के कर्म संन्यास योग' से एक प्रासंगिक श्लोक उद्धृत करता हूँ जो इस प्रकार है:
भग्नाशस्य करंड पिंडिततानोर्म्लानेन्द्रियास्यक्षुधा
कृत्वांखुर्विवरं स्वयं निपतितो नक्तं मुखे भोगिनः l
तृप्तस्तत्पिशितेन सत्वर मसौ तेनैव यातःपथा
स्वस्थास्तिष्ठत दैव मेवहि परं वृद्धधौ क्षैये कारणं ll
सभी कर्मों का फल भगवान को अर्पित करने से कर्मयोगी चिरस्थायी शांति प्राप्त करते हैं। जबकि जो लोग अपनी इच्छाओं से प्रेरित होकर स्वार्थ से काम लेते हैं, वे अपने कर्मों के फल में आसक्त होने के कारण, फंस जाते हैं।
यहाँ अर्जुन ने श्रीकृष्ण को उसी संदेह को प्रकट किया "यह कैसे समझा जाए कि एक ही कार्य करने से कुछ लोग भौतिक अस्तित्व के लिए बाध्य होते हैं और अन्य भौतिक बंधन से
मुक्त हो जाते हैं"? इसका उत्तर श्रीकृष्ण इस श्लोक में देते हैं। जो लोग भौतिक पुरस्कारों से अनासक्त और प्रेरित नहीं होते हैं वे कभी भी कर्म से बंधे नहीं होते हैं। लेकिन जो लोग कामनाओं के लालसा रखते हैं और भौतिक सुखों का आनंद लेने की इच्छा से ग्रस्त हैं, वे काम की प्रतिक्रियाओं में फंस जाते हैं। युक्त शब्द का अर्थ है "ईश्वर के साथ चेतना में एकजुट।" इसका मतलब यह भी हो सकता है कि "दिल की शुद्धि के अलावा कोई इनाम नहीं चाहिए।" जो व्यक्ति युक्त होते हैं वे अपने कार्यों के फल की इच्छा को त्याग देते हैं, और इसके बजाय आत्म-शुद्धि के उद्देश्य से कार्यों में संलग्न होते हैं। इसलिए, वे जल्द ही दिव्य चेतना और शाश्वत आनंद प्राप्त करते हैं।
दूसरी ओर, अयुक्त का अर्थ है "चेतना में भगवान के साथ एकजुट नहीं।" यह "आत्मा के लिए लाभकारी नहीं होने वाले सांसारिक पुरस्कारों की इच्छा" को भी इंगित कर सकता है। ऐसे व्यक्ति तृष्णा से प्रेरित होकर कर्मों के फल की लालसा रखते हैं। इस चेतना में किए गए कार्य की प्रतिक्रियाएं इन अनुयुक्त व्यक्तियों को संसार या जीवन और मृत्यु के चक्र से बांधती हैं।
Bhagnasasya karanda pinditatanormlanendriyasyakshudha
Kr̥tvāऽkhurvivaraṁ svayaṁ nipatitō naktaṁ mukhē bhoginaḥ l
Kr̥ptastatpiśitēna satvara masau tēnaiva yātaḥpathā
Svasthāniṣṭhita daiva mēva hāy paraṁ vr̥d'dhau kṣayē kāraṇaṁ ll
The hungry snake, trapped in the basket, layed in the basket, helpless with
no way out. Hoping to find food in the basket, a mouse pierced through it
and got buried in it. The snake ate it and came out of the same stomata.
God is responsible for every incident, we are only his subjects.
People who are obsessed by worldly desires will not give room for logical
thinking. That voluntary or involuntary ‘karma’ enables the almighty to
accord the ‘good or bad effect of the relative deed’. Here the rat without
putting the mind, was keen for the food than the repercussions. To
substantiate the tenor of the above shloka I quote a relevant shloka from
‘Karma sanyasa yoga of Bhagavadgita’ which is as under:
Yuktaḥ karma-phalaṁ tyaktvā śhāntim āpnoti naiṣhṭhikīm l
Ayuktaḥ kāma-kāreṇa phale sakto nibadhyate ll
Offering the results of all activities to God, the karm yogis attain everlasting
peace. Whereas those who, being impelled by their desires, work with a
selfish motive become entangled because they are attached to the fruits of
their actions.
Here Arjuna reveals the same doubt as above to Sri Krishna “How is it to be
understood that performing the same actions some people are bound to
material existence and others are released from material bondage”? Shree
Krishna gives the answer in this verse. Those who are unattached and
unmotivated by material rewards are never bound by karma. But those
craving reward and obsessed with the desire to enjoy material pleasures
become entangled in the reactions of KARMA. The word yukt means “united
in consciousness with God.” It can also mean “not wanting any reward
other than purification of the heart.” Persons who are yukt relinquish desire
for the rewards of their actions, and instead engage in works for the purpose
of self-purification. Therefore, they soon attain divine consciousness and
eternal beatitude.
On the other hand, ayukt means “not united with God in consciousness.” It
can also denote “desiring mundane rewards not beneficial to the soul.”
Such persons, incited by cravings, lustfully desire the rewards of actions. The
reactions of work performed in this consciousness bind these ayukt persons to
the samsara or the cycle of life and death.
స్వస్తి.
*****************************************

అజరామర సూక్తి – 276

अजरामर सूक्ति – 276

Eternal Quote – 276

स्वर्गो धनं वा धान्यं वा विद्याः पुत्रास्सुखानि च ।
गुरुवृत्त्यनुरोधेन न किञ्चिदपि दुर्लभम् ॥ - रामायण
స్వర్గో ధనం వా ధాన్యం వా విద్యా పుత్రస్సుఖానిచ l
గురువృత్యనురోధేన న కించిదపి దుర్లభం ll
– రామాయణము (అయోధ్యాకాండము సర్గ30 శ్లోకము 36)
మనము జ్ఞానార్థులము, జ్ఞానార్తులము. గురువులు లేకపోతే మనగతి గుండు సున్నయే!
ఆహారం కోసం వేటాడటం మరియు ఉడికించుట,వేడిచేయుట కొరకు అగ్నిని
వెలిగించడం వంటి అతిచిన్న జ్ఞానం కూడా బోధన ద్వారా ఒకతరము నుండి
మరియొక తరమునకు ప్రాప్తించినది. లేకపోతే, ప్రతి తరఉ వారూ ‘రెడ్డొచ్చె మొదలెట్టు’
అన్న సామెతను కలకాలమూ రుజువు చేయవలసి వచ్చేది.
గురువు అన్న మాటకు అర్థము పాఠశాలలో 'ఉపాధ్యాయుడు' మాత్రమే కాదు. ఒక వ్యక్తి
తన చుట్టూ ఉన్న అన్నివిధముల వనరుల నుండి నేర్చుకొంటాడు అది తన
తల్లిదండ్రులు, తోబుట్టువులు, అవ్వ, తాతలు, స్నేహితులు, తోటివారు మరియు
అపరిచితులు కూడా కొన్నిసార్లు మనకు జ్ఞాన దాతలౌతారు. వీరందరూ గురువులే!
ఒక వ్యక్తి సంపాదించిన జ్ఞానాన్ని మరియు అతను సంపాదించిన మూలాలను వాని
విలువలను గౌరవించేవాడు, శ్రేయస్సు లేదా పురోగతికి ఎన్నడూ దూరము కాడు.
ఎందుకంటే, ఆగురువుల శుభాకాంక్షలు మరియు ఆశీర్వాదాలన్నీ అతనితోనే
ఉంటాయి, పైగా అతని కోరికలను సులభంగా నెరవేర్చడానికి ఆ ఆశంసనములు అతనికి సహాయపడతాయి.
ఇక గురువు ఎట్లుండవలెనన్నది చూద్దాము.
శాంతో దాంతః కులీనశ్చ వినీతః శుద్ధవేషవాన్
శుద్ధాచార సుప్రతిష్టః శుచిర్దక్షః సుబుద్ధిమాన్ l
ఆధ్యాత్మ జ్ఞాననిష్ఠశ్చ మంత్రతంత్ర విశారదః
నిగ్రహాన గ్రహేశక్తో గురురిత్యభి ధీయతే ll
అనగా శాంతస్వభావుడు, ఇంద్రియ నిగ్రహము కలవాడు, సత్కుల ప్రసూతుడు, (ఇక్కడ
వేమన పద్యము ఉటంకిచవలసి వస్తుంది:
కులములోన నొకడు గుణవంతుడుండిన
కులము వెలయు వాని గుణముచేత
వెలయు వనములోన మలయజంబున్నట్లు
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ !
ఒక్క గంధపు చెట్టు వలన అరణ్యమునంతకు సువాసన వచినట్లుగా, ఒక్క గుణవంతుని వలన వంశమునకంతకు మంచిపేరు వచ్చును.) అనగా కులమునకే వన్నె తెచ్చే గుణవంతుని ఆదేశము అత్యంత శిరౌదార్యము. ఇంకా వినయవంతుడు, పరిశుద్ధుడు, ఆచార వంతుడు, మంచి వేషధారణగలవాడు, గౌరవనీయుడు, పవిత్రుడు, బుద్ధిమంతుడు, మంత్ర తంత్రములలో నిష్ణాతుడు, ఆగ్రహానుగ్రహశక్తుడు అయినవాడు గురువు అనిపించుకుంటాడు. భారతదేశంలో అనాదిగా గురు పరంపర వస్తూనే ఉంది. గురు సంప్రదాయానికి మూల పురుషుడు సదాశివుడు. ఆయనను దక్షిణామూర్తి అన్నారు. కుమారస్వామి కూడా గురువు. విశ్వామిత్రుని వద్ద రామలక్ష్మణులు, సాందీపుని వద్ద బలరామకృష్ణులు, పరశురాముని వద్ద భీష్ముడు, ద్రోణుని వద్ద అర్జునుడు, గోవింద భగవత్పాదాచార్యుని వద్ద ఆదిశంకరులు, వీరబ్రహ్మంగారి వద్ద సిద్దయ్య, రామకృష్ణ పరమహంస వద్ద వివేకానంద స్వామి - ఇలా ఎందరో గురుకృపతో ధన్యజివులైనారు. అట్టి గురువులు నిజమైన గురువులు. అట్టి వారినే
గురు బ్రహ్మా, గురుర్విష్ణుః గురు దేవో మహేశ్వరఃl
గురు సాక్షాత్ పరబ్రహ్మ తస్మై శ్రీ గురవే నమఃll
‘గురువు లేని విద్య గుడ్డి విద్య’ అన్న పద్యపాదమును పట్టుకొని గురువును గూర్చి నేను వ్రాసిన ఈ పద్యములను చదవండి.
గురువు నేర్పు విద్య గుమ్మటమ్మున వె ల్గు
గురువు లేని విద్య గుడ్డి విద్య
గురువు లేనివాడు గురిలేని బాణమే
రామమోహనుక్తి రమ్యసూక్తి
గురువు మీద గల్గు గుడ్డి నమ్మకమొండు
గురిని గూర్చు శిష్యు దరిని జేర్చు
నమ్మకమునకన్న నాణ్యమైనది సున్న
రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి
గురువు పాదములను గుర్తుగా మదినెంచి
సాగి దండమెట్టి చక్కగాను
మంచిదారి సాగు మరియందరూ మెచ్చ
రామ మొహనుక్తి రమ్య సూక్తి

स्वर्गो धनं वा धान्यं वा विद्याः पुत्रास्सुखानि च ।
गुरुवृत्त्यनुरोधेन न किञ्चिदपि दुर्लभम् ॥ - रामायण (अयोध्या काण्ड सर्ग.30 श्लोक36) ।।
स्वर्ग, धन, धान्य (भोजन), ज्ञान, संतान और सुख - जो अपने शिक्षक के प्रति श्रद्धा रखता है इनमें
से कोई भी अप्राप्य नहीं है। गुरु के बिना आज दुनिया कहीं नहीं होती! यहाँ तक कि ज्ञान का
छोटा-सा अंश भी, जैसे भोजन का शिकार करना और गर्मी के लिए आग जलाना, पीढ़ी-दर-पीढ़ी
केवल अध्यापन के द्वारा ही प्राप्त होता आरहा है l नहीं तो हर पीढ़ी शुरू से, सीखना हुआ होता l
एक शिक्षक स्पष्ट रूप से एक स्कूल में केवल 'शिक्षक' नहीं होता है। हर व्यक्ति अपने आसपास
के सभी प्रकार के स्रोतों से सीखता है। उसके माता-पिता, भाई-बहन, दादा-दादी, दोस्त, साथी
और कभी-कभी अजनबी भी। इसलिए, ये सभी स्रोत उनके गुरु सामान ही है l
जो व्यक्ति अपने द्वारा प्राप्त ज्ञान और जिन स्रोतों से उसने उन्हें प्राप्त किया है, उसे महत्व देता है
और उसका सम्मान करता है, उस आदमी को समृद्धि या प्रगति से नहीं रोका जा सकता है।
क्योंकि, उन गुरुवों के सभी शुभकामनाएं और आशीर्वाद उनके साथ रहेंगे और उनकी इच्छाओं
को आसानी से पूरा करने में उनकी सहायता करेंगे। अपने शिक्षकों को याद रखें। अपने शिक्षकों
का सम्मान करें!
svargo dhanaṃ vā dhānyaṃ vā vidyāḥ putrāssukhāni ca ।
guruvṛttyanurodhena na kiñcidapi durlabham ॥ - rāmāyaṇa ayodhyakanda sarga
30 shloka 36
Heaven, wealth, grain (food), knowledge, children and pleasures - none of these
are unattainable for the one who reveres his teacher.
Without gurus, the world would be nowhere today! Even the smallest piece of
knowledge such as hunting for food and lighting fire for heat transcended from
generation to generation through teaching alone! Otherwise, each generation
will be starting from the beginning, time and again!!
A teacher is obviously not just the one titled 'teacher' at a school. A being learns
from all kinds of sources around him. His parents, siblings, grandparents,
friends, peers and even strangers sometimes. Hence, all these sources
command reverence from him!
One who values and respects the knowledge he has gained and the sources he
has gained them from, cannot be stopped from prosperity or progress. For, all
their good wishes and blessings shall be with him and assist him to easily fulfill
his desires.
Remember your teachers. Revere your teachers!
స్వస్తి.
****************************************

అజరామర సూక్తి – 277

अजरामर सूक्ति – 277

Eternal Quote – 277

शत्रोरपि गुणा वाच्याः दोषा वाच्या गुरोरपि ।

सर्वदा सर्वयत्नेन पुत्रे शिष्यवदाचरेत् ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार

శత్రోరపి గుణా వాచ్యాః దోషా వాచ్యా గురోరపి l

సర్వదా సర్వయత్నేన పుత్రే శిష్య వదాచరేత్ ll

శత్రువు సుగుణములను కీర్తించుటలో బిడియపడ కూడదు. అదేవిధముగా గురువులో ఏ విధమైన దోసము దొరలినా తెలుపుటకు సంశయించకూడదు. అట్లే శిక్షణా సమయములో కొడుకును కూడా శిష్యుని వలెనే చూడవలెను కానీ కొడుకని గారాబము చేయరాదు.

ప్రతి ఒక్కరికి వారి స్వంత యోగ్యతలు మరియు లోపాలు ఉండుట సహజము. అదేవిధముగా ఒక వ్యక్తి శత్రువయినంత మాత్రమున నిరసించకూడదు. పూర్వము రాజులు యుద్దరంగమున వైరి రాజుల శౌర్యాన్ని ఎప్పుడూ మెచ్చుకునేవారు, విలువ అన్నది వ్యక్తికి బదులుగా, యోగ్యతకు ఇవ్వవలసియుంటుంది. అందరిలో మంచిని చూచుట మనమలవరచుకోన వలసిన ప్రముఖమగు లక్షణము.

భారతీయ సంస్కృతి సాటి మానవుని సాధారణ వ్యక్తిగా చూడకుండా అతని లోని సద్గుణశ్రేణిని మనము గ్రహించవలె. శత్రువును చూసినా, అతని సలక్షణాలను గ్రహించుట సద్గుణసంపన్నుని ధ్యేయముగా ఉండవలెను. ‘శత్రోరపి గుణా వాచ్యా’: కంబ రామాయణములో,

రావణుడు చనిపోతున్నప్పుడు రావణుని ఔన్నత్యమును తెలిపి రామచంద్రుడు లక్ష్మణునితో ఆయన వద్దకు వెళ్లి అతని నుండి ఉపయోగకరమైన సలహాలు తీసుకొని కొన్ని విధానాలు తెలుసుకొని రమ్మని చెబుతాడు. ఆశ్చర్యచకితుడైన లక్ష్మణుడు వినయముగా తన వ్యతిరేకతను వ్యక్తము చేస్తాడు, కానీ రాముడు అతనికి నచ్చజెప్పి రావణుని వద్దకు పంపుతాడు.

అయిష్టత తోనే లక్ష్మణుడు వెళ్లి రావణుడి తల వద్ద నిలచి ధర్మబోధ చేయమంటాడు. రావణుడు తన వైపు కన్నెత్తి కూడా చూడక పోవుటచే లక్ష్మణుడు అవమానంతో తిరిగి వచ్చి, ఏమి జరిగిందో అన్నకు తెలియజేస్తాడు. శ్రీరాముడు అసలు అహంకారి అతను కాదు నీవు అని చెబుతూ, ఒక శిష్యునిగా వెళ్ళి తెలుసుకోనిరంమని చెప్పి పంపుతాడు. లక్ష్మణుడు అన్న మాట పాటించి రావణుని పాదాల చెంత నిలచి ధర్మబోధన గ్రహించి తిరిగి అన్నవద్దకు వస్తాడు. మంచి ఎక్కడున్నా గ్రహించి తీరవలసినదే!

ఇక ‘దోషా వాచ్యా గురోరపి’ అన్న విషయమును గూర్చి తెలుసుకొందాము.

అజ్ఞానము, అవివేకము లేక విషయానుశీలన లోపించిన వారిగా శిష్యులు మాత్రమె ఉండావసరము లేదు. గురువులు కూడా ఉండవచ్చును. గురువు తప్పులను వినమ్రతతో తెలియజేయుటకు తగిన ధైర్యము మరియు విశ్వాసము శిష్యుడు కలిగి యుండవలెను. గురువు యోగ్యుడయితే తన తప్పును సవరిచుకొంటాడు. అయోగ్యుడయితే అతని వద్ద చదువు కొనసాగించవలసిన అవసరమే ఉండదు.

ఇపుడు ‘సర్వదా సర్వయత్నేన పుత్రే శిష్య వదాచరేత్’ అన్న విషయమును కాస్త చర్చిన్చుకొందాము. తల్లిదండ్రుల బాధ్యత తమ సంతానము నైతికత విలువలతో సమృద్ధియగు జీవితము సాగించుటకు తగిన విధముగా రూపొందించటము. అది వారిని ఆధ్యాత్మికంగా గొప్ప మరియు ప్రశాంతమైన జీవనశైలి వైపు నడిపిస్తుంది. అలా చేయడానికి, తల్లిదండ్రులు బోధించేటప్పుడు నిష్పాక్షికంగా ఉండాలి. వారి యోగ్యతలకు ప్రతిఫలం ఇవ్వాలి మరియు వారి మూర్ఖత్వానికి శిక్ష విధించాలి, వారు తమ పుత్రులయినా తక్కిన ఛాత్రులవలెనే పరిగణించవలసియుంటుంది.

వారు పెరుగుతున్నప్పుడు వారిలో ఆత్మ విశ్వాసాన్ని పెంపొందింపజేయాలి. అలాంటి పెద్దలు మరింత సంతృప్తికరంగా, శాంతియుతంగా మరియు సంతోషకరమైన సమాజాన్ని తయారు చేస్తారు, ఇది ప్రపంచానికి సుఖము శాంతి సంతోషమును సమకూర్చుతుంది.

शत्रोरपि गुणा वाच्याः दोषा वाच्या गुरोरपि ।

सर्वदा सर्वयत्नेन पुत्रे शिष्यवदाचरेत् ॥ - सुभाषितरत्नभाण्डागार

भारतीय संस्कृति तो यह कहती है की सामान्य व्यक्ति के गुण देखने की बात तो है ही। तुम यदि

शत्रु के प्रति भी देखो तो उसके गुण देखो, शत्रु से भी गुण ग्रहण करो। कितनी उदार दृष्टि है यह

उसी के जीवन में प्रगट हो सकती है जो अंदर से उदार है। शत्रोरपि गुणावाच्या; रामायण का एक

प्रेरक प्रसंग है जब रावण मरणासन्न था तो रामचंद्र ने लक्ष्मण से कहा कि लक्ष्मण रावण बहुत बड़ा

नीतिज्ञ रहा है जाओ उससे तुम कुछ ग्रहण करो कुछ नीतियां सीख लो l लक्ष्मण जी एकदम

बौखला गए की भैया आप यह क्या कह रहे हो उस अभिमानी रावण के पास वही गुण होंगे जो मैं

उससे लेने जाऊं l रामचंद्र जी ने समझाया “लक्ष्मण अब वह हमारा शत्रु भी नहीं अब तो वह नीति

निपुण और मरणासन्न राजा है जाओ तुम उससे गुण ग्रहण करके आओ” l इतनी उदगार दृष्टि

रामचंद्र की।

राम जी के कहने पर लक्ष्मण गए और रावण के सिर पर खड़े होकर बोले कि भैया कहते हैं तुम्हारे

पास बहुत गुण हैं मुझे दे जाओ मैं तुम से लेने आया हूं अब तुम्हें तो यहां से जाना ही है l रावण ने

उसकी ओर आंख उठाकर भी नहीं देखा l लक्ष्मण लौट आए और बोले भैया वह अभिमानी गुण

बताने की बात, बात तो दूर, उसने मेरी तरफ आंख उठाकर भी नहीं देखा l रामचंद्र ने कहा

लक्ष्मण भूलते हो अभिमानी, वह नहीं अभिमानी तुम हो यदि किसी से कुछ ग्रहण करना हो तो

शिष्य बन कर जाओ विजेता बनकर नहीं l

लक्ष्मण को बात समझ में आ गई इस बार लक्ष्मण रावण के चरणों में पहुंचे और उनसे कहा भैया

राम ने मुझे आपके पास भेजा है, आप इस स्थिति में मुझे सारी नीतियों का ज्ञान दीजिए जो मेरे

काम में आएगी l इस बार लक्ष्मण ने निस्संकोच अपनी सारी नीतियां देदी l कथा का अपना

विस्तार है पर मैं सिर्फ यह कहना चाह रहा हूं कि ’शत्रोरपि गुणा वाच्या’ इस नीति को अपना कर

अपने चिंतन को उदार बनाओ तभी गुण ग्रहण की उदार वृत्ति जागृत हो सकेगी।

दोषा वाच्या गुरोरपि... अगर गुरू में भी दोष हो बिना हिचकिचाए उस अवगुण को बतानाही है l

अगर गुरूजी उस बात को सही तरीखेसे लेकर अपने आप को सुधारलिया तो वे पूजनीय है l उन्ही

के यहाँ शिक्षा प्राप्त करनेका प्रयास करो l अगर ठीक से नहीं लियातो उसे छोड़ना ही बेहतर है l

जिस गुरू में मान्यता नहीं है उस के यहाँ शिखा प्राप्त करने से कुछ भी फ़ायदा नहीं रहेगा l

सर्वदा सर्वयत्नेन पुत्रे शिष्यवदाचरेत् : किसी भी हालत में शिक्षा देते समय अपने पुत्र को भी शिष्य

के सामान ही बर्ताव करना है l अगर शिक्षा के समय लाड-प्यार दिखाएंगे तो पुत्र सूखा पत्र

बनसकता है l

śatrorapi guṇā vācyāḥ doṣā vācyā gurorapi ।

sarvadā sarvayatnena putre śiṣyavadācaret ॥ - subhāṣitaratnabhāṇḍāgāra

Merits should be spoken of even in an enemy; wrongdoings are to be pointed out even in a teacher; with all effort, deal with offspring as you would with students.

Some dos and don’ts!

Everyone has their own merits and demerits, even enemies. Just because he is not one's favorite person, doesn't mean that his merits should be discounted. Great kings have always admired the valor of other powerful kings, although they were going head to head against each other. The value is given to the merit, not to the person himself. See the good in everyone!

Indian culture says that it is a matter of seeing the qualities of an ordinary person without considering his status. Even if you look at the enemy, see his qualities, get the qualities from the enemy also if they are adorable. How generous the vision is, it can be manifested in the life of the one who is generous from inside. Shatrorpi gunaa vaachyaa:  There is an inspiring episode of Ramayana when Ravana was dying, Ramachandra told Lakshmana about Ravana who has been a great moralist and asks him to go and take useful advices from him and learn some policies. Lakshman ji was completely shocked and says his brother, “What are you saying! That arrogant Ravana will have the same qualities as we are acquainted with. Should I go to get advices from him”? Such is the bright sight of Ramchandra.

At the behest of Ram ji, Lakshman went and stood on the head of Ravana and said “My brother told me you have treasure of good qualities, give me as I have come to take them from you, however you leave earth”. Ravana did not even raise his eyes towards him. Lakshman returned with ignominy and conveyed what had transpired. Ramchandra said Lakshman “he is not arrogant, you are arrogant. Go to him as a disciple you will get the advices from him. Be a winner, not a loser.

Lakshman understood the matter, this time, he reached at the feet of Ravana and asked him “Brother Ram, has sent me to you, in this situation, give me the knowledge of all the policies which will be useful to me”. This time Laxkshan without hesitation gave all his efforts with all his submissiveness and got every advice from him. The story has its own extension, but I am just trying to say that ‘Shatrorapi Guna Vaachyaa’: Make your thinking liberal by adopting this policy even with an enemy, then only the liberal attitude of acquiring virtue will be awakened.

Follies are follies, whether coming from a layman, a scholar, an uneducated man, or even a teacher. In order to uphold dharma, even the scriptures give the liberty to students or youngsters to call out anyone taking a wrong step, even if he is the educator himself. Dharma has the last word always! Have the courage and confidence to speak up against wrongdoings.

The responsibility of any parent is to equip their offspring with life-essential skills that are rich with morals and values. This leads them towards a spiritually rich and peaceful lifestyle. To do that, the parents need to be unbiased while teaching them. Their merits should be rewarded and their follies penalized, just as they would their students. Indulging them at all times will teach them no life lessons. If one wants their offspring to be ready to take on the world as young adults, they need to build that confidence in them, while growing up. That can come only when they are dealt with the same way as one would deal with their students - without any attachment! The main goal is to teach them life skills. Such adults make a much more contented, peaceful, and a happy society which in turn makes the world a much happier place.

Choose the right tool, for the right trade!

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 278

अजरामर सूक्ति – 278

Eternal Quote – 278

किं तया क्रियते धेन्वा या न सूते न दुग्धदा ।
कोऽर्थः पुत्रेण जातेन यो न विद्वान्न भक्तिमान् ॥ -5 पञ्चतन्त्र
కిం తయా క్రియతే ధేన్వా యా న సూతే న దుగ్ధదా ।
కోఽర్థః పుత్రేణ జాతేన యో న విద్వాన్న భక్తిమాన్ ॥ 5॥
ఈ దిగువ శ్లోకము కూడా చూడండి.
కిం తయా క్రియతే ధేన్వా యా న దోగ్ధ్రీ న గర్భిణీ l
కోఽర్థః పుత్రేణ జాతేన యో న విద్వాన్ న భక్తిమాన్ ll
చాణక్య నీతి దర్పణము-నాలుగవ అధ్యాయము-9వ శ్లోకము
పాలివ్వని, గర్భిణి కాని గోవు వలన ప్రయోజనమేమియు ఉండనట్లుగానే - విద్య , భక్తి లేని
కుమారుని వలన ప్రయోజన మేమిటి? అనగా ప్రయోజనము లేదు అని అర్థము.
పై శ్లోకము విష్ణుశర్మ విరచిత పంచతంత్ర మిత్రభేదములోని 5 వది. ఇదే శ్లోకము
చాణక్యనీతి దర్పణము - 4వ అద్యాయములో-9 వ శ్లోకముగా కానవస్తుంది.
మహానుభావుడగు విష్ణుశర్మ గొప్పదనమేమిటంటే తనకవసరమనిపించిన
నీతిశ్లోకములు తనకాలమునకే ఉన్న అనేక ధర్మ,నీతి శాస్త్ర గ్రంధాలనుండి
తీసుకొన్నట్లు తెలియజేసినాడు. అందులో చాణక్యుని నీతిశాస్త్రము కూడా ఒకటి.
ఒక రైతు పశువులను పెంచుకుంటాడు, తద్వారా అతను వాని పాలను సేకరించగలడు లేదా ఆ పశువులు దూడలను గర్భమున దాల్చి ప్రసవించి రైతునకు పశు సంపద వృద్ధి చేయగలవు. ఒకవేళ ఆవు వట్టిపోయిందంటే అది పాలు ఇవ్వలేదు, దూడను ప్రసవించలేదు. ఆ పశువుల వాళ్ళ వచ్చే ఆదాయముపై బ్రతికే రైతుకు అపుడు జీవనాధారము ఏమిటి?
అదేవిధంగా, సంతానము పై కూడా తల్లిదండ్రులకు కొన్ని అంచనాలు ఉంటాయి. ప్రతి తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లలు పెరిగి ప్రయోజకులు కావాలని కోరుకుంటారు. అట్టిప్రయోజనమును కూర్చేదే జ్ఞానము. జ్ఞానము వ్యక్తిన వినయ సంపన్నునిగా చేస్తుంది. ఆ వినయము అతనికి సంఘములో పాత్రత ప్రాధాన్యతను సమకూర్చుతుంది. అది సంపదను గౌరవమును సమకూర్చుతుంది. అంతకన్నా తలిదండ్రులకు కావలసినది ఏముంది?
అలాగే, అహంకారము ఆకర్షణీయమయిన లక్షణము కాదు. అంకితభావము లేని సంతానము వలన ఉపయోగమూ లేదు. ఒట్టి పోయిన పశువు ఓదిగిరాని శిశువు ఉండీ దండుగే!
చెట్టై వంగక మానై వంగదు. ముదిరిన పెద్దలకన్నా ముద్దగు పిల్లల దిద్దుట సులభము. కావున వారికి మార్గనిర్దేశము చేయగలిగితే వారు పనికి రాని పశువులుగా మారరు.
నేను వ్రాసిన ఈ క్రింది పద్యముతో ఈ సూక్తి విశ్లేషణను ముగిస్తున్నాను.
కొరగాని కొడుకు, వాడిన
విరి, తీగెను అంటియున్న విలువలు గలవే!
మెరక యగు చేల యందున
వరి పండదు వాస్తవమ్ము వన్నెల రామా!
किं तया क्रियते धेन्वा या न सूते न दुग्धदा ।
कोऽर्थः पुत्रेण जातेन यो न विद्वान्न भक्तिमान् ॥ -5 पञ्चतन्त्र
उपरोक्त श्लोक विष्णु शर्मा द्वारा लिखित पंचतंत्र मित्रभेद में 5वां है। चाणक्यनिधि दर्पण के चौथे अध्याय में 9वा श्लोक के समान ही यहश्लोक प्रकट होता है। महान विष्णु शर्मा ने कहा कि सदा बहार बातें जो उन्होंने शाश्वत महसूस की जो उनके समय के कई धर्म और नैतिक ग्रंथों से लिया है। चाणक्य की नीतिनिधि भी उनमें से एक है।
किं तया क्रियाते ढेंवा या न दोग्ध्री न गर्भिणी l
कोर्थः पुत्रेण जातेन यो न विद्वान न भक्तिमन ll

उस गाय का क्या करोगे जो न दूध देती है और न बछडा? ऐसी संतान का क्या उपयोग जो न तो विद्वान है और न ही समर्पित?
हर चीज का एक मकसद होता है! एक ग्वाला या पशुपालक अपने पशुओं का पालन-पोषण करता है ताकि वह उन्हें दूध दे सके या किसी दिन बछड़े को l उस गाय का क्या फायदा जो न तो दूध दे सकती है और न ही बछड़ा l सारी प्रवृति एक व्यर्थ प्रयास है।
इसी तरह, संतानों के लिए भी कुछ निश्चित अपेक्षाएँ होती हैं। हर माता-पिता चाहते हैं कि उनके बच्चे पढ़े-लिखे हों। ज्ञान व्यक्ति को विनम्र बनाता है। वह विनम्रता ही है जो उसे जीवन के किसी न किसी तरह का पात्रता दिल्वासक्ती है। साथ ही, अहंकार कोई ऐसा गुण नहीं है जो आकर्षक हो। इसी से ही आदमी को सम्मान प्राप्त होता है और इस उच्च शक्ति से ही आदमी महान आदमी के रूप में उभर्सक्ता है। भक्ति अच्छे इंसान के हाथ का करदीपिका होता है।
एक माता-पिता चाहते हैं कि उनकी संतान भी शिक्षित और समर्पित हो। ऐसे बेटे/बेटी का क्या उपयोग जो न तो विद्वान है और न ही समर्पित? जैसे गाय जो न दूध दे सकती है और न बछडा सहन कर सकती है, ऐसे बच्चों की देखभाल करना एक सामान्य परिवार को बहुत भारी पड़ता है l
टूटे हुए वयस्कों की मरम्मत की तुलना में मजबूत बच्चों का निर्माण करना आसान है। पहले उनका मार्गदर्शन करें, ताकि वे बेकार जानवर न बनें !
kiṃ tayā kriyate dhenvā yā na sūte na dugdhadā ।
ko'rthaḥ putreṇa jātena yo na vidvānna bhaktimān ॥
5 - Pañcatantra, kathāmukha
The above verse is the 5th one in the Panchatantra Mitrabheda written by Vishnu Sharma. The same verse appears as the 9th verse in the 4th chapter of the Chanakyanithi Darpanam. Distinguished Vishnu Sharma said that the eternal morals he felt were taken from many of the Dharma and ethical texts of his time. Chanakya's Nitishstra is one of them. It is given hereunder.
kim taya kriyaate dhenva ya na dogadharee na garbhinee lee
ko’rthaḥ putrena jātena yo na vidvaan na bhaktiman ll
9th shloka of Chapter4 of Chanakya Nithi Darpanam
What shall you do with a cow that neither milks nor bears a calf? What is the use of an offspring who is neither learned nor devoted?
There is a purpose for everything! A cowherd rears his cattle so that he can milk them or they can bear calves someday. What is the use of a cow that is neither able to milk nor bear a calf? All the tending is a wasteful effort.
Similarly, there are a certain set of expectations for offspring as well. Every parent wants their children to be learned. Knowledge makes one humble. That humility is what carries him through the rough sails of life. Also, arrogance is not a trait that is appealing. One needs to acknowledge and respect that there is a higher power. This is shown through devotion. A parent wants his offspring to be learned and devoted as well. What is the use of a son/daughter who is neither learned nor devoted? Just as a cow that can neither milk nor bear a calf, tending such a child is a futility of effort!
It is easier to build strong children than repair broken adults. Guide them earlier on, so they don't become useless animals!
స్వస్తి.
****************************************

అజరామర సూక్తి – 279

अजरामर सूक्ति – 279

Eternal Quote – 279

लालनाद्बहवो दोषाः ताडनाद्बहवो गुणाः ।
तस्मात्पुत्रञ्च शिष्यञ्च ताडयेन्न तु लालयेत् ॥- चाणक्य नीति-द्वितीयाध्यायः-12
లాలనాద్బహవో దోషా స్తాడనాద్బహవో గుణాః |
తస్మాత్పుత్రం చ శిష్యంచ తాడయేన్న తులాలయేత్‌ ||
చాణక్య నీతి ద్వితీయాధ్యాయము-12
లాలన చేయుట అనగా బుజ్జగించుట వలన పిల్లలలో మొండితనము, మంచి చెడుల
తారతమ్యమునరయుట మొదలగు అనేక దోషములుత్పన్నములగును. దండించుట
వలన బాల్యావస్థ కావున, దుర్గుణముల మాన్పించి సద్గుణములులిగింపజేయనగును.
కావున సంతానమును, శిష్యులను దండింపవలెనే కాని లాలింపరాదు.
పతంజలి మహర్షి వ్యాకరణ భాష్యము (8-1-8) లో ఈ విధముగా తెలియజేయుచున్నారు.
సామృతైః పాణిభిర్ఘ్నన్తి గురవో న విపోక్షితైః |
లాలనా శ్రయిణో దోషాస్తాడనాశ్రయిణో గుణాః ||
తాత్పర్యము :- దండించుటవలన సంతానము శిష్యుడును దోషములేనివారును,
గుణయుక్తులు నగుదురు. తల్లిదండ్రులు, అధ్యాపకులు అమృతమయములగు
హస్తములతో కొట్టుదురు. విషమయములగుచేతులతో కాదు. వారు ఈర్ష్యాద్వేషములతో
కాక పైకి భయమును కనబఱచుచు లోపల దయ కలిగియుందురు. కావున శిక్షణలో ఆపెద్దలు ఇచ్చు శిక్ష సంతుకు, శిష్యులకు ప్రయోజనకరము తప్ప వారిని చేడుదారి పట్టించదు.
ఈ విషయములో వేమన ఈవిధముగా చెప్పినాడు :
చాకివాడు కోక చీకాకు పడజేసి
మైలబుచ్చి మంచి మడత బెట్టు
బుద్ధి చెప్పువాడు గుద్దితే నేమిరా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.
చాకలివారు బాగా మాసిపోయిన వస్త్రాలను తీసుకుపోయి బాగా ఉతుకుతారు. ఆ వస్త్రం మలినం పోగొట్టడానికి వారు దాన్ని బండకేసి బాదుతారు. జాడిస్తారు. మెలికలు తిప్పుతారు. ఎండలో వేస్తారు. ఏదో విధంగా వస్త్రాన్ని రకరకాలుగా చికాకు పెట్టి చివరకు అతి చక్కని మడత పెట్టి శుభ్రంగా చేతికి ఇస్తారు.
ఆవిధంగానే సమాజానికి బుద్ధి చెప్పి మంచిదారిలో పెడదామని చూసేవాడు ఆ మంచి
చెప్పే పద్ధతి కొంచెం కఠినంగా ఉండవచ్చు. అలాగే మరీ దారి మళ్లుతున్నారని పిస్తే
దండించడం కూడా జరగవచ్చు. అయితేనేం అతను మంచి మార్పుకోసం ఇలా
చేసినప్పుడు దాన్ని భరించి అతనినుంచి మేలు పొందాలన్నాడు వేమన. ఎంత మంచి
మాటో చూడండి.
ఇది నాకు తోచిన మాట.
సుత్తివాడకుండ చూడ బంగరు ముద్ద
పొందలేము వంటి భూషణముగ
కన్నబిడ్డయంచు గారాము చేసిన
పొందలేము ఇంటి భూషణముగ
लालनाद्बहवो दोषाः ताडनाद्बहवो गुणाः ।
तस्मात्पुत्रञ्च शिष्यञ्च ताडयेन्न तु लालयेत् ॥- चाणक्य नीति-द्वितीयाध्यायः-12
अधिक लाड़ से अनेक दोष तथा अधिक ताड़न से गुण आते हैं । इसलिए पुत्र और शिष्य को लालन की नहीं ताड़न की आवश्यकता होती है ।
क्या अच्छा है और क्या नहीं, इसका अंदाजा बच्चों को नहीं होता। कई बार उनके पास आज की पसंद के कारण आने वाले कल के परिणामों को देखने की दृष्टि नहीं होती है; और कभी-कभी, वे केवल सीमाओं का परीक्षण करना चाहते हैं। ये स्पष्ट कारणों से होते हैं। 1) वे बच्चे हैं और 2) उनके पास निर्णय लेने के लिए आवश्यक अनुभव और ज्ञान की कमी है। बहुधा यह भी देखा जाता है कि उनमें अपनी पसंद पर टिके रहने के लिए भी मन की दृढ़ता नहीं होती है। उनहोंने अपना मन बदल लेके अचानक कुछ और चाहते हैं!
यदि माता-पिता या शिक्षक बच्चे की हर एक कल्पना में लिप्त हों, तो उसका कोई अंत नहीं होगा। साथ ही, बच्चा अपने पास मौजूद संपत्ति का सही मूल्य कभी नहीं सीख पाएगा। वह चीजों और लोगों को हल्के में लेना सीख जाएगा। वह बुरे परिणामों को उसके द्वारा किए गए बुरे विकल्पों से नहीं जोड़ पाएगा ! उसका निर्णय धूमिल हो जाएगा और जैसे-जैसे वह बड़ा होगा वह असफलता के दुष्चक्र में फंस जाएगा।
इस मामले में, बच्चे की सनक और कल्पनाओं का मनोरंजन करने से क्या लाभ होता है? ऐसी परवरिश में गुणों से ज्यादा दुर्गुण होते हैं!
इसके बजाय, यदि बच्चे को उसकी पसंद और उसके कार्यों के पेशेवरों/विपक्षों के माध्यम से निर्देशित किया जाता है, तो वह बाद में जीवन में बेहतर विकल्प बनाएगा। ऐसा करने में, कभी-कभी, वयस्कों को अपना रुख पकड़ना पड सकता है और बच्चों को दृढ़ता से अनुशासित करना पद सकता है। बच्चे अभी भी सीमाओं का परीक्षण करने का प्रयास करेंगे। बच्चे को पैदा करना और उसे लिप्त करना आसान हो सकता है। तब लंबे समय में, बच्चे अपना रास्ता पाने के लिए अनुनय-विनय करना सीखते हैं। अगर बाल्य में उन्होंने अनुशासन नहीं सीखा तो वह न तो घर को न ही समाज को उपयुक्त होसकता है l समस्या यह है कि अगर कोई खुद

को अनुशासित नहीं करता है, तो दुनिया ठुकराता है l ! क्या बच्चों के रूप में इसे सीखना और जीवन में बाद में कठिनाइयों से नहीं गुजरना कम दर्दनाक नहीं है? (हालांकि 'ताडन' का शाब्दिक अर्थ है 'पिटाई करना', इसे 'अनुशासन' के रूप में लिया जा सकता है। पहले के दिनों में पिटाई का उद्देश्य अनुशासन करना था।)
अनुशासन के माध्यम से बच्चों को जीवन के नियमावली सिखाएं। अनुशासन लक्ष्यों और उपलब्धियों के बीच का सेतु है। अपने बच्चों और छात्रों को इस एक आवश्यक कौशल से सुसज्जित करें!
lālanādbahavo doṣāḥ tāḍanādbahavo guṇāḥ ।
tasmātputrañca śiṣyañca tāḍayenna tu lālayet ॥- cāṇakya nīti-dwitiyadhyayah-12 Indulgence has many deficiencies; disciplining has many efficiencies. Hence, discipline children and students. Do not indulge them.
Children do not have an idea of what is good and what is not. Many times, they do not have the vision to see tomorrow's repercussions due to today's choices; and sometimes, they just want to test the limits. These happen due to obvious reasons. 1) they are children and 2) they lack the experience and knowledge required to make their decisions. Most often, it is also seen that they do not have the firmness of mind to stick to their choice either. They suddenly want something else just because they changed their mind!
If parents or teachers indulge in every single fancy of the child, there will be no end to it. Also, the child will never learn the true value for the possessions he has. He will learn to take the things and people for granted. He will not be able to connect bad outcomes to the bad choices he made! His judgement will get clouded and he will be entrapped in a vicious cycle of failure as he grows up.
In this case, what good is achieved by entertaining the whims and fancies of the child? There are more qualms than qualities in such an upbringing!
Instead, if the child is guided through his choices and the pros/cons of his actions, he will make better choices later in life. In doing so, sometimes, the adults may have to hold their stance and discipline the children firmly. The children will still try to test limits. It may be easier at that moment to yield and indulge the child. But then, in the long run, children learn to be persuasive in order to get their way. They will not have learnt discipline, which is very essential. The problem is, if one doesn't discipline himself, the world will do it for him! Isn't it less painful to learn this as children and not go through hardships later in life? (Although 'tāḍana' literally means 'spanking', it can be taken as 'discipline'. The purpose of spanking in the earlier days was to discipline.)
Teach children 'discipline', through discipline. Discipline is the bridge between goals and accomplishments. Equip your children and students with this one essential skill!
స్వస్తి.
*********************************************
అజరామర సూక్తి – 280

अजरामर सूक्ति – 280

Eternal Quote – 280

यन्मातापितरौ वृत्तं तनये कुरुत: स‌दा।
न सुप्रतिकरं तत् तु मात्रा पित्रा च यत्कृतम्।।2.111.9।। - वाल्मीकि रामायणं
यथाशक्ति प्रदानेन स्वापनोच्छादनेन च।
नित्यं च प्रियवादेन तथा संवर्धनेन च।।2.111.10।। - वाल्मीकि रामायणं
యన్మాతాపితరౌ వృత్తం తనయే కురుతః సదా l
న సుప్రతికరం తత్తు మాత్రా పిత్రా చ యత్కృతం ll ।।2.111.109।। - వాల్మీకి
రామాయణము
యథా శక్తి ప్రదానేన స్వాపనోచ్ఛాదనేనచ l
నిత్యంచ ప్రియవాదేన తథా సంవర్ధనేనచ ll ।।2.111.10।। - వాల్మీకి రామాయణము
తల్లిదండ్రులు తమ కుమారుని విషయంలో ఎల్లప్పుడూ చూపే అవ్యాజమైన
అభిమానము, వారి వనరుల మేరకు, తమ సంతానమునకు ఒనగూర్చే వసతులు అతని చక్కని భవితకు తమ శక్తి వంచన లేకుండా చేకూర్చే ప్రయోజనములు, వారి సుఖ నిద్రకు, మరియు వారికి ప్రియమైన దుస్తులు సమకూర్చుట లోను, వారు ఎల్లప్పుడూ అతనితో అత్యంత ఆప్యాయత మాటలాడే తీరు, అతనిని అభివృద్ధిలోనికి తీసుకువచ్చేందుకు పడే తపన ఏనాటికీ సంతానము తీర్చుకోలేదు.
కావున తల్లితండ్రులు తమకు చేసిన సేవల ఋణమును తీర్చుకొనుట ఎంతటి మహనీయుడికీ అసాధ్యము”, అని శ్రీరాముడు వసిష్ఠమహర్షితో పలికెను. కాబట్టి శక్తివంచనలేకుండా నిరంతరము తల్లిదండ్రులను సేవించుటే తనయుల కర్తవ్యము.
ఇదే విషయమును వ్యాసులవారు మహాభారతమున ఏవిధముగా తెలియజేసినారో గమనించండి.
మాతా గురుతరా భూమేః ఖాత్ పితోచ్ఛతరస్తథా l
మనః శీఘ్రతరం వాతాత్ చింతా బహుతరీ త్రుణాత్ ll – మహాభారతము
ధర్మరాజు యక్షునికి చెప్పిన నాలుగు జవాబులకు సంబంధించిన శ్లోకమిది. నేలకన్ననూ
గురుత్వము కలిగినది తల్లి , నింగికన్ననూ ఉన్నతమైనవాడు తండ్రి, గాలికన్ననూ
వేగమయినది మనసు, గడ్డిపరక కన్ననూ హీనముగా చూచుకోనవలసినది చింత.
అభివాదన శీలస్య నిత్యం వృద్ధోపసేవినః ।
చత్వారి తస్య వర్ధంతే ఆయుర్విద్యా యశోబలం ।। (మనుస్మృతి: 2.121)
తల్లి తండ్రి గురువులను ఎంతో భక్తితో తలచి కొలిచేవాడు, పెద్దలను అత్యంత
ఆదరముతో సేవించేవాడు కలకాలము ఆయుస్సు, విద్య, యశస్సు, బలము అను ఈ
నాలుగు గుణములతో వర్ధిల్లుతాడు.
మాతా పిత్రోస్తు యః పాదౌ నిత్యం ప్రక్షాళయేత్ సుతః।
తస్య భాగీరథీ స్నానం ఆహాన్యహినజాయతే।। (పద్మ పురాణము;భూమి ఖండము 62.74)
ప్రతి దినమూ తల్లిదండ్రుల పాద ప్రక్షాళనము చేసే పుత్రుడు నిత్య గంగాస్నాన
పునీతుడౌతాడు.
నిత్యము మాతా పితకు ప్రణామము
చేసిన కలుగును శుభ పరిణామము
ఆ మమకారము ఆ ఉపకారము
ఇచ్చిన చాలదు ఏ ఉపహారము
అమ్మ గర్భిణిగ పడిన కష్టములు
గాంచగ ఎంతో అవి క్లిష్టములు
ఏమి ఇచ్చినా ఋణము తీరదు
నా మదిదేవత నెలవు మారదు
వ్రేలు పట్టి నడిపించిన నాన్న
గాంచగ ఆయన మనసే వెన్న
నాపై మమతన ఆయన కన్న
ఎవరూ లేరీ జగతిన మిన్న
తల్లిదండ్రులను గూర్చి ఎంత చెప్పినా తక్కువే. వారిపాదముల నాత్మ నిలుపుకొని అంజలిఘటించి అర్పించితినీ అక్షర సుమములు అతి ప్రపత్తితో!
यन्मातापितरौ वृत्तं तनये कुरुत: स‌दा।
न सुप्रतिकरं तत् तु मात्रा पित्रा च यत्कृतम्।।2.111.9।। - वाल्मीकि रामायणं
यथाशक्ति प्रदानेन स्वापनोच्छादनेन च।
नित्यं च प्रियवादेन तथा संवर्धनेन च।।2.111.10।। - वाल्मीकि रामायणं
माता-पिता हमेशा अपने बेटे के संबंध में जो कार्रवाई करते हैं, वे अपने संसाधनों के अनुसार उसे जो लाभ प्रदान करते हैं, जिस तरह से वे उसे सुकून से सोने और कपडे पहनाने के लिए लुभाते हैं, स्नेहपूर्ण शब्द जो वे हमेशा उससे बोलते हैं और जिस तरह से वे उसका परवरिश करते हैं इन सभी
को किसी भी हालत में चुकाया नहीं जा सकता है। अगर वे बूढ़े होनेपर, बच्चे, मीठे बातों से उनका देखरेख करते हैं तो वही उन लोगों केलिए बहुत काफी है l

माता गुरुतरा भूमेः खात् पितोच्चतरस्तथा।
माता का गौरव पृथ्वी से भी अधिक है और पिता आकाश से भी ऊँचे (श्रेष्ठ) हैं।'
(महाभारत, वनपर्वणि, आरण्येव पर्वः 313.60)

अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः।
चत्वारि तस्य वर्धन्ते आयुर्विद्या यशो बलम्।। (मनुस्मृतिः 2.121)
'जो माता-पिता और गुरुजनों को प्रणाम करता है और उनकी सेवा करता है, उसकी आयु, विद्या, यश और बल चारों बढ़ते हैं।'
मातापित्रोस्तु यः पादौ नित्यं प्रक्षालयेत् सुतः।
तस्य भागीरथीस्नानं अहन्यहनि जायते।। (पद्म पुराण, भूमि खंडः 62.74)
जो पुत्र प्रतिदिन माता और पिता के चरण पखारता है, उसका नित्यप्रति गंगा-स्नान हो जाता है।'
मात पिता के चरणों में प्रणाम करते बारम्बार।
जो उनसे पाया उपकार। तुलना में न कोई उपहार ll
माता ने जो कष्ट उठाया, वह ऋण कभी न जाए चुकाया।
अंगुली पकड़ चलन सिखाया पले पिता के शीतल छाया।।
शौच शुभ्र करने में माता कोई शंका नहीं जताया l
घर में सबकुछ जो है खाने पहले देने मुझे बुलाया ll
भारतभूमि ऋषि-मुनियों, अवतारों की भूमि है। पहले लोग यहाँ मिलते तो राम-राम कहकर एक दूसरे का अभिवादन करते थे।
दो बार राम कहने के पीछे कितना सुंदर अर्थ छुपा है कि सामने वाला व्यक्ति तथा मुझमें दोनों में उसी राम
परमात्मा ईश्वर की चेतना है, उसे प्रणाम हो! ऐसी दिव्य भावना को प्रेम कहते हैं। निर्दोष, निष्कपट, निःस्वार्थ, निर्वासनिक स्नेह को प्रेम कहते हैं। इस प्रकार एक दूसरे से मिलने पर भी ईश्वर की याद ताजा हो जाती थी पर आज ऐसी भावना तो दूर की बात है, पतन करने वाले आकर्षण को ही प्रेम माना जाने लगा है।
माता-पिता के गुण गानेमें हद नहीं हो सकता l वे आँखों के सामने बसे पार्वतीपरमेश्वर है l
yanmaataapitarau vrttan tanaye kurutah sada l
na supratikaran tat tu maatra pitra ch yatkrtam ll 2.111.9 - vaalmeeki raamaayanan
yathaashakti pradaanen svaapanochchhaadanen cha l
nityan ch priyavaaden tatha sanvardhanen ch ll 2.111.10.. - vaalmeeki raamaayanan
The course of action the parents always adopt in respect of their son, the benefits they confer on him according to their resources, the way they lull him to sleep and clothe him, the affectionate words they always speak to him and the way they bring him up all these cannot be repaid.
Parents work tirelessly for the welfare of their children. From the moment they become aware of their status as parents, they constantly think of nothing else but the wellbeing of their child/children and work tirelessly in their own arenas to make the child as good an individual as possible. Every parent wants their children to be better than them. In fact, they rejoice when their offspring surpasses them in their achievements.
There is nothing in this world that one can give to his parents to make up for their efforts. No amount of wealth or money can outweigh their dedication towards their children. The one meagre effort one can do is: he can try and emulate all the values his parents tried to imbibe in him. Parents are happiest when their children live worthy lives.
Like they say, to understand a parents' love one must raise children himself. Then it becomes evident to him that there is no retribution to it!
స్వస్తి.
****************************************

అజరామర సూక్తి – 281

अजरामर सूक्ति – 281

Eternal Quote – 281

दीपो भक्षयते ध्वान्तं कज्जलञ्च प्रसूयते ।
यदन्नं भक्षयेन्नित्यं जायते तादृशी प्रजाः ॥ - चाणक्य नीति
దీపో భక్షయతే ధ్వాన్తం కజ్జలం చ ప్రసూయతే |
య దన్నం భక్షయే న్నిత్యం జాయతే తాదృశీ ప్రజాః || 3
దీపము, చీకటిని, తినుచున్నది అంటే చీకటిని తరిమివేసి వెలుగు ప్రసాదించుచున్నది.
అంతే కాకుండా కజ్జలం అనగా నల్లని మసిని, ప్రసవించుచున్నది, అట్లే మనుష్యుడు
కూడా, ఎటువంటి అన్నమును, ఎల్లపుడూ, తినునో, కాదృశీప్రజా అనగా అట్టి ఆహార
రసము చేత పెంపొందిన ధాతు జన్యమగు సంతానమునే, పొందును.
దీపము (వెలుగు) చీకటిని భక్షించును అనగా తిమిరమును ప్రవాసమునకు పంపి
తేజస్సుకు నివాసమేర్పరచుతుంది.  కానీ రానురానూ పరిసరములు మసకబారి
వెలుతురులో చీకటిని గుర్తు చేస్తాయి. అదేవిధముగా ఆహార పదార్థముల వాడుకలో
గానీ చేయుటలోగానీ శుచి, శుభ్రత, వాసి చూడకపోయినామంటే, వేసిన విత్తే
చెట్టవుతుంది. ఈ సందర్భములో సుమతి శతకము లోని ఒక పద్యము గుర్తుకు
వస్తూవుంది:
కొరగాని కొడుకు పుట్టినఁ
కొరగామియె కాదు తండ్రి గుణముల జెరచుం
జెరకు తుద వెన్నుఁపుట్టిన
జెరకునఁ దీపెల్ల జెరచు సిద్ధము సుమతీ!
చెరకుగడ చివర వెన్ను పుడితే అది చెరకులోని తీయదనాన్ని ఏ విధంగా పాడు
చేస్తుందో అలాగే అప్రయోజకుడైన కుమారుడు పుట్టడం వల్ల ఆ కుటుంబానికి
ఉపయోగ పడకపోగా తల్లిదండ్రులకు ఉన్న మంచి పేరును కూడా చెడగొడతాడు.
కావున ఆహారమే కాదు విహారము అనగా నివసించే ఇల్లు, ప్రాంతము కూడా శుచి శుభ్రత కలిగియుండవలెను.
ఆహార శుద్ధే సత్త్వ శుద్ధిః || (ఛాందోగ్య. 7-26-2)
ఆహారము శుద్ధమైనచో శరీరములోని రసము రక్తము మొదలయిన సప్త ధాతువులు
శుద్ధమై అంతఃకరణము శుద్ధమైనదగును.
సర్వేషామేవ శౌచానామన్నశౌచం విశిష్యతే (బృహస్పతి)
ఏ శుద్ధికన్ననూ ఆహార శుద్ధి అత్యంత విశేషమైనది. శరీరము మనస్సుల యొక్క
నిర్మాణము అన్నముతోనే జరుగును. సంతానము కూడా అందుకు అనుగునముగానే
జరుగును. (నేడు Jeans, DNA అంటూ ఉన్నారు కదా! అందుచే శుద్దమగు ఆహారము
శ్రేష్ఠతమము.
వారసులు పుట్టుటకు ఇన్ని జాగ్రత్తలు తీసుకొనవలసియుండగా, అర్మకాహారము (Junk
Food) నకై అర్రులు సాచుచున్నారు. సుఖాసనము వేసుకొని నేలపై కూర్చొని తినుట
మరచినారు. తట్ట వడిలో పెట్టుకొని ‘దుర్దర్శనము’ కాదుకాదు ‘దూరదర్శనము’
చూస్తూ, అడులోని అసభ్య, అతిభయంకర, అశ్లీల దృశ్యములు చూస్తూ నోటిలోనికి
పంపిన ఆహారముతో ఆ భావనలు కలసిపోగా పచనమైన ఆ తిండి నుండి ఆరోగ్యకర
రసోత్పాదన శరీరావయవములకు అందునా? అని ఒక్క పర్యాయము ఆవిధముగా
చేసేవారు తమకుతాము ప్రశ్నించుకొనుట మంచిది.
మంచి విత్తనంబు మంచివి ఎరువులు
మంచి నేల నీటి మంచి ధార
కలిగి యుండి విత్త మంచి రోజును చూసి
మంచి పంట తప్ప మారు రాదు
दीपो भक्षयते ध्वान्तं कज्जलञ्च प्रसूयते ।
यदन्नं भक्षयेन्नित्यं जायते तादृशी प्रजाः ॥ - चाणक्य नीति
जब अँधेरे को मिटाने के लिए दीया जलाया जाता है तो वह निश्चित रूप से उस जगह को रोशन करता है। हालाँकि, यह गहरे काले रंग का कालिख भी देता है, (काला कालिख स्वभाव, BSD, जिसे आमतौर पर "Ghosting" और "DirtyHouse Syndrom" के रूप में जाना जाता है, खराब गुणवत्ता वाली मोमबत्तियों को गलत तरीके से जलाने का एक दुर्भाग्यपूर्ण दुष्प्रभाव है) (भारत में हमारे पूर्वजों ने तेल दीप का  इस्तेमाल किया करते थे l) आमतौर पर बिना चिमनी के तिल के तेल से जलते थेऔर इसलिए धुंआ कुछ दिनों में  दीवारों से चिपक जाता था। इसे अंग्रेजी में Soot कहा जाता है जिसे तेलुगु में 'मशी' कहा जाता है), मानो, उस अंधेरे को दिया ने खाया था, और जलते ही रोशनी, जितना तेल है उतना तक का रोशनी घर में फैलाया l लेकिन धीरे धीरे घर कांतिहीन बन  गया l इस रूपक का उपयोग यह बताने के लिए किया जाता है कि जैसे किसी की
भोजन की आदतें होती हैं, वैसे ही पैदा होने वाली संतान भी होंगी। एक व्यक्ति जो नियमित रूप से भोजन करता है वह उसके दृष्टिकोण और प्रवृत्तियों के बारे में बहुत कुछ कहता है। किसी की खान-पान की आदतें न केवल स्वयं के स्वभाव को, बल्कि उसकी संतानों के भी स्वभाव को निर्धारित करती हैं!
वेदों में कहा गया है, 'अन्नात् पुरुषः' जिसका अर्थ है कि भोजन निकला ऊर्जा अस्तित्व में जीवित ऊर्जा में बदल जाती है। यह वेदों में बार-बार कहा गया है, 'अन्नाद्वै प्राण:' । भोजन के कारण, प्राणिक शक्तियाँ और शारीरिक क्रियाएँ बनी रहेंगी! जब ऐसा होता है, तो इसका मतलब है - जो खाता है वह सीधे वही होता है ! यह अप्रत्यक्ष संबंध नहीं है। व्यक्ति का स्वभाव और यहां तक कि परिस्थितियां भी उसके द्वारा खाए जाने वाले भोजन से प्रभावित होती हैं। जब किसी के गुण एक निश्चित तरीके से होते हैं, जब वह संतान पैदा करता है, तो वे उसी का प्रतिबिंब होंगे। यह अन्यथा कैसे हो सकता है?
अपनी आदतों के प्रति सचेत रहें। जो जैसा व्यापार करता है, वैसा फल पाता है। जैसा तुम खाते हो, वैसी ही तुम्हारी सन्तान भी होती है।

Dīpo bhakṣayate dhvāntaṃ kajjalañca prasūyate ।
yadannaṃ bhakṣayennityaṃ jāyate tādṛśī prajāḥ ॥ - cāṇakya nīti
When a lamp is lit to eradicate darkness, it will definitely light up the place.
However, it also gives out dark black soot, (Black soot disposition,BSD,
commonly referred to as “ghosting” and “dirty house syndrome”, is an
unfortunate side effect of incorrectly burning poor quality candles) (In India our
ancisters used to burn usually with sesame oil with no chimney and hence the
smoke used to stick to the walls over a period of time. That is called scoot which
in Telugu is called ‘Mashi, మశి’), as if, an indication of the darkness it consumed. This metaphor is used to illustrate that just as one's food habits are, such will be
the offspring born. The food one consumes regularly has a lot to say about his
attitudes and tendencies. One's food habits dictate the temperament of not just
himself, but his offspring as well!
It is said in the Vedas, 'अन्नात् पुरुषः' (annāt puruṣaḥ) which means that the inert
energy in the food transforms into living energy in the being.  This is said in the
Vedas again and again, 'अन्नाद्वै प्राणः' (annādvai prāṇaḥ).  Because of food, the vital
energies and bodily functions shall remain!  When such is the case, it means -
what one eats is directly what one is!!  It is not an indirect relationship.  One's
temperament and even predicaments are all influenced by the food one
consumes.  When one's attributes are in a certain way, when he makes progeny,
they will be the very reflection of him.  How can it be otherwise?!!
Be mindful of your habits. As you sow, so you reap.  As you eat, so is thy
progeny.
స్వస్తి.
***********************************************************************************/

అజరామర సూక్తి – 282

अजरामर सूक्ति – 282

Eternal Quote – 282

बालादपि ग्रहीतव्यं युक्तमुक्तं मनीषिभिः ।
रवेरविषये किं न प्रदीपस्य प्रकाशनम् ॥ - हितोपदेश, सुहृद्भेद
బాలాదపి గ్రహీతవ్యం యుక్త ముక్తం మనీషిభిః l
రవే రవి విషయే కింన ప్రదీపస్య ప్రకాశనంll
విద్వాంసులైనవారు నీతియుక్తమైన వాక్కును బాలుడు చెప్పిననూ గ్రహించవలెను.
చీకటుల చిదుమ సూర్యకాతి రాత్రులందు రాలేదు కదా! అప్పుడు చిరుదివ్వె వెలుగు
చిందించగలుగు చున్నదిగదా!  కావున సమయోచిత సమాధానము చెప్పుటకు జ్ఞాన
సవిత్రుడు అనగా జ్ఞాన సూర్యుడే రానవసరము లేదు. జ్ఞానవంతుడగు బాలుడు, తన
జ్ఞాన పరిమితికి లోబడి, సమస్యను తీర్చగలడు. రాత్రమున చిరుదివ్వెవెలుగును మనము
ఆధారము చేసుకొనుటలేదా!
దీప శిఖను మనము తిలకింప చిన్నదౌ
చిన్న వెలుగు తోడ చీల్చు తమము
భాను భాస మపుడు పరికింపగానౌనె
రామమోహనుక్తి రమ్య సూక్తి
సూర్యుడు గ్రహములకు అతిపెద్ద కాంతి వనరు కావచ్చు. కానీ తాను కూడా చేరుకోలేని
ప్రదేశాలు ఉన్నాయి. లోతైన లోయలు, చీకటి గుహలు, దట్టమైన అడవుల గురించి
ఆలోచించండి. ఈ ప్రదేశాలకు సూర్యకాంతి యొక్క నైజము తెలిసే అవకాశమే లేదు.
అయితే, ఒక చిన్న దీపమును, ఆ ప్రదేశమునకు తీసుకుకు పోగాలిగితే తన శక్తి మేరకు
ఆ స్థలాన  వెలుగు నింపగలుగుతుంది. అటువంటి ప్రదేశములలో, అత్యంత
ప్రకాశవంతమైన సూర్యుని కంటే దీపము అవసరమును దీర్చుచున్నది. రాత్రి పూట
అసలు మనమున్న చోట సూర్యుని చూడలేము కదా! అంధకార బందురమైన గదిలో
వెలుతురు నింపుటకు చిరుదివ్వె ఉపయోగపడుతుంది కానీ ప్రచండ సూర్యకిరణములు
అచటికి చేరుకోలేవు కదా! కావున సహాయ పడుటకు జ్ఞాన సవిత్రుడే రానక్కరలేదు,
బాలుడైనా జ్ఞానమనే తన చిరుదివ్వె వెలుగుతోనే మన కార్యములను చక్కబరచగలడు.
లక్షల విలువగలిగిన కొన్నితెలివైన సలహాలు కొన్నిమార్లు పిల్లల నోటి నుండియే
వస్తాయి. పిల్లలు కల్లాకపటము కానని స్వచ్ఛమైన హృదయాలను కలిగి ఉంటారు. వారి
పరిభాషలో జీవితము చాలా సులభమయినది. అందువల్ల, పెద్దలు విషయాలను
క్లిష్టతరం చేసుకొన్నపుడు, పిల్లలు తెలివిగా పరిష్కార మార్గము చూపిస్తూ ఉంటారు. ఆ
సమయంలో, అది పిల్లల నుండి వచ్చినందున దానిని నిర్లక్ష్యము చేస్తే నష్టపోయేది
మనమే! తెలివిగల సలహా ఎచటి నుండి వచ్చినా అంగీకరించాలి మరియు గౌరవించాలి.
ప్రతి శిశువులోనూ అంతర్లీనముగా తనదగు ప్రజ్ఞ ఉంటుంది. మన సమస్య ఆ పరిధి
లోనికి వచ్చిందంటే మనకు తక్షణమే సమాధానము దొరకుతుంది.  బాలురు
బుద్ధికుశలురు, వారివి డేగకళ్ళు. కాబట్టి వారి మాటలపై శ్రద్ధ వహించుట ఎంతో
అవసరము.
बालादपि ग्रहीतव्यं युक्तमुक्तं मनीषिभिः ।
रवेरविषये किं न प्रदीपस्य प्रकाशनम् ॥ - हितोपदेश, सुहृद्भेद
समझदार शब्द, अगर एक बच्चे से भी आ रहे हैं, तो हमें बुजुर्ग होनेपर भी ग्रहण करना चाहिए। जहां सूर्य नहीं हो सकता वहां क्या दीपक का सहारा नहीं नहीं लेते क्या?
सूर्य किसी ग्रह के लिए प्रकाश का सबसे बड़ा स्रोत है। लेकिन ऐसी जगहें भी हैं जहां वह नहीं पहुंच सकता। सबसे गहरी घाटियों, सबसे अंधेरी गुफाओं, सबसे घने जंगलों के बारे में सोचो। इन जगहों पर किसी ने भी शायद ही कभी सूरज की रोशनी की फीकी किरण देखी होगी ? हालाँकि, एक छोटा सा दीपक जब वहाँ ले जाया जाता है, तो वह पूरे स्थान को रोशन कर देता है! ऐसे स्थान के लिए बड़े उज्ज्वल सूर्य की अपेक्षा से दीपक अधिक उपयुक्त होता है। फिर रात के बारे में कैसे? सूरज रात में कमरे को रोशन करने के लिए नहीं पहुँच सकता, लेकिन एक छोटा सा दीपक कर सकता है!
यही बात बुद्धिमानी भरी बातों के साथ भी होती है, जो कभी-कभी किसी बच्चे के मुंह से निकलती है, फिर भी उसकी कीमत लाखों में होती है। बच्चे बिना द्वेष के बोलते हैं और दिल के सबसे शुद्ध होते हैं। उनकी शब्दावली में जीवन बहुत सरल और सुगम होता है। इसलिए, जब वयस्क चीजों को जटिल बनाते हैं, तो बच्चे अधिक समझदारी से बोलने लगते हैं! उस समय इसे सिर्फ इसलिए छूट नहीं देना चाहिए क्योंकि यह एक बच्चे से आया है। किसी भी मुख या साधन से निकले ज्ञानी वचनों को स्वीकार करना चाहिए और उनका सम्मान करना चाहिए।
हर बच्चा प्रतिभाशाली होसकता है। लेकिन हर बच्चा अपने अपाने विभाग में पारंगत होसकता है l अधिकतर बच्चे बुद्धिमान और चौकस होते हैं! कभी-कभी उनकी बातों पर ध्यान दें।
bālādapi grahītavyaṃ yuktamuktaṃ manīṣibhiḥ ।
raveraviṣaye kiṃ na pradīpasya prakāśanam ॥ - hitopadeśa, suhṛdbheda
Sensible words, if coming even from a child, should be received by mankind.
Doesn't a lamp illuminate where the sun cannot?
The sun might be the biggest source of light for a planet. But there are places
where even He can't reach. Think about the deepest valleys, the darkest caves,
the thickest forests. These places might have never seen the faintest ray of
sunlight. However, a small lamp when taken there, lights up the whole place! For
such a place, a lamp is much more appropriate than the big bright sun.  How
about at night?  The sun can't reach at night to light up the room, but a little lamp
can!
Same is the case with wise words, which sometimes, comes from the mouth of a
child, yet they are worth a million. Children speak with no malice and have the
purest of hearts. Life is very simple in their terminology. Hence, when adults
complicate things, children seem to speak more sensibly! At that time, one
should not discount it just because it came from a child. Wise words from any
mouth or means should be accepted and respected.
Every child is born a genius. They are wise and observant!  Heed to their words
sometimes.
స్వస్తి.
***********************************************************************************
/

అజరామర సూక్తి – 284

अजरामर सूक्ति – 284

Eternal Quote – 284

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/06/284-284-eternal-quote-284.html
माता शतृः पिता वैरी येन बालो न पाठितः ।
न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बको यथा ।। चाणक्य नीति
మాతా శత్రుః పితా వైరీ యేన బాలో న పాఠితః ।
న శోభతే సభామధ్యే హంసమధ్యే బకో యథా ।। -  చాణక్య నీతి
ఏ బాలుడైతే చదివింపబడడో, వానికి వాని తల్లియే శత్రువు. తండ్రి కూడా శత్రువు. అట్టి
బాలుడు సభా మధ్యములో హంసల మధ్య కొంగ వలె శోభించడు.
మనిషి మనుగడకు నీతి నియమము ముఖ్యము. జీవన శకటమునకు తలిదండ్రులు
చక్రములైతే నీవు సారధివి. నీ నీతినియమములే జోడు గుర్రములు. నీ గుర్రాలు ఎంత
బలముగా ఉంటే నీవు అంత దూరము పోగలవు. నీకు అటువంటి స్వారి నేర్పినవాడే నీ
గురువు. అంత మాత్రాన నీ ప్రయాణము సుఖమయమని తలువ వద్దు. నీవు వెళ్ళే బాట
గతుకులమయమైతే అప్పుడు నీలోని ఆత్మస్థైర్యము, చాకచక్యమే నీకు తోడు. కాబట్టి
మానవుడు జీవితంలో తన అభివృద్ధికి అనేక రకాలైన ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంటాడు.
మనుగడ కష్టసాథ్యమౌతుంది.   జీవితంలో చాలా అవమానాలను ఎదుర్కోనవలసి
రావచ్చు. వ్యవహారాలని చక్కపెట్టుకునే విషయంలో, పరుల మీద ఆధారపడి బ్రతకవలసి
వస్తుంది. పండిత గోష్టిలోనూ విషయ విశ్లేషణము, వాదోపవాదాలలో పాలుగొనలేడు.
ఉన్నతమైన ఉద్యోగావకాశములు తద్వారా వచ్చే సుఖజీవనమూ, పేరు ప్రఖ్యాతులూ
కూడా దూరమైపోతాయి. పూర్వము పండితుడు అన్నవాడు తన తాహతు తెలిసి
ప్రవర్తించేవాడు. తనది తప్పయితే ఒప్పుకోనేవాడు, తన లోపములను
సవరించుకోనేవాడు. నేడు అందరూ పండితులే! అందుచే తన ముగ్గురు గురువులు,
తన ఆప్తమిత్రులు, అనుభవాలు నేర్పిన పాఠములను మనసునండున్చుకొని మసలవలసియుంటుంది. చదువు నడవడిక అన్నవి ప్రతి వ్యక్తి బాల్యమునుంది సంతరించుకొనవలసినవి.
దీనికి ఉదాహరణగా మనం మనకి తెలిసిన కాళిదాసు ఉదంతాన్ని గుర్తుకు
తెచ్చుకోవచ్చును. రాజ కుమారి విద్యాధరి గొప్ప విదుషీ మణి. తన విద్వత్తుతో
ఎంతోమంది పండితులను తన వాదముతో గెలిచింది. దూర్తుడగు మంత్రి యొక్క
మూర్ఖుడగు కొడుకును వరునిగా ఒప్పుకొనక పోవుటచే మాయోపాయముచే తానూ
కూర్చున్న కొమ్మనే నరుకుకొనే మూర్ఖునితో పెళ్లి జరిపింప జేస్తాడు. వేరెవరో కాదు,
అతడే భోజరాజు ఆస్థాన రత్నమగు కాళిదాసు. విక్రమార్కుని ఆస్థాన సకలశాస్త్రజ్ఞుడు
మరియు మహాపండితకవియగు కాళీదాసు ఈయనకు చాలా పూర్వీకుడు.
కాళిదాసు పండిత సభలో బాగా అవమానింపబడతాడు. భార్య కూడా ఆతనిని
తిరస్కరించుతుంది.చివరికి కాళికామాత అనుగ్రహంతో కాళిదాసు అఖండ
విద్వాంసుడౌతాడు. భోజుని అలరించుతూ భోజుని సభకు అలంకారమై
అనుంగుమిత్రునిగా నిలచిపోతాడు.
అయితే, అందరికీ కాళీమాత అనుగ్రహముకలుగదు కదా! అందుచేత, పిల్లలకు
చిన్నప్పటినుండీ మంచి నడవడికతో బాటు, తప్పనిసరిగా విద్యాభ్యాసము చేయించాలి.
నేటి తల్లిదండ్రులు కొందరు పిల్లలపై అంత శ్రద్ధ చూపుటలేదు. తల్లిదండ్రులు వారి
బాధ్యతను మరచితే, పిల్లలు కొరగానివారుగా మిగిలిపోతారు. మంచి సమాజం ఏర్పడే
అవకాశాలు ఉండవు. సమాజము చెడితే దేశమే చెడుతుంది.
విద్యయొక్క ఆవశ్యకత, ఆ విషయములో తల్లిదండ్రుల పాత్ర, గుర్తు చేసే చక్కనయిన
సూక్తి  ఇది.
माता शतृः पिता वैरी येन बालो न पाठितः ।
न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बको यथा ।।
सरल शब्दों में मतलब है कि ऐसे माता व पिता शत्रु की तरह होते हैं, जो अपनी संतान को
विद्याध्ययन नहीं करवाते, क्योंकि ऐसा विद्याहीन या अशिक्षित पुत्र विद्वानों व शिक्षित लोगों के बीच
खडा होना शोभा नहीं देता,जैसे हंसो के बीच बगुला रहना शोभा नहीं देता।
सनातन धर्म शास्त्रों में रिस्तों की बड़ी अहमियत दी गई है, एक बच्चा जब जन्म लेता है तभी से
उसके इस संसार में भौतिक रिस्ते जुड़ जाते हैं। इन सभी रिस्तो में जो रिस्ता उसका सबसे
नजदीक और अपना होता है वह माँ-बाप का होता है क्योंकि उन्ही के कृपा से वह इस संसार में
अपने जीवन को माया और बंधन से मुक्त करने आया है।
माँ-बाप उसके पहले गुरू होते हैं जिन्हें उसे ऐसी शिक्षा देनी चाहिए जो आगे जाकर के उस
बालक- बालिका को तेजस्वी, ओजस्वी और प्रतिभाशाली बना दे। पर अगर मा-बाप कि शिक्षा में
जरा सी कमी जैसे अविद्या, अज्ञान, और कोई भी कुसंस्कार आ जाये तो ये बालक के जीवन के
लिए बहुत विनाशकारी हो सकते हैं।
यह बात आज के परिवेश में चरितार्थ है कि यदि कोई माँ-बाप शासन के इतने प्रयास और
सुविधाएँ देने के बावजूद यदि अपने पुत्र/पुत्री को विद्या न दे सके तो वास्तव में वे अपने संतान के
लिए माँ-बाप कहलाने योग्य नहीं है बल्कि अपने संतान के सबसे बड़े शत्रु के समान है।
आज का यह युग विज्ञान और तकनीक का युग है और ऐसे में यदि हम अपने बच्चों को सही शिक्षा
नहीं दे पाएंगे तो वह समाज में कही भी प्रतिस्पर्धा करने योग्य नहीं रहेगा।विद्या का महत्त्व आज
इसलिए भी अधिक बड़ जाता है क्योकि आज समाज में बेरोजगारी, जनसंख्या, अनाचार,
भ्रष्टाचार, अनैतिकता, अराजकता आदि अनेक बुराइयाँ व्याप्त है, यदि बच्चे को व्यवहारिक और
सैद्धांतिक ज्ञान के साथ साथ नैतिकता की शिक्षा भी दी जाए तो ही समाज के इन बुराइयो को दूर
किया जा सकता है। जब बात नैतिक शिक्षा की होती है तो बच्चों को शास्त्रीय नैतिक शिक्षा जरूर
देनी चाहिए, ध्यान रहे कि आपकी शिक्षा में उदाहरण जरूर हो क्योंकि बालक का मन उदाहरणों
से जल्दी सीखता है। विद्या का अर्थ केवल किसी विषय के ज्ञान तक सिमित न रहे बल्कि उसमे
आध्यात्मिक और नैतिक शिक्षा का भी स्थान होना चाहिए, ताकि हम अपने बच्चों को एक अच्छा
इंसान बना कर इस समाज को दे सके।
आज के परिवेश में यह उक्ति केवल माँ-बाप तक सिमित नहीं है बल्कि इसमें गुरु का भी महत्त्व
बड़ जाता है, यदि माँ-बाप अपने बच्चे को विद्यालय भेज रहे है और उन्हें अध्यापन कराने वाले गुरु
से सही विषय ज्ञान नहीं मिल पा रहा है तो वह गुरु भी उस विद्यार्थी के लिए शत्रु की भाँति है।
mātā śatruḥ pitā vairī yena bālo na pāṭhitaḥ ।
na śobhate sabhāmadhye haṃsamadhye bako yathā ॥ - cāṇakyanīti
This sookthi or adage gives emphasis on the importance of education.
Parents have to impart to their Offsprings with good education. If such an
education is not imported to them, their prosperity in the life would be very
difficult and they will face many insults in the society. They do not fit themselves
properly in the company of educated people. They feel isolated like a crane
would be in the company of Swans.
The prime duty of a mother and father, as parents, is to educate their children and
equip them with necessary life skills. Parents need to take a very active role in helping
their children become good-hearted, responsible adults with deep-rooted values. This
is what keeps society strong and surviving. This is the gift parents give to their own
children and leave to the world. It is alright if they do not make a small fortune that
lasts for 3 generations, they must educate their children. Such children make the world a happier place to live and will be happy people themselves.
Children will not shine, if the parents don’t concentrate on the brought up of their
children with utmost care, especially with specific emphasis to moral values, they may
end-up as a bane to the society. They will prove to be misfits in society, just as a limp
stork is amidst a group of graceful swans. Swans are known for their grace. A crane is
wobbly and limps in comparison to a swan. A crane in the middle of a group of swans
would stick out like a sore thumb. Nobody wants to be a sore thumb. Children, while
growing up, do not realize the importance of learning nor its applicability. So, it
becomes all the more important for their parents to teach them all the tricks and trades for leading a successful life. This includes - education, good values and self-confidence.
Parents who do not do this are foes of their own children because they are
contributing to their downfall, just as rivals would.
స్వస్తి.

అజరామర సూక్తి – 285
अजरामर सूक्ति– 285
Eternal Quote– 285
प्रत्यर्थिभूतामपि तां समाधेः
शुश्रूषमाणां गिरिशोऽनुमेने ।
विकारहेतौ सति विक्रियन्ते
येषां न चेतांसि त एव धीराः ॥ ५९ ॥
अवचितबलिपुष्पा वेदिसंमार्गदक्षा
नियमविधिजलानां बर्हिषां चोपनेत्री ।
गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी
नियमितपरिखेदा तच्छिरश्चन्द्रपादैः ॥ ६० ॥
ప్రత్యర్థి భూతామపి తాం సమాధేః
శుశ్రుషమాణాం గిరిశోऽనుమేనే l
వికారహేతౌ సతి విక్రియంతే
యేషాం న చేతాంసి త ఏవ ధీరా: ll  కుమార సంభవం1-59
అవచిత బలిపుష్పా వేదిసమ్మార్గ దక్షా
నియమ విధిజలానాం బర్హిషాం చోపనేత్రి l
గిరిశముపచచార  ప్రత్యహం సా సుకేశీ
నియమిత పరిఖేదా తాచ్ఛిరశ్చంద్రపాదై: ll ll కుమార సంభవం 1-60
అందమైన జుట్టుతో అలంకరించబడిన పార్వతి, ఆరాధన కోసం పూజా కుసుమములను ఎన్నుకొని, పరమేశ్వరునికడకు ఏతెంచి, మహేశ్వరుని తపో భూమిని పూర్తిగా శుభ్రపరిచి, ప్రదోష పూజకై  నీరు మరియు దర్భతెచ్చి శివుని మ్రోలనుంచి, శివుని శిగనలంకరించిన చంద్రుని కిరణాలలో సేద తీర్చుకొని శివునికి సేవ చేయడం ప్రారంభించింది.
ఇప్పుడు 59 శ్లోకాలను కొద్దిగా పరిశీలిద్దాం.
తల్లి పార్వతి శివుడి వద్దకు చాలా అందంగా, సన్నద్ధంగా వచ్చింది, కాని మహాపురుషుడగు  శివుడు బాహిరములగు ఎటువంటి ఆకర్షణలకు లొంగలేదు. అందుకే ఆయన గొప్ప వ్యక్తి. ఆ పరమాత్మను మాత్రమే  ధీరునిగా (ధైర్యం ఉన్న వ్యక్తి) గా పరిగణించవచ్చు, అతని మనస్సు ప్రలోభాలకు గురికాదు లేదా ప్రలోభ వస్తుసమూహ సమక్షములో కూడా భావోద్వేగాలకు లోనుగాక తపోనిరతుడై ధ్యానమగ్నుడై యుండును.
ధీరుడు అన్న మాటకు అర్థము ఏ యుద్ధములోనో ఎదురొడ్డి పోరాడు వాడు కాదు,
ఎటువంటి మానసిక బలహీనతలకు లోనుగాక అన్నివిధములగు ఆటన్కములకు
ఎదురొడ్డి అనుకొన్నది సాధించేవాడు. అది ఆ పరేశ్వరునికయితే సాధ్యమయ్యింది.
మనమూ కృషి చేస్తే కొంతలో కొంతయినా సాధించగలము. प्रत्यर्थिभूतामपि तां समाधेः
शुश्रूषमाणां गिरिशोऽनुमेने ।
विकारहेतौ सति विक्रियन्ते
येषां न चेतांसि त एव धीराः ॥ ५९ ॥
अवचितबलिपुष्पा वेदिसंमार्गदक्षा
नियमविधिजलानां बर्हिषां चोपनेत्री ।
गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी
नियमितपरिखेदा तच्छिरश्चन्द्रपादैः ॥ ६० ॥
मनोहर केशों से शोभित पार्वती, पूजन केलिए बलिपुश्पों का चयन करके तपो भूमि को अच्छी तरह
स्वच्छ बनकर, संध्यादी नित्याकर्म केलिए जल और कुश को लाकर शिवजी के मस्तक पर विराजमान
चन्द्रमा की किरणोंसे अपने श्रम को दूर करके
प्रथिदीन शिव की सेवा करने लगी l
माता पार्वती इतना सुन्दर, सुसज्जित होकर शिवजी के पास आई लेकिन महापुरुष शवजी अपने ध्यान
निष्ठा को नहीं चोदे l उसी लिए वे महापुरुष हैं l अब 59 श्लोक को थोड़ा परखते हैं l
59 श्लोक का भावार्थ: एकाग्रचित्तातामें विघ्नाकारिणी होनेपर भी सेवा
शुश्रूषा परायण पार्वतीको शिव ने माना नहीं किया l विकार के कारण होने
पर भी जिन के चित्त विकृत नहीं होते वे ही महापुरुष है l
जिन कारणों से चित्त में विकार (लालच) उत्पन्न होता है, वे कारण (temptation, प्रलोभन) अथवा भोग-
विषय दृष्टि के सम्मुख रहने पर भी जिनका अन्त:करण मोह के पंजे में नहीं फँसता वे पुरुष ही धीर
कहे जाते हैं। ऐसे धीर पुरुष ही जीवन के प्रति यथार्थ दृष्टि तथा शाश्वत जीवन (अमरत्व) प्राप्त कर सकते
हैं। इस कथन का तात्पर्य यह है कि ऐसे धैर्यशाली पुरुष ही मनुष्य-जीवन के प्रति सच्चे दृष्टिकोण को
('प्रवृत्ति और निवृत्ति' दोनों धर्म हैं,इस बातको) सही अर्थों में समझ सकते हैं, तथा अपनी प्रवणता के
अनुसार दोनों में किसी भी धर्म का पालन करते इसी जीवन में शाश्वत जीवन
या 'अमरत्व' को भी प्राप्त कर सकते हैं।
जो हालत का गुलाम नहीं बनता और मानसिक दृढता अप्नाता है वही धैर्यवान होथा है
Pratyarthe bhutampi tam samadhe:
Shushrushmanam girishonnumene.
Vikarahetou sati vikryante
Yesham Na chetam sita eva dheera: 1-59
Avachitabalipushpa Veda sammaarga dakshaa
Niyama vidhi jalaanaam barhishaam Chopnetri.
Girishamupachachaar pratyahan sa sukeshee l
Niyamitaparikheda tachchhirashchandrapaadaih ll 1-60.
Parvati, adorned with beautiful hair, after selecting and plucking sacrificial flowers for
worship, made the tapo bhoomi of Maheshwara thoroughly clean, brought water and
Kush for evening rituals and started serving Lord Shiva by removing her labor from the
rays of the moon sitting on Shiva's head.
Now let's examine 59 verses a little.
Mother Parvati came to Shiva so beautiful, equipped, but Mahapurush Shavji did not
choke his devotion. That is why he is a great man. Only he can be considered a dheera
(A person of courage) whose mind is not disturbed or overcome by emotions even in
the presence of objects of temptation.
స్వస్తి.

అజరామర సూక్తి – 286

अजरामर सूक्ति – 286

Eternal Quote – 286

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/06/286-286-eternal-quote-286.html

अम्भोजिनी वनविहार विलासमेव

हंसस्य हन्ति नितरां कुपितो विधाता।

न तवस्य दुग्धजलभेविधौ प्रसिद्धां

वैदग्ध्यकीर्तिमपहर्तुमसौ समर्थः।। - भर्तृहरि नीति शतकम्

అమ్భోజినీ వనవిహార విలాసమేవ
హంసస్య హన్తునితరాం కుపితోవిధాతా l
నత్వస్య దుగ్ధ జలభేద విధౌ ప్రసిద్దాం
వైదగ్ధ్య కీర్తి ముపహర్తు మసౌ సమర్థః ll
దీని తెలుగుసేత ఏనుగు లక్ష్మణకవి గారు ఈ విధముగా చేసినారు
వనజభవుండు కోపమున వాహనమైన మరాళ భర్తకున్
వనజ వనీ విహార కలనంబు తోలంగగ జేయుగాక,గుం
భనమున దుగ్ధజీవన విభాగ విధాన నిరూఢ నైపుణీ
జనిత మహాయశో విభవసారము హంసకు మాన్పజాలునే
బ్రహ్మ దేవునికి కోపము వచ్చి తన వాహనమైన హంసను తామర కొలనిలో తిరుగకుండా చేయవచ్చునేమోగానీ జన్మతః సంక్రమించిన , పాలను నీటిని వేరుచేయు,గుణమును మాన్పలేడు కదా !
ఎంత వాస్తవమైన మాటనో గమనించండి. ఒక ఉత్తమునికి చెడు చేయ సంకల్పించినా అతనిని శారీరికముగా, తనకున్న బలము బలగాముతో హింసించవచ్చును గానీ ఆ వ్యక్తి యొక్క యోయతాగునములను రూపుమాపలేడు. దీనికి రాణా ప్రతాపసింహుడు – అక్బరు అతి చక్కని ఉదాహరణ.
మహాదాత రాజా రంతిదేవుని నుండి అతనివద్ద గల ఆహారమునంతా, అతనికేమీ మిగల్చకుండా పరమాత్మ తీసుకొన్నాడు కానీ అతనిలోనున్న దానగుణమును మాత్రము తాకలేక పోయినాడు. గుణమునకు ఆయన దాత, కర్మ ఫలమునకు మనమే నేత.
अम्भोजिनी वनविहार विलासमेव हंसस्य हन्ति नितरां कुपितो विधाता।
न तवस्य दुग्धजलभेविधौ प्रसिद्धां वैदग्ध्यकीर्तिमपहर्तुमसौ समर्थः।। - भर्तृहरि नीति शतकम्

सृष्टिकरता ब्रह्मा अपने वाहन हंस पर क्रोधित होने पर उसका वनविहार अवरुद्ध कर सकता है पर
जल को दूध से विभाजन करनेका गुण को छीन नहीं सकता।

अपने अंदर मौजूद गुणों और अवगुणों का अवलोकन करते हुए अपना लक्ष्य निर्धारित करना चाहिये।

परमात्मा ने हमें कर्म करने की सारी शक्ति दी है और उस शक्ति भगवान् हम से चीन नहीं लेता l अगर वे

गुस्सा किए तो कोइ बाहरी सौलभ्य हमें दिया है वह तो चीन लेसकता है l महाभाक्त रंतीदेव से भगवान्

ने मुह के यहाँ खाना चीन सका लेकिन उनका दान गुण को कुछ नहीं करसका l इसलिये अपने कर्म

की प्रेरणा के लिये उसकी तरफ ताकने की बजाय अपने गुणों के आधार पर लक्ष्य की तरफ बढना

चाहिये। सच बात तो यह है कि परमात्मा ने जिन गुणों को स्वाभाविक रूप से हमें सौंपा है उन्हें वह

चाहकर भी वापस नहीं ले सकता क्योंकि वह फल को प्रदान तो करता है पर कर्र्म का निर्धारण जीव

को स्वयं ही करना है।

ambhojinee vanavihaar vilaasamev hansasy hanti nitaraan kupito vidhaata.
na tavasy dugdhajalabhevidhau prasiddhaan vaidagdhyakeertimapahartumasau samarthah... - bhartRhari
Brahma, the creator, when angry with his vehicle, a swan, can block his
movement in the glorious like of his elegant garden, but cannot take away
the quality of taking away milk from the admixture of milk and the water.
You should set your goal by observing the qualities and demerits present in
you. God has given us all the power to act and God does not take that
power from us. If He gets angry then he can take away any external comfort
from us but not the imbibed quality.
The external prosperity has been given to us, he can take. From the great
devotee Rantidev, God could take away all the food from his mouth.
But not his virtue of charity. That's why look at him for the inspiration of your work of moving towards the goal on the basis of your qualities. The truth is that the qualities which God has given us naturally, he cannot take them back even if he want to, because he gives the fruit. But the karma has to be determined by the soul itself.
స్వస్తి.
****************************************

అజరామర సూక్తి – 287

अजरामर सूक्ति – 287

Eternal Quote – 287

लालयेद्बालकं तावत् यावदत्र विमुग्धता ।

राजा प्रजास्विव प्रीतिं पश्चात् प्रच्छादयेत् पिता ॥ - हरिहरसुभाषित

లాలయేత్ బాలకం తావత్ యవదత్ర విముగ్ధతా l

రాజా ప్రజస్వివ ప్రీతిం పాశ్చాత్ ప్రచ్ఛాదయేత్ పితా ll - హరిహర సుభాషిత

పిల్లలను లాలించవలె గానీ వారిని బాధించ వచ్చునా అని అనిపించవచ్చు, కానీ ఇది నిజం! పిల్లలు,బాల్యమున తప్పక అమాయకులే! వారు చేసే చేష్టలు కూడా ఎంతో ముద్దుగొలుపుతూ ఉంటాయి. అయినప్పటికీ, వారు పెరిగేకొద్దీ మరియు వారు చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచాన్ని చూచుట మొదలుపెట్టిన తరువాత, వారు నెమ్మదిగా తమ అమాయకత్వాన్ని కోల్పోతూవస్తారు. రాను రానూ వారి స్వంత వ్యక్తిత్వమును ఏర్పరచుకొంటారు. మరి వారు ఆకళించుకొన్న అనుభవాలు మంచివయితే మధనపడే అవసరము ఉండదు. కాకపోతే ఆ తప్పు తలిదండ్రులదే!

మనము పసి పిల్లలను ఎంతో గారాబముతో పెంచుతూ వాత్సల్యముతో వారి బాలక్రీడలు చూస్తూ మురిసిపోతాము. మరీ ముఖ్యంగా, ఆ వయస్సులో, పెరిగే కొద్దీ వారిపై పరిసరముల ప్రభావము పడి స్వంతంత్ర వ్యక్తిత్వమును రానురాను ఏర్పరచుకొన ప్రయత్నిచుతారు. ఆ మార్గము సక్రమమే కావచ్చు వక్రమే కావచ్చు ! అందుచేత వారు మంచి స్వభావం గల, బాధ్యతాయుతమైన యువతగా ఎదగాలని మనము కోరుకుంటే, మనదృష్టి వారి పెరుగుదలపై, వారుకోరుకొనే పరిసరాలపై, సంచరించే స్నేహితులపై, ఇంటిలో వారి వ్యవహారముపై శ్రద్ధ చూపవలసిన అవసరము ఎంతయో ఉన్నది. వారిని నీతి మార్గములో సామర్ధ్య యుక్తముగా సన్నద్ధం చేయుటకు పెద్దలుగా, మనము ఎంతో బాధ్యతాయుతముగా ప్రవర్తించవలసియుంటుంది. అప్పుడు వారు మంచి నిర్ణయాలు తీసుకోవడంలో ప్రౌఢి అనగా తనపై తాను నమ్మకము కలిగియుంటాడు. అదే సమయంలో, వారు తలపెట్టిన కార్యము యొక్క పరిణామములను బేరీజు వేసుకొన గలుగుతారు. కేవలము అర్తరహితమగు కోరికలకు అప్పుడు తావు ఉండదు.

ఈ శ్లోకములో తల్లిదండ్రులను రాజుతో పోల్చుత జరిగినది. రాజుకు తన ప్రజలు కలకాలము సుఖముగా ఉంటూ తన తదనంతరము కూడా తనను తలచుకొంటూ ఉండవలెనని ఆశిస్తాడు.. అతను తన ప్రజల యొక్క ఉత్తమ ప్రయోజనాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటాడు. అట్టి రాజు తన దేశాన్ని సంపన్నమైన రీతిలో నడుపుతాడు మరియు తన ప్రజానీకమున ప్రతి ఒక్కరూ సంతోషంగా మరియు సంతృప్తిగా ఉందవలేనని మనసారా కోరుకొంటాడు. అట్లని అతను తన పాలితులు ప్రతిపాదించిన ప్రతి కోరికకు కట్టుబడి ఉంటాడని కాదు. అతను చెల్లుబాటు అయ్యే వాటిని మాత్రమే పరిగణన లోనికి తీసుకుంటాడు మరియు వారు ఇష్టపడినా లేకపోయినా నిర్ణయాలు వారికి హితకరమైనవిగా తీసుకుంటాడు! ఇదీ మనము పిల్లలను పెంచే విధానముగా ఉండవలసినది. ప్రామాణికతను కల్గిన కోరికలకు మాత్రమే పెద్దలు అనుకూలముగా స్పందించవలసి యుంటుంది.

బాలునిగా తీర్చి దిద్దబడిన యువకుడు తప్పక సక్రమమగు నిర్ణయమునే తీసుకొంటాడు. ఇదే కదా మన పిల్లలు కలిగి ఉండాలని మనము కోరుకునేది.

लालयेद्बालकं तावत् यावदत्र विमुग्धता ।

राजा प्रजास्विव प्रीतिं पश्चात् प्रच्छादयेत् पिता ॥ - हरिहरसुभाषित

जब तक भोलापन हो, बच्चे को प्यार करें उसके बाद पिता को वैसे ही इसे छुपा लेना चाहिए जैसे

राजा का अपनी प्रजा के प्रति प्रेम।

इस श्लोक में बालक के बदले मे और पिताके बदले में हम माता-पिता लेसकते हैं l

यह सुनने में थोड़ा अटपटा लग सकता है, लेकिन यह सच है! बच्चों के रूप में, बच्चे उतने ही

मासूम होते हैं । हालाँकि, जैसे-जैसे वे बड़े होते हैं और अपने आस-पास की दुनिया को देखते हैं,

वे अपनी मासूमियत खो देते हैं और अपने स्वयं के व्यक्तित्व वाले धीरे धीरे बन जाते हैं। बेहतर या

बदतर के लिए, यह बड़े होने का एक हिस्सा है। इससे कोई बच नहीं सकता!

हम अपने छोटों को संजोते हैं और उन्हें लिप्त करते हैं क्योंकि उनकी मासूमियत का उस तरह

का प्रभाव हमारे ऊपर होता है। इससे भी महत्वपूर्ण बात यह है कि उस उम्र में हमारा लाड़-प्यार

ही उनका पालन-पोषण करता है (न कि उन पर प्रतिकूल प्रभाव डालने के)। लेकिन अगर हम

चाहते हैं कि वे अच्छे स्वभाव वाले, जिम्मेदार वयस्कों के रूप में विकसित हों, तो इस तरह का

पोषण उनके बढ़ते वर्षों में नहीं किया जा सकता है। यह केवल उनके विकास और उनके द्वारा

सीखे गए मूल्यों में बाधा डालता है। उनके बढ़ते वर्ष वह समय है जब उनमें नैतिकता और मूल्यों

को स्थापित करने की आवश्यकता होती है। उन्हें अपने दम पर नैतिक विकल्प बनाने की क्षमता

से जुटाना ही सही रास्ता है। फिर वयस्कों के रूप में, वे अच्छे निर्णय लेने के बारे में आश्वस्त होंगे,

और साथ ही, अपनी पसंद के परिणामों और नतीजों को भी समझेंगे। यह निश्चित रूप से उनकी

सभी इच्छाओं और जरूरतों में लिप्त होने से नहीं हो सकता है।

यहाँ दिया गया उदाहरण एक राजा का अपनी प्रजा के प्रति प्रेम है। उसके मन में अपने विषयों के

सर्वोत्तम हित हैं। वह अपने देश को इस तरह से चलाता है कि वह समृद्ध हो और हर कोई खुश

और संतुष्ट हो। लेकिन इसका मतलब यह नहीं है कि वह अपनी प्रजा द्वारा प्रस्तावित प्रत्येक मांग

को मान लेगा। वह केवल मान्य लोगों को लेता है और उनके पक्ष में निर्णय लेता है, चाहे वे इसे

पसंद करें या नहीं! यह उसी तरह होना चाहिए जैसे हम अपने बच्चों की परवरिश करते हैं, क्योंकि

उन्हें उनकी मांगों की वैधता को समझाना महत्वपूर्ण है।

जब कोई अपनी पसंद के परिणामों को समझता है, तो उसे बुरा बनाना मुश्किल होता है! क्या यह

एक ऐसा उपकरण नहीं है जिससे हम अपने बच्चों को सुसज्जित करना चाहते हैं?

इस सिलसिलेमे एक और श्लोक आप के सामने रखता हूँ जो इस प्रकार है

राजावत पंच वर्षाणि दशा वर्षाणि ताडवत् l

प्राप्तेतु षोडशे वर्षे पुत्रं मित्र वादाचारेत् ll

पांच साल तक लड़का हो या लडकी राजा के बराबर पालना है l उस के बाद दस वर्ष कितना भी

प्यार हो वो बिना दिखाए, उन के वृद्धी केलिए, पिटाई करना हो तो भी निस्संशय करनाही चाहिएl

लेकिन स्लोह साल आते ही हम उनसे सिर्फ दोस्ती जतानी चाहिए l

lālayedbālakaṃ tāvat yāvadatra vimugdhatā ।

rājā prajāsviva prītiṃ paścāt pracchādayet pitā ॥ - hariharasubhāṣita

Indulging a child should be for only as long as they have innocence. After that the parents need to hide their love, like the king does for his subjects.

Although the verse says 'bālaka' (son) and 'pitā'(father), we will consider it as

'santāna' (children) and 'pitarau' (parents), for obvious reasons! In today's world, both parents have an equal role in nurturing both genders of children!!)

This one might sound a little off, but it is true! As babies, children are as innocent as they can come. However, as they grow up and see the world around them, they lose their innocence and become little people with personalities of their own. For better or worse, it is a part of growing up. There is no escaping that!

We cherish our little ones and indulge them because their innocence has that kind of effect. More importantly, at that age, our pampering only nurtures them (rather than affecting them adversely). But if we want them to grow up into good-natured, responsible adults, this kind of nurturing cannot be carried on into their growing years. It only hinders their growth and the values they've learned. Their growing years is the time where morals and values need to be instilled in them. Equipping them with the ability to make ethical choices on their own is the way to go. Then as adults, they will be confident about making good decisions, and at the same time, understand the consequences and repercussions of their choices. That certainly cannot happen by indulging them in all their wants and needs.

The example given here is a king's love for his subjects. He has his subjects' best interests in mind. He runs his country in such a way that it is prosperous and everyone is happy and content. But that doesn't mean he will yield to each and every demand proposed by his subjects. He takes only the valid ones and makes the decisions in their favor, whether they like it or not! This should be the same way we raise our children, as it is important to make them understand the validity of their demands.

When one understands the consequences of his choices, it is hard to make bad ones! Isn't this the one tool we want our children to be equipped with?

In this context please go through this shloka which is quite relevant to the subject.

Rajavat pancha varshani dasha varshani thAdavath l

prApthE thu SHOdashE varSHE puthram mithravadaacharEth ll

Neethi shaastra

Shower all your affection and treat the child for the first five years of his life, as a king or queen. For the next ten years deal firmly with even corporal punishment with the child, if needed. Once the child is sixteen, treat him as a friend.

Our ancisters gave us a treasure of morals. Just we have to search for what we want and there is no need to pay any heed to European Morals.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 288

अजरामर सूक्ति – 288

Eternal Quote – 288

प्रमाणा दधिकस्यापि गंदाश्यामामदच्युतेः l

पदम् मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्ता दन्तिनः ll

बालस्यापि रवेः पादाः पतन्त्युपरि भूभृताम् ।

तेजसा सह जातानां वयः कुत्रोपयुज्यते ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रभेद

ప్రమాణాదధికస్యాపి గండశ్యామమదచ్యుతేః, l

పదం మూర్ధ్ని సమాధత్తే కేసరీ మత్తదంతినః,ll తథా చ,

బాలస్యాపి రవేః పాదాః పతంత్యుపరి భూభృతామ్l

తేజసా సహ జాతానాం వయః కుత్రోపయుజ్యతే ll

సింహము తన శరీరముకన్నా ఎంతో పెద్దదగు శరీరమును కలిగి, కపోలము నుండి

మదము స్రవించుచున్న ఏనుగు అనగా మదపుటేనుగు యొక్క కుంభస్థలంపై తన

పాదాన్ని మోపుతుంది. బాలసూర్యుడు తన పాదములను అనగా కిరణములను పర్వత

శిఖరాలపై ఉంచగలుగుచున్నాడు. కావున తేజోవంతులగువారి యెడల వయస్సును

పరిగణనలోకి తీసుకోకూడదు.

పంచతంత్రము విష్ణుశర్మ చే వ్రాయబడినది. భర్తృహరి ఆయనకు పూర్వీకుడు. అందుకే

తన కావ్య ప్రారంభములోనే విష్ణుశర్మ తనకు అవసరమని అనిపించినచోట భర్తృహరి,

చాణక్య ఇత్యాది మహాత్ములు వ్రాసినవి తను రచించే కథకు అనుగుణముగా

తీసుకొన్నట్లు ముందే తెలిపినాడు.

భర్తృహరి సుభాషితములలో పై రెండు శ్లోకములు విలోమక్రమములో కనిపించుతాయి.

యదచేతనోఽపి పాదైః స్పృష్టః ప్రజ్వలతి సవితు రినకాంతః ।

తత్తేజస్వీ పురుషః పరకృతనికృతిం కథం సహతే ॥ 29

సింహః శిశురపి నిపతతి మద మలిన కపోల భిత్తిషు గజేషు ।

ప్రకృతిరియం సత్త్వవతాం న ఖలు వయస్తేజసాం హేతుః ॥ 30

పై శ్లోకముల తెనుగుసేత ఏనుగు లక్ష్మణకవి గారి భర్తృహరి సుభాషితములలో ఈ

విధముగా గానవస్తుంది.

విదళింప నురుకు సింగపు

గొదమయు మదమలిన గండకుంజరములపై

నిది బలశాలికి నైజము

గద, తేజోనిధికి వయసు కారణమగునే ?

అర్కకాంత మచేతనం బయ్యు సవితృ

పాదములు సోకినంతనే ప్రజ్వరిల్లు

గాన నభిమానవంతుడెందైన శత్రు

కృత తిరస్కార మెట్టు సహింపనేర్చు ?

ఈ వాస్తవాన్ని గమనించండి సూర్యుడు తులారాశిలో చేరినా, మేఘసమూహాలను

జయిస్తున్నాడు. ఈ వాక్యమునకు కాస్త అన్వయము చెప్పుకోవలసియుంది. సూర్యునకు

‘మేషము’ ఉచ్చరాశియని, ‘తుల’ నీచరాశియని జ్యోతిశ్శాస్త్రం చెబుతూవుంది. అంటే,

రవి నీచలో ఉన్నా తన ప్రభావములో లోపము చూపదని అర్థము.

కుసుమ స్తబకస్యేవ ద్వయీ వృత్తిర్మనస్వినః ।

మూర్ధ్ని వా సర్వలోకస్య శీర్యతే వన ఏవ వా ॥25

కుసుమ గుచ్ఛంబునకు బోలె బొసగు శౌర్య\

మాన వంతునకివి రెండు మహిత గతులు

సకల జన మస్తక ప్రదేశముననైన

వనము నందిన జీర్ణ భావంబు గనుట

పూవులా చెట్లకు పూచే పూవులు సువాసనా మారవు. కానీ అవి జనపదములలో ఉంటే

ఆడువారి కొప్పును అలంకరించుతాయి అదే అడవిలో వుంటే భూమిపి రాలి వాడి

పోతాయి. కానీ వానిలోన గల సువాసన అన్న గుమము మాత్రము మారదు. శూరుడు

కూడా ఎక్కడ వున్నా తన స్వతఃసిద్ధమగు తన గుణమును మానడు.

प्रमाणा दधिकस्यापि गंदाश्यामामदच्युतेः l

पदम् मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्त दन्तिनः ll

बालस्यापि रवेः पादाः पतन्त्युपरि भूभृताम् ।

तेजसा सह जातानां वयः कुत्रोपयुज्यते ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रभेद

हाथी का शरीर शेर से बहुत बड़ा होता है, लेकिन वह हाथी के ऊपर कूद जाता है और

हाथी के जो खोपड़ी से तरल वसा स्रावित होता है उस खोपड़ी पर अपने पैर रखता है। उसी तरह

बाल सूर्या भी अपने पैर यानी सूर्य किरण पहाड़ों की चोटी पर गिर रखता है। उन लोगों के लिए जो प्रतिभा के साथ पैदा हुए, उम्र की प्रासंगिकता कहां है?

शेर का शावक भी हाथी की खोपड़ी पर कूद जाता है l

बहुत ही कोमल सूरज सुबह जल्दी उठ जाता है क्योंकि वह गहरी घाटियों तक पहुँच सकता है और

पहाड़ों की चोटियों को भी छू सकता है.. वह राजाओं पर और साथ ही राजा के आदमियों पर भी

चमक सकता है। जो लोग स्वाभाविक रूप से प्रतिभाशाली हैं, उनकी उम्र का उनकी उपलब्धियों से

कोई संबंध नहीं है।

यह निश्चित रूप से एक विशेषता है जिसे हर कोई रखना चाहता है! किसी के वर्षों के अनुभव के

आधार पर उपलब्धियां मिलना जरूरी नहीं हैं। बच्चे, अपने भोलेपन और मासूमियत से भी बड़ों को

बहुत कुछ सिखाते हैं। बालकों का उम्र कोई कारक नहीं है अपने ओजस दिखानेकेलिए l वे

स्वाभाविक रूप से खुश हैं और उनकी खुशी संक्रामक है! वयस्कों परिवार के झंझट में फस कर ,

अपने अकाल का बेकदर करते हैं और नए दिशा के खोज में अपना समय व्यतीत नहीं करते l

पंचतंत्र की रचना विष्णु शर्मा ने की थी। भर्तृहरि उनके पूर्वज हैं। अपने काव्य के आरंभ में विष्णु शर्मा

कहते हैं कि जब उन्हें अपने पूर्वजों की आवश्यकता महसूस हुईतो, उन्होंने भर्तृहरि, चाणक्य आदि

ने जो लिखा था, उन रचनाओं का प्रतिकृति अपने पंचतंत्र में लेनेकेलिए प्रारम्भ में ही लिखे थे।

निम्नलिखित दो श्लोक हैं जो वही अर्थ दे रहे हैं जो ऊपर लिखे गए हैं l

भर्तृहरि:.

यदचतानिपि पदैं स्पृणं प्रज्वलती सवितु रिनकांत:।

तत्तजस्वी पुरुष: पराकृत्तिनिकृतिं कथां सहति ll 29

सिन्हा: सिशुरापि निपातति मद मालीना कपिला भित्तिशु गजु।

प्रकृतिरियां सत्त्ववतं न खालू वयस्तिजसां हितु: ll 30

ऐसी हमारे पूर्वजों की महानता है जिन्होंने सदाचार और नैतिकता के

हिमालयी खजाने को वसीयत दी।

Pramana dadhikasyapi gandashyamamadchute: l

padam murdhni samadhatte kesari matta dantih ll

Balasyapi Raveh Padaah Patantyupari Bhubhritam l

Tejasaa saha jataanam vayah kutropyujyate ll -Panchatantram, mitrabhedam

The Elephant has a body much larger than a lion, but he jumps on to the apex of the

elephant, which is secreting liquid fat from the skull and keeps his legs on it. Even the

feet of young Sun (sunrays) can fall on top of the mountains (kings). For those

born with brilliance, where is the relevance of age?

Even a cub of a lion jumps on to the scull of an elephant

The very tender sun early in the morning easily as he can reach the deep valleys and

can also touch the tops of the mountains... He can shine on kings, as well as king’s men.

For those who are inherently brilliant, their age has no connection to their achievements.

That certainly is an attribute everyone wants to possess!

Achievements are not necessarily gauged, based on one's years of experience.

Children, even with their naivety and innocence, teach the grown-ups a lot. Age is no

factor to the little ones. They are inherently happy and their happiness is contagious! As

adults, why do we fall short of these traits?!

The Panchatantra was written by Vishnu Sharma. Bhartruhari is his ancestor. That is why

at the very beginning of his poetry, Vishnu Sharma states, when he felt the need, he had

taken what was written by Bhartruhari, Chanakya, etc., in line with the story he was

writing. The following are the two Shlokas giving the same meaning as above written by

Bhartruhari:.

Yadacētanōఽpi pādaiḥ spr̥ṣṭaḥ prajvalati savitu rinakāntaḥ।

tattējasvī puruṣaḥ parakr̥tanikr̥tiṁ kathaṁ sahatē॥ 29

sinhaḥ śiśurapi nipatati mada malina kapōla bhittiṣu gajēṣu।

prakr̥tiriyaṁ sattvavatāṁ na khalu vayastējasāṁ hētuḥ॥ 30

Such is the greatness of our ancisters who bequeathed a Himalayan

treasure of Morals and Ethics.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 289

अजरामर सूक्ति – 289

Eternal Quote – 289

सरसिजमानुविद्धम शैवालेनापि रम्यं

मलिनामपि हिमांशोरलक्ष्म लक्ष्मीम् तनोति

इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी

किमिव हि मधुराणां मंडनं नक्रुतिनाम्

సరసిజమనువిద్ధం శైవలేనాపిరమ్యం

మలినమపి హిమాంశోర్లక్ష్మ లక్ష్మీం తనోతి

ఇయమధికమనోజ్ఞావల్కలేనాపి తన్వీ

కిమివ హి మధురాణాం మండనం నాకృతీనాం

అందానికి ఏ ఆభరణమైనా అలకారమే

కాళిదాసుని అభిజ్ఞాన శాకుంతల నాటకంలో,వేటకోసం అడవిలోకొచ్చిన దుష్యంతుడు మునివాటికలో వున్న శకుంతలను చూసి ఇలా అనుకుంటాడుట.

కమలం నాచులో పుట్టినా రమ్యంగానే ఉంటుంది.చంద్రునికి మచ్చ కూడా ఒక అందమే.అసలు సహజ సౌందర్యమే ఉండాలి గాని,ఎలాంటి బట్టకట్టినా బాగానే ఉంటుంది. ఈమె నారచీర కట్టినా బాగానే ఉంటుంది.మధురమైన ఆకృతిగల శరీరానికి అలంకారం కానిదేది?(ఏ వస్తువు(నగ/చీర) తొడిగినా అది అందంగానే తోస్తుంది.

దుష్యంతుడి ద్వారా కాళిదాసులోని లాక్షణికుడిచ్చిన తీర్పు కవితా కన్యకు కూడా వర్తిస్తుంది. ఈ శ్లోకములో అందమగు స్త్రీ అయిన శకుంతల రూప వర్ణనము. ఇందులోని అలంకారము /స్వభావోక్తి’ అయితే ఎన్నుకొన్న ఛందోవృత్తము ‘మాలిని’ ఒకశ్లోకమును ఇంత పటిష్ఠముగా వ్రాయుట కాళిదాసు వంటి మహాకవులకే చెల్లుతుంది. నాదు స్త్రీకి శరీర సౌందర్యముతో బాటూ ఆత్మా సౌందర్యము షీలా సౌందర్యము ఉండేవి. ఇప్పుడు ఎక్కువగా మొదటిది తప్ప మిగత రెండూ మృగ్యము.

అయితే కవిత్వం లవలేశమైనా లేని నాబోటి వాళ్ళు,ఛందస్సు,అలంకారాలు వాడి,కృత్రిమంగానైనా కవిత్వానికి కొంత గాంభీర్యం,అందం తీసుకురావటానికి తంటాలుపడతారు.

అలంకారాలు స్థూలంగా రెండు రకాలు.శబ్దలంకారాలు,అర్థాలంకారాలు అని.శబ్దాల ధ్వనితో ఒక రకమైన గారడీ చెయ్యటమే శబ్దాలంకారమంటే.

కవిత్వపు భావంలో(అర్థంలో) కొన్ని మనోజ్ఞమైన పోకడలు చూపెట్టడం అర్థాలంకారం.అంటే మామూలుగా మనకి ఒక కవితలోని భావం గొప్పగా అనిపించిందంటే, అందులో యెవో అర్థాలంకారాలుండచ్చు.కాబట్టి సహజంగానే శబ్దాలంకారాలకన్న అర్థాలంకారాలు వేయటం గొప్ప కవిత్వమనిపించుకుంటుంది.

అందుకే పై శ్లోకములోని చివరి వాక్యము సంస్కృతములో సామమెతయై కూర్చుంది.

सरसिजमानुविद्धम शैवालेनापि रम्यं

मलिनामपि हिमांशोरलक्ष्म लक्ष्मीम् तनोति

इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी

किमिव हि मधुराणां मंडनं नक्रुतिनाम्

(आश्रम के रहन-सहन के अनुरूप वल्कलधारिणी शकुंतला को देखकर दुष्यंत–) जैसे सिवार में

लिपटा होने पर भी कमल सुंदर लगता है, चंद्रमा का धब्बा मलिन होते हुए भी उसकी शोभा

बढ़ाता है, यह छरहरे बदनवाली (शकुंतला) वल्कल-वस्त्र में और भी आकर्षक लग रही है. शरीर

सुंदर हो तो कौन-सा आभरण अच्छा नहीं लगता ! (श्लोक की अंतिम पंक्ति इतनी लोकप्रिय हुई

कि संस्कृत की एक कहावत बन गई है) l

शकुन्तला द्वारा अनासूयासे वल्कल वस्त्र को शिथिल करनेका अनुरोध करनेपर दुश्यन्त कहता है

कि यद्यपि वल्कल्वास्त्र इसके सौंदर्य के अनुरूप नहीं है फिर भी यह इसकी सुन्दरता को बढ़ा ही

रहा है l शैवाल (काई) से अच्छादित हुआ भी कमल मनोहर लगता है l काला कलंक भी चान्द्रमान

शोभाको बढाता है l यह सुकुमार कृशांगी(बहुत नाजुक तन वाली) माने शकुंतला वल्कल वस्त्रों

सभी अतिसुन्दर लग रही है क्यों कि सुन्दर वस्तुओं केलिए कौनसी वस्तु अलंकार नहीं होती l

अर्थात अगर स्वयं सिद्ध सुन्दरता ही है तो किसीभी चीज़ उस सौन्दर्यको दुगुना करती है l

यह श्लोक मालिनी के बारेमे यानी स्त्री के सौन्दर्य के बारेमे कालीदास्जी बोल रहे हैं l उसीलिए वे

शाकुंतलाके सौंदर्य के बारेमे लिखने केलिए मालिनी वृत्त ही चुन लिया है l ऐसे महत्व कालिदास

जैसे महान कवियों में ही होता है l

श्लोक का सारांश यह है कि जो सुन्दर आकृति युक्ता हैं उन के लिए तो कोइ भी वास्तु अलंकार

बनजाती है अर्थात वे जोभी चीज़ पहन्लें उनका सौंदर्य वृद्धि ही होता है जैसे शकुतला नैसर्गिक

रूप से अनुपम सौन्दर्यशालिनी है तो वल्कल पहनने से भी उसके सौंदर्य को दुगुना कर रहा है l

Sarasijamanuvid'dhaṁ śaivalēnāpiramyaṁ

malinamapi himānśōrlakṣma lakṣmīṁ tanōti

iyamadhikamanōjñāvalkalēnāpi tanvī

kimiva hi madhurāṇāṁ maṇḍanaṁ nākr̥tīnāṁ

Which is not an adornment for a beautiful form? (Anything can add to the beauty

if one has a beautiful form)

(Dushyanta looking at Valkaldharini (Lady who wore Cloth made from the thread derived from tree trunk and bark) Sakuntala, according to the living conditions of the ashram, is so beautiful. like a lotus looks beautiful even when it is wrapped in strings of thin water creepers, the spot of the moon enhances its beauty even though it is dirty, this slender body (Sakuntala) in Valkal-cloth and looking attractive too. If the body is beautiful, which adornment does not look good! (The last line of the verse became so popular that it has become a Sanskrit proverb).

Kalidasji is speaking about Malini, that is, about a lady and her beauty. That is why he has chosen Malini Vritta in Sanskrit Meter, to write about the beauty of Sakuntala. Such importance of choosing meter is found only in great poets like Kalidas.

The summary of the verse is that for those who have a beautiful figure, then any Vastu or thing used for make-up becomes an ornament, that is, whatever they wear, their beauty only increases, like Sakuntala is naturally unique beauty, so even wearing a vulkal, doubles its beauty.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 290

अजरामर सूक्ति – 290

Eternal Quote – 290

यस्तु सञ्चरते देशान् यस्तु सेवेत पण्डितान् ।

तस्य विस्तरिता बुद्धिः तैलबिन्दुरिवाम्भसि ॥ - समयोचितपद्यमालिका

యస్తు సంచరతే దేశాన్ యస్తు సేవేత పండితాన్ l

తస్య విస్తారితా బుద్ధిః తైల బిందు రివాంభసి ll

ఎవరు దేశాలు తిరుగుతారో, ఎవరు పండితులను సేవిస్తారో, వారి బుద్ధి నీటిలో పడిన

నూనె బిందువులా విస్తరిస్తుంది!

ఒక చిన్న నూనె చుక్క ఒక కొలనిలో వేసినామంటే అది రాను రానూ కొలనంతా

విస్తరిస్తుంది. కొలనును ప్రపంచముతో పోలిస్తే నూనె బిందువు మానవ మేధస్సు.

కొలనులో ఆ నూనె చుక్క పడుతూనే ఆ మేధస్సనే ఒక్క నీటిచుక్క ఎంతగా

విస్తరిస్తుందో చూడండి.

భారతదేశమంతా తిరిగి అటువింటి విస్తృతమైన పరిజ్ఞానమును సంపాదించి ఈ

శ్లోకమునకు సార్థకత చేకూర్చినవారు శ్రీయుతులు తిరుమల రామచంద్రగారు. వారికి

పాదాభివందనములు.

వారు తిరిగిన దేశాలు ప్రాంతాలు సాధించిన జ్ఞాన సంపద ఇంత అంత అని

చెప్పనలవికాదు. అసలు ఆయన తెలుగువాడు అగుటయే మన అదృష్టము.

బహుభాషావేత్త, రచయిత, అనువాదకుడు, పండితుడు శ్రీయుతులు తిరుమల

రామచంద్ర గారు. హంపీ నుంచి హరప్పా దాక అన్నది వారి ఆత్మకథ. ఆత్మకథా

సాహిత్యంలోనే కాక తెలుగు సాహిత్యంలోనే విశిష్టమైన రచనగా పేరొందింది.

హంపీ నుంచి హరప్పా దాక మహాపండితులు, మనస్వి తిరుమల రామచంద్ర జీవితంలో

25 శాతం కాలానికి అక్షర రూపం. రామచంద్ర పుట్టి పెరిగిన హంపీ ప్రాంతం నుంచి

నవయువకునిగా ఆయన షుమారు 30 వయస్సులో హరప్పా శిథిలాల ప్రాంతాన్ని

దర్శించడం వరకూ ఈ ఆత్మకథ సాగుతుంది. సంస్కృతి పట్ల అపరిమితమైన ప్రేమ,

సంస్కృతి సమగ్ర స్వరూపాన్ని దర్శించేందుకు ఆయన చేసిన అన్వేషణ, భిన్న అనుభవాల్లో

పొందిన జీవిత సారం వంటివి ఈ ఆత్మకథలో రామచంద్ర అందించినారు.

ఆయన దేశాటనే ఆయనను సర్వజ్ఞుని చేసింది. ఆయనకు నేను వ్రాసిన ఈ క్రింది పద్యము

అక్షరాన్వయము.

భానుడు క్రుంగియున్ విపుల భాస్వర రేఖలు వంచబోక తా

మానక వెల్గులన్ పరచు, మాన్యులు గూడను నట్టులే సదా

జ్ఞానము లోకమంతటికి కానుకజేయుచు విశ్వమేధకున్

పానము పోతురా పరమ పావన మూర్తుల భావనల్ గనన్

కావున జ్ఞానసాధనకు విస్తృత పర్యటన ఎంతో ముఖ్యము. అందులో ఎందఱో

పండితులను కలిసి వారికి శుశ్రూష చేయుట ద్వారా ఎంతనో జ్ఞానార్జన

చేయగలుగుతాము.

ఈ కోవకు చెందినా మరియొక అద్భుతమైన వ్యక్తి రాహుల్ సాంకృత్యాయన్ గారు. బహుభాషాప్రవీణుడు, బహుశాస్త్ర కోవిదుడు, నిరంతర పర్యాటకుడు. తన 11వ ఏట ఒక ఫకీరు పాడిన గేయాన్ని విని, తన మొత్తం జీవితాన్ని ఒక కొత్తదారిలో నడిపానని ఆయన తన ఆత్మకథలో రాసుకున్నాడు.

దునియాకి సైర్‌ కర్‌ కాఫిర్‌

జిందగానీ ఫిర్‌ కహాు

జిందగీ గర్‌ కుచ్‌ రహీతో

నౌజవానీ ఫిర్‌ కహు

(ప్రపంచ పర్యటన చేయరా, మూర్ఖుడా, జీవితం ఒకేసారి లభిస్తుంది. ఆ జీవితంలో, యవ్వనం అతి చిన్నది)

ఆ గేయం విన్నతరువాత తన రెండు కాళ్లూ ఎప్పుడూ ఒకచోట నిలుపలేదంటాడు ఆయన. కాశీ విద్యాపీఠ్‌లో సంస్కృతం నేర్చుకున్నాడు. ఆర్యసమాజంలో చేరి హిందూమత వ్యాప్తికి కొన్నాళ్లు కృషి చేశాడు. ఈయన్ వ్రాసిన 'గంగా సే ఓల్గా తక్' ప్రతియోక్కరూ చదితీరవలసిన పుస్తకము. ఈ మహానుభావుడు జీవతమంతా పర్యాటనలోనే గడిపినాడు.

గొప్పవారి మనస్సు తుది దశలో కూడా తన గొప్పదనాన్ని కోల్పోదు. ఉన్నతంగానే

ఉంటుంది. సూర్యుడు అస్తమిస్తున్నప్పుడు కూడా అతని కిరణాలు వాలిపోవు. పైకి

ప్రసరిస్తాయి.

यस्तु सञ्चरते देशान् यस्तु सेवेत पण्डितान् ।

तस्य विस्तरिता बुद्धिः तैलबिन्दुरिवाम्भसि ॥ - समयोचितपद्यमालिका

भिन्न देशों में यात्रा करने वाले और विद्वानों के साथ संबंध रखने वाले व्यक्ति की बुद्धि

उसी तरह बढ़ती है, जैसे तेल की एक बूंद पानी में फैलती है।

देशाटन के बारेमें कई महान लोग अपने काव्योंमें जोर दीl वे बोले कि निश्चित रूप से

पर्यटन् पृथिवीं सर्वां, गुणान्वेषणतत्परः। (पंचतंत्र)

जो गुणों की खोज में अग्रसर हैं, वे सम्पूर्ण पृथ्वी का भ्रमण करते हैं।

हदये सुखसम्पत्तिः पदे पर्यटनं फलम्। (सर्व सिद्धांत संग्रह)

इंसान के हृदय में सुख तथा पैरों में पर्यटन संपत्ती होता है।

यस्मिन्प्रचीर्णे च पुनश्चरन्ति; स वै श्रेष्ठो गच्छत यत्र कामः। (महाभारत, अश्वमेध पर्व ७-२३)

जो व्यक्ति उनके समक्ष आने वाले हर प्रकार के मार्ग पर चलने के लिए तत्पर

हैं, वे श्रेष्ठ होते हैं तथा उनको अभीष्ट प्राप्त होता है।

चरन् वै मधु विन्दति, चरन् स्वादुमुदुम्बरम्।

सूर्यस्य पश्य श्रेमाणं, यो न तन्द्रयते चरन्।l (ऐतरेय ब्राम्हण ७.१५)

जो व्यक्ति सदा श्रमशील एवं गतिशील हैं, वही सदा मधुपान (शहद/ अमृत / परिश्रम का सुफल) करते हैं।

कर्मयोगी को सदा श्रेष्ठ कर्म का श्रेष्ठ परिणाम मिलता है। सूर्य की कर्मठता तथा सृजन शीलता देखिए, क्षण

भर भी जो दूसरों के कल्याण के लिये अपने श्रम से विमुख नहीं है।

yastu sañcarate deśān yastu seveta paṇḍitān ।

tasya vistaritā buddhiḥ tailabindurivāmbhasi ॥ - samayocitapadyamālikā

He who travels the world; he who serves the erudite - his acumen shall

expand, just as a drop of oil on water!

It is said that the world is a book and those who do not travel, read only one

page! Travelling exposes a person to many varieties of cultures and many

different perspectives as well. Life is a journey in itself. Travel gives a unique

character of experience to one's knowledge. He who resists travel holds off

his own personal growth.

He who is in the company of the learned is always posed with an opportunity

to learn. Just by sheer proximity to the scholars, he gets a chance to see

how they think. Even the subtlest action of the wise teaches a thing or two.

When interwoven into daily life, acquiring of wisdom never ceases and

progress never freezes.

The very apt example given in the verse is of a drop of oil on water. A tiny

drop of oil placed on water just keeps spreading (till it reaches the edge of

the water itself). Such would be the vastness of the wisdom of a person who

has these two attributes - traveling and keeping company with the learned.

These two aspects broaden one's horizon and deepen his understanding of

the world.

The following are some sloka padas or Shloka from various texts which confirm

the importance of tour and travel.

Paryaṭan prithvim sarvam gunaanveshana tatparah – (panchatantra)

Those who wish to seek virtues travel the entire world.

Hridaye sukhasampatthih pade paryatanam phalam l

(Sarva Siddhaantha sangraham)

They have happiness in their hearts and traveling in their feet are the real

wealth

Yasmin pracheerne cha punaḥ charanthi; savai shreshto gacchata

yatra kaamaH l

Those who walk on what has come forth are indeed great and get what they

desire.

Charan vai madhuvindati, charan swaadumudumbaram l

Sooryasya pashya shremaanam, yo na tandrayate charan ll

Those who are always hardworking and dynamic, they always drink honey (honey/nectar/success of hard work). A karma yogi always gets the best results of elevated actions. See the hard work and creativity of Surya, who does not deviate from his labor for the welfare of others even for a moment.

This is what ultimately a person who dedicates himself for travel for acquiring

knowledge. He ultimately becomes a treasure of nectar which he serves to

people of devotion and dedication.

Read, travel and learn with the learned!

స్వస్తి.

******************************************************

అజరామర సూక్తి – 291

अजरामर सूक्ति – 291

Eternal Quote – 291

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/07/291-291-eternal-quote-291.html

सन्तोषः परमो लाभः सत्सङ्गः परमा गतिः ।

विचारः परमं ज्ञानं क्षमे परमं सुखम् ॥

సంతోషః పరమో లాభః సత్సంగః పరమా గతిః ।

విచారః పరమం జ్ణానం క్షమే పరమం సుఖం ॥

ఆర్జనలో ఉన్నతమైనది సంతోషం, జ్ఞానుల సాంగత్యం పొందడం అన్నది ఘనమైన

కార్య సాధన, ప్రశ్న లేక విచారణ అన్నది జ్ఞాన సముపార్జనకు ఉత్తమమైనది,

క్షమాగుణము ఉత్తమమైన భోగము లేక ఆనందము.

ఒకరు అనేక రూపాల్లో, ఆకారాలలో సంపదను కూడబెట్టుకోవచ్చు. అతను మొత్తం

ప్రపంచంలో అత్యంత ధనవంతుడు కావచ్చు. అయినప్పటికీ, అతను ధనవంతుడు

కాదు, కానీ ఎవరు కలిగినదానితో తృప్తి చెందుతాడో అతనే ధనవంతుడు.

‘సంతుష్టిఃనందనం వనం’ అన్నది నీతి శాస్త్రము. ‘ప్రాప్తంబగు లేశమైన పదివేలనుచున్

తృప్తిన్ చెందని మనుజుడు సప్త ద్వీపములనైన చక్కంబడునే’ అన్నది బలిచక్రవర్తి చెప్పిన

భాగవత వాక్యము. సంతృప్తి లేనివానికి, లోకములోని ఆస్తుల మొత్తము వచ్చినా

సంతోషము కలిగించదు. అందువల్ల, సంతృప్తి సర్వ శ్రేష్ఠ మైనది.

ప్రజలు తమ చుట్టూ ఉన్నవారిని అనుకరిస్తారు. అనుకరించడానికి తనకన్నా మంచి

వ్యక్తిని కలిగి ఉంటేనే ఒకరు క్రమంగా తనను తాను మెరుగుపరుచుకొన గలడు. అది

విబుధుల సహవాసంలో మాత్రమే జరుగుతుంది. ఒకరు ఆ స్థితిని సాధించినట్లయితే,

తనను తాను మెరుగుపరుచుకోవడం అనేది సమయ సహరము మాత్రమే. అందువల్లనే,

సాదు సంఘంబు సకలార్థ సాదకంబు’ అన్నారు పెద్దలు.

చదవడం, వినడం, చూడటం - ఇవన్నీ నేర్చుకునే సాధనాలు. కానీ, ఆ నేర్చుకొన్నది ఆ

వ్యక్తి జీవితంలో ప్రతిబింబించి, ప్రేరేపించబడకపోతే, అతనికి ఆ జ్ఞానం ఉండీ

ఉపయోగము లేదు. అంటే కలిగిన జ్ఞానమును ప్రదర్శించలేక పోతే అది ఉండీ

నిరర్థకమే! అందువల్ల ప్రతిబింబం జ్ఞానం యొక్క ఉత్తమ రూపం.

సముద్రమంత ఆస్తులు, కొండంత బ్యాంకు బ్యాలెన్స్ లేదా సొగసైన కారు – ఇలాంటి

విషయాలు ఆనంద కారకములని కొందరు అనుకోవచ్చు. అవి అశాశ్వతమైనవి. వాని

స్వాదీనతను కోల్పోవచ్చు. ఆస్తులు అరిగి పోవచ్చు, బ్యాంక్ లోని సంపద కరిగిపోవచ్చు.

కారు తుప్పు పట్టవచ్చు. కానీ కలకాలమూ నిలిచేది మానసిక ప్రశాంతత. మనస్సు

యొక్క అల్లకల్లోలమును అణచివేయగలిగినవాడే ఆనందము యొక్క అత్యున్నత స్థాయికి చేరుకోగలుగుతాడు.

ఈ శ్లోకము పురోగతి, సాధన, జ్ఞానము మరియు ఆనందానికి దారి చూపిస్తుంది! ప్రతి

ఒక్కరూ సంతృప్తి, జ్ఞానుల సహకారం, ప్రజ్ఞ ప్రతిబింబింప జేసే వైనము తెలుసుకొంటే

మనస్సు యొక్క ప్రశాంతతను సాధించగలడు.

सन्तोषः परमो लाभः सत्सङ्गः परमा गतिः ।

विचारः परमं ज्ञानं शमो हि परमं सुखम् ॥

संतोष उच्चतम प्रोद्भवन है; बुद्धिमानों का संग ही सर्वोत्तम उपलब्धि है। प्रतिबिंब ज्ञान का सर्वोपरि

रूप है; मन की शांति सुख का चरम है।

व्यक्ति अनेकानेक रूपों में धन संचय कर सकता है। वह पूरी दुनिया में सबसे अमीर व्यक्ति हो

सकता है। हालाँकि, वह अमीर नहीं है जिसके पास सबसे अधिक है, लेकिन उस आदमी अमीर है जिसे

सबसे कम चाहिए! संतोष व संत्रुप्ति के बिना, कोई भी संपत्ति उसे खुश नहीं रखसकती। इसलिए,

संतोष का उपार्जन उच्चतम क्रम का उपार्जन है।

लोग उन लोगों का अनुकरण करते हैं जो उनके आसपास हैं। कोई खुद को तभी बेहतर बना सकता

है, जब उसके पास अनुकरण करने के लिए खुद से बेहतर कोई हो। यह केवल अच्छे और बुद्धिमानों

की संगति में ही हो सकता है। अगर कोई उस तरह का साहचर्य को प्राप्त कर लेता है, तो खुद को

बेहतर बनाना केवल समय की बात है। इसलिए, अच्छी परिषद् प्राप्त करना अद्वितीय है।

पढ़ना, सुनना, देखना - ये सब सीखने के साधन हैं। लेकिन, जब तक यह प्रतिबिंबित न हो और किसी

के जीवन में शामिल न हो, उसे उस ज्ञान का अधिकार नहीं है। इसलिए प्रतिबिंब ज्ञान का सबसे अच्छा

रूप है।

कुछ लोग कह सकते हैं कि खुशी कई चीजों में मिल सकती है - बड़ी संपत्ति, मोटा बैंक बैलेंस या एक

शानदार कार। वे क्षणभंगुर हैं। संपत्ति खो सकती है, बैंक बैलेंस घट सकता है, कार में जंग लग सकती

है। जो सदा रहता है वह है मन की शांति। यदि कोई मन की गडगडाहट को शांत करने में सफल हो

गया है, तो उसने खुशी की पराकाष्ठा पाई है।

यह श्लोक प्रगति, उपलब्धि, ज्ञान और आनंद का अग्रदूत हो! सभी को संतोष, बुद्धिमानों की संगति,

चिंतन करने का समय और मन की शांति मिले।

santoṣaḥ paramo lābhaḥ satsaṅgaḥ paramā gatiḥ ।

vicāraḥ paramaṃ jñānaṃ śamo hi paramaṃ sukham ॥

Contentment is the highest accrual; company of the wise is the best attainment. Reflection is the

paramount form of knowledge; quietude of the mind is the zenith of happiness.

One may accumulate wealth in many forms and shapes. He may be the richest person in the

entire world. However, he is NOT rich who has the most, but who needs the least! Without the

factor of contentment, no amount of possessions will make him happy. Hence, the accrual of

contentment is the accrual of the highest order.

People tend to emulate those that are around them. One can progressively better himself only if

he has someone better than himself to emulate. That can happen only in the company of the good and wise. If one attained that company, bettering himself is only a matter of time. Hence, attaining good company is unparalleled.

Reading, listening, watching - all these are means of learning. But, unless it is reflected upon and

inculcated into one's life, he does not have the authority of that knowledge. Hence reflection is

the best form of knowledge.

Some may say that happiness can be found in many things - having big possessions, a fat bank balance or a sleek car. Those are ephemeral. Possessions can be lost, bank balance can dwindle and a car can get rusty. What lasts forever is the tranquility of the mind. If one has succeeded at silencing the mind's chatter, he has found the zenith of happiness.

May this verse be a harbinger of progress, achievement, knowledge and enjoyment! May everyone attain contentment, company of the wise, time to reflect and the serenity of the mind.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 292

अजरामर सूक्ति – 292

Eternal Quote – 292

यदि सत्सङ्गनिरतः भविष्यसि भविष्यसि ।

तथा सज्जनगोष्ठीषु पतिष्यसि पतिष्यसि ॥ - हितोपदेश, मित्रलाभ

యది సత్సంగ నిరతః భవిష్యసి భవిష్యసి l

తథా సజ్జన గోష్టీషు పతిష్యసి పతిష్యసి ll

సత్సంగము ‘సకలార్థ సాధకము’ అనగా అది,   ప్రాపంచిక మరియు అతీంద్రియ ఆనందాలను ఇస్తుంది. ఒక మనిషి ఈ జీవితంలో అసంతృప్తిగా ఉంటే, కనీసం కొంతకాలం అతను తన ప్రాపంచిక దుఃఖాలను ఉన్నతమైన పురుషుల సహవాసంలో మరచిపోతాడు. మరియు వారల బోధనలు ఎల్లప్పుడూ ఆనందాన్ని మరియు శాంతిని ఇస్తాయి.

భర్తృహరి సత్సాంగత్యమును గూర్చి ఈ క్రింది విధముగా తెలియజేయుచున్నాడు.

జాడ్యం ధియో హరతి సించతి వాచి సత్యం

మానోన్నతిం దిశతి పాపమపాకరోతి ।

చేతః ప్రసాదయతి దిక్షు తనోతి కీర్తిం

సత్సంగతిః కథయ కిం న కరోతి పుంసామ్‌ ॥

సత్య సూక్తి ఘటించు ధీ జడిమ మాన్చు

గౌరవ మొసంగు జనులకు కలుష మడచు

కీర్తి ప్రకటించు చిత్త  విస్ఫూర్తి జేయు

సాదు సంగంబు సకలార్థ సాధనంబు

మంచివారితో స్నేహము బుద్ధి మాంద్యమును పోగొటును, సత్య వాక్యములనె పలుక జేయును, పాపములను పోగొట్టును, మనస్సును బాగు చేయును, కీర్తిని వ్యాపింప జేయును వేయేల అది చేయ జాలని మంచి యే లోకములోనూ లేదు. అందుకని మంచి వారితోనే స్నేహము చేయవలెనని నీతి.

సత్సాంగత్యము వలన ‘క్షమా’ గుణము అలవడుతుంది. ‘క్షమ’ అంటే మనము తెలుగునా వాడే క్షమించుట కాదు. క్షమ అంటే సహనము (Tolerance) అని అర్థము. ఈ గుణము ఎంత అభివృద్ధి చెందితే మనిషి అంట ఉన్నత స్థితికి ఎదుగుచున్నాడని అర్థము.

క్షమాగుణము అన్ని రకాల చెడు లక్షణాలను నాశనం చేస్తుంది మరియు మనసుకు శాంతిని మరియు సంతృప్తిని ఇస్తుంది. సత్సంగము ద్వారా ఇలాంటి అనేక ఇతర ప్రయోజనాలు లభిస్తాయి.

దుష్టునికి ఎంత దూరముగా ఉంటే అంతమంచిది.

అకరుణత్వమకారణ విగ్రహః

పరధనే పరయోషితి చ స్పృహా ।

సుజన బంధుజనేష్వసహిష్ణుతా

ప్రకృతి సిద్ధమిదం హి దురాత్మనామ్‌ ॥

కారణములేని కలహంబు కరుణలేమి

పరవధూ పరధనవాంఛ బంధు సాధు

జనములం దసహిష్ణుత్వమనగ జగతి

బ్రకృతి సిద్ధంబులివి దుష్టనికరమునకు

 నిర్దయ, అకారణ కలహము, పరధన పర స్త్రీవ్యామోహము  సుజన బంధుజన దూషణము,

ఇవి దుష్టచిత్తుల లక్షణములు.

స్నేహితుల ఎంపికను చేతన చర్యగా అభివర్ణిస్తూ, హిందీ విమర్శకుడు

రామ్‌చంద్ర శుక్లాగారు  ఇలా తెలిపినారు -

"మనకన్నా ఎక్కువ ఆత్మవిశ్వాసం ఉన్న స్నేహితులను వెతకాలి. సుగ్రీవుడు రామచంద్రుని

పట్టుకున్నట్లే మనము వారిని పట్టుకోవాలి. స్నేహితులు అన్నవారు, గౌరవప్రదంగా

మరియు హృదయపూర్వకంగా, మృదువుగా మరియు కష్టపడి పనిచేసేవారిగా,

మర్యాదపూర్వకంగా మరియు నిజాయితీగా ఉండవలెను. తద్వారా మనము

వారి సాంగత్యమున ఏవిధముగానూ మోసపోమని విశ్వసించగలము.

పైశ్లోకపు కవిత్వము లోని అందమంతా  చివరి పదాల పునరుక్తి లోనే ఉంది.

మొదటి 'భవిష్యసి' సత్సంగమున ఉన్నట్లు సూచిస్తుంది. రెండవది మీరు కూడా

ఆవిధముగానే కాలాంతరములో ఔతారు అవుతారు అని తెలుపుతూ ఉంది.

అదేవిధముగా మొదటి ‘పతిష్యసి’ అన్నది  మంచి సంస్థ నుండి వేరు కావడం తెలుపుతూ

ఉంది. దానిని వదలి దుర్మార్గుల సహవాసానికి మరలితే, మీరు లేవలేనంతగా పడిపోతారు

అని తెలుపుతూవుంది.

यदि सत्सङ्गनिरतः भविष्यसि भविष्यसि ।

तथा सज्जनगोष्ठीषु पतिष्यसि पतिष्यसि ॥ - हितोपदेश, मित्रलाभ

सत्संग से लौकिक और पारलौकिक दोनों प्रकार के सुख प्राप्त होते हैं. यदि कोई मनुष्य इस जीवन में दुखी रहता है तो

कम से कम कुछ समय के लिए श्रेष्ठ पुरुषों की संगति में वह अपने सांसारिक दुखों का विस्मरण कर देता हैl

महापुरुषों के उपदेश सदैव सुख शांति प्रदान करते हैं. दुख के समय मनुष्य जिनका स्मरण करके धीरज प्राप्त करता

हैl सत्संग में लीन रहने वाले मनुष्य को दुखों का भय नहीं रहता है l वह अपने दिल समझता है, जिससे दुखों का कोई

कारण ही शेष नहीं रह जाता. सत्संग के प्रभाव से धैर्य लाभ होता है जिससे मन में क्षमा की शक्ति स्वयं ही आ जाती हैl

क्षमा सभी प्रकार के दुर्गुणों का विनाश कर देती है और मन को शांति व संतोष प्रदान करती हैl इसी प्रकार के अन्य

अनेक लाभ सत्संग द्वारा प्राप्त होते हैं l संगति का प्रभाव मन पर अनिवार्य रूप से पड़ता है अतः सत्संग में रहने वाला

मनुष्य सदाचारी होता है. हमें भी सदस्य सज्जन पुरुषों की संगति करनी चाहिए और दुर्जन मनुष्य उसे दूर रहना

चाहिए. दर्जनों के संग रहकर उत्कृष्ट गुणों वाला मनुष्य भी विनाश की ओर चला जाता हैl

हिंदी के आलोचक रामचंद्र शुक्ल मित्रों के चुनाव को सचेत कर्म बताते हुए लिखते हैं कि - "हमें ऐसे ही मित्रों की खोज

में रहना चाहिए जिनमें हमसे अधिक आत्मबल हो। हमें उनका पल्ला उसी तरह पकड़ना चाहिए जिस तरह सुग्रीव ने

राम का पल्ला पकड़ा था। मित्र हों तो प्रतिष्ठित और शुद्ध ह्रदय के हों। मृदुल और पुरूषार्थी हों, शिष्ट और सत्यनिष्ठ हों,

जिससे हम अपने को उनके भरोसे पर छोड़ सकें और यह विश्वास कर सके कि उनसे किसी प्रकार का धोखा न होगा।"

पद्य की सुंदरता शब्दों के खेल में भी है। पहले चरण में पहली नजर में कविता में ‘भविष्यसि’ दोहराई जाती है l वैसा

दुहाराई जानेसे पाठक भ्रमित होसकते हैं या गलत भी समझ सकते हैं ! उन दोनों शब्दों में विराम चिह्न शक्तिशाली है।

दो भविष्य्यासी और दो पतियासी के बीच एक विराम (,) है! पहला भविष्यसी अच्छी संगति में होने का संकेत देता है।

दूसरे का मतलब है कि आप होंगे (जैसा कि, जीवित रहें)! इसी तरह, माने उस सांगत्य से आप के नैतिकता बढ़कर आप

सनाज में आद्र्शप्राई होंगे l पहले पतियासी का अर्थ है अच्छी संगति से अलग हो जाना। दूसरा इंगित करता है कि आप

गिरेंगे (नैतिकता और अस्तित्व में) , माने आप दुर्जन के सांगत्य में रहेंगे तो इतना गिरेंगे कि उठभी नहीं सकेंगे l

yadi satsaṅganirataḥ bhaviṣyasi bhaviṣyasi ।

tathā sajjanagoṣṭhīṣu patiṣyasi patiṣyasi ॥ - hitopadeśa, mitralābha

If (you) stay in good company, you shall remain. Similarly, if (you) fall off from

good company, (you) shall fall.

One's character is immensely influenced by the company he keeps. The more

one stays in good company, the better he prospers. In turn, when one's

company or association is not up to mark, he shall fall in his character. The

company one keeps speaks volumes about his mettle. Someone once said, 'tell

me thy friends and I shall tell you thy character!' Such is the profoundness of

one's association. The more one keeps good company, the more he grows.

The more one moves away from it, the more he regresses. One has to be

mindful of this always. It is not a goal to achieve one day and forget on another!

It is a constant process towards progress.

The beauty of the verse is also in the play of the words. The verse at first glance

might seem repetitive, confusing or even wrong! Punctuation is powerful. There

is a pause (,) between the two bhaviṣyasi-s and the two patiṣyasi-s! The first

bhaviṣyasi indicates being in good company. The second one means you shall

be (as in, survive)! Similarly, the first patiṣyasi means to fall off from good

company. The second one indicates that you shall fall (in morality and survival)!!

May each person be good and keep good company so the entire universe will

be a 'company to keep!'

స్వస్తి.

******************************************************

అజరామర సూక్తి – 293

अजरामर सूक्ति – 293

Eternal Quote – 293

अन्तःसारविहीनानाम् उपदेशो न जायते ।

मलयाचल संसर्गात् न वेणुश्चन्दनायते ॥ 10-08 - चाणक्य नीति

అన్తఃసారవిహీనానాముపదేశో న జాయతే ।

మలయాచలసంసర్గాన్న వేణుశ్చన్దనాయతే ॥ 10-08 - चाणक्य नीति

మలయాచల సంపర్కము కలిగినంత మాత్రాన అనగా మలయాచాలము శ్రీగంధ

వృక్షములకు ప్రసిద్ధి. ఆ పర్వతములో వెదురు చేట్టు పెరిగినంత మాత్రాన అది

ఎవిధముగానైతే చందన వృక్షము కాలేదో, అదేవిధముగా అంతఃసారము అనగా లోపల

సరుకు లేనివానికి ఆ చేవ అనగా చేయవలెనను పట్టుదల అన్నది స్వతఃసిద్ధమే కానీ

వేరేచట నుండీ రాదు. నేను వేరాసిన ఈ పద్యమునొక పరి పరికించండి.

పాలతోడ బొగ్గు పట్టి కడిగినచో

తరగబోదు నలుపు తగ్గు బొగ్గు

గుణవిహీను కెంత గురుతుగ నేర్పినా

ఫలము నందలేడు పనికి రాడు

జాగ్రత్తగా గమనించినామంటే , సాంగత్యము వల్ల సర్వస్వము చేకూరదు.

అంతర్గతముగా తనదగు స్వభావము వయసుతోకూడా రానట్లయితే, ఒక

సత్పురుషునితో కేవలము ఏర్పరచుకొన్న సాంగత్యమువల్ల ఎటువంటి ముద్ర ఏర్పడదు. ఇక్కడ కవి ఉపయోగించే ఉదాహరణ ఏమిటంటే – శ్రీగంధ వృక్షములకు నెలవైన

మలయాచలమున పెరిగే వెదురు చెట్టుకు, ఆ చెట్ల సముదాయములో ఉన్నంత మాత్రాన

శ్రీగంధ భూరుహ లక్షణములు తనవిగా చేసుకోనలేదు కదా!

ఇదే విషయమును ఒకపరి మానవుల స్థాయిలో చూస్తే, ఒక పిల్లవాడు పండితుడి వద్దకు

చేరి అతని ఉపన్యాసమును విన్నంత మాత్రమున ఆభాషణను ఆకళింపు చేసుకోనలేడు

కదా! కారణమేమిటంటే ఆ బాలకునికి పండితుని భావనలను గ్రహించగలిగే పరిపక్వత

లేదు. ఆ బాలుడు ప్రయత్నించినా, అవి ఫలించవు. అదేవిధముగా, మానసిక నీతి వర్తన

లేని వారికి సలహా ఇవ్వడంలో అర్థం లేదు. శారీరక ఎదుగుదల తప్పక ఆధ్యాత్మిక

మరియు మానసిక ఎదుగుదలకు భిన్నంగా ఉంటుంది. ఇతరులు ఇచ్చిన జ్ఞానాన్ని

స్వీకరించడానికి సంసిద్ధత లేని వ్యక్తికి బోధించే ప్రయత్నము వ్యర్థము.

మన మానసిక వనరులను పరిరక్షించుకొంటూ. మన శక్తిని ఎంత వరకు, ఎందుకు

ఖర్చు చేయాలో తెలుసుకొన్న తరువాతనే విషయగ్రహనకు ముందడుగు వేయాలి.

అంతేకానీ శక్తికి మించిన పనులను చేపట్టవద్దు.

अन्तःसारविहीनानाम् उपदेशो न जायते ।

मलयाचल संसर्गात् न वेणुश्चन्दनायते ॥ - चाणक्य नीति

जो आंतरिक पदार्थ से रहित हैं उन्हें सलाह देने का कोई मतलब नहीं है। मलाया पर्वत की संगति में बांस नहीं बनता चंदन!

कई बार, संगति ही सब कुछ नहीं होती है। यदि एक आंतरिक प्रकृति पहले से मौजूद नहीं है, तो

सांगत्य जो रखती है वह उसके व्यक्तित्व में सेंध नहीं लगाएगी। कवि उदाहरण का उपयोग करता

है - सिर्फ इसलिए कि मलय पर्वत पर बांस का एक अंकुर उगनेसे (जिसमें चंदन के पेड़ों की प्रचुर

आबादी होती है), यह इसे चंदन के गुणों को प्राप्त नहीं करसकता है!

यदि अधिक तुच्छ स्तर पर देखा जाए तो सिर्फ इसलिए कि एक बच्चा एक शोध विद्वान की संगति

रखता है, वह अपने व्याख्यान के एक शब्द को नहीं समझ पाएगा। विद्वान जिन अवधारणाओं के

बारे में बात कर रहे हैं, उन्हें समझने के लिए बच्चे में एक निश्चित परिपक्वता का अभाव है। वह

कितनी भी कोशिश कर ले, उसकी मेहनत बेकार जाएगी। इसी तरह, उन लोगों को सलाह देने

का कोई मतलब नहीं है जो आंतरिक लोकाचार से रहित हैं। शारीरिक रूप से बढ़ना निश्चित रूप

से आध्यात्मिक और भावनात्मक रूप से बढ़ने से अलग है। यदि दूसरों के द्वारा दिए गए ज्ञान को

ग्रहण करने की पूर्व तत्परता न हो, तो ऐसे व्यक्ति को सिखाने का प्रयास व्यर्थ है।

अपने संसाधनों का संरक्षण करें। जानिए कब अपनी ऊर्जा किस पर, कितना और क्यों खर्च करनी

है। ऐसी जगह निवेश न करें जहां मामले का सार समझ में न आए।

antaḥsāravihīnānām upadeśo na jāyate ।

malayācala saṃsargāt na veṇuścandanāyate ॥ - cāṇakya nīti

No point advising those who are devoid of inner substance. Bamboo does not

become sandalwood in the company of the Malaya Mountain!

Many times, company isn't everything. If an intrinsic nature is not already there,

the company one keeps won't put a dent in his persona. The example the poet

uses is - just because a shoot of bamboo grows on the Malaya mountain (which

bears an abundant population of sandal trees), it doesn't qualify it to acquire the

qualities of sandalwood!

If seen on a more trivial level, just because a child keeps the company of a

research scholar, he will not be able to understand a word of his lecture. The

child lacks a certain maturity to grasp the concepts the scholar is talking about.

No matter how hard he tries, his efforts shall go futile. Similarly, there is no point

advising those who are devoid of inner ethos. Growing physically is certainly

different from growing spiritually and emotionally. If that prior readiness to

receive the knowledge given by others is missing, then the effort in teaching

such a person is futile.

Conserve your resources. Know when to spend your energy on who, how much

and why. Do not invest in a place where the gist of the matter cannot be

grasped.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 294

अजरामर सूक्ति – 294

Eternal Quote – 294

दृष्टोपि शैलः स मुहुर्मुरारे रपूर्ववत् विस्मयमाततान l

क्षणेक्षणे यन्नवतामुपैति तदेव रूपं रमणीयतायाः (शिशुपालवधम -4.17 कवि माघ द्वारा)

దృష్టోऽపి శైలః స ముహుర్మురారేరపూర్వవత్ విస్మయమాతతాన|

క్షణే క్షణే యన్నవతాముపైతి తదేవ రూపం రమణీయతాయాః|| (శిశుపాలవధమ్ -4.17)

శ్రీ కృష్ణుడు తన చతురంగ బలములతో రేవతకపర్వతపు దారిలో వెళుతూ దాని

రామణీయకతకు విస్తుపోయి పై శ్లోకమున తన భావమును వ్యక్తము చేస్తూ వున్నాడు

చూడ్డానికి పర్వతమే, కానీ శ్రీకృష్టునకు తిరిగి చూడగా అపూర్వమైన విస్మయము పొడమింది. అద్భుతమైన ఆ అచల సౌందర్యమునకు అప్రతిభుడైనాడు శ్రికృష్ణ పరమాత్మ. క్షణక్షణమునకు నవ్యత్త్వమును పొందుటయే గదా రామణీయత! క్షణే క్షణే యన్నవతాముపైతి తదేవ రూపం రమణీయతాయాః’ క్షణక్షణానికి నవ్యంగా పరిణమించే రూపమే రామణీయత అని అనుకున్నాడట.

ఇక్కడ విస్మయము వాచ్యము. రసము లేదా స్థాయీభావం వాచ్యం చేయడం

రసప్రతీతికి కాస్త అడ్డంకి అని అలంకారికులు. అయినా ఈ శ్లోకము అద్భుతమైన పాదం చేత మరువలేని విధముగా తీర్చినాడు. రమణీయమైన యే పదార్థమును చూసినా ఈ శ్లోకము గుర్తుకు వస్తుంది. రమణీయతకు ఇంతకన్నా చక్కని నిర్వచనము దొరుకదు.

సహజమగు రామణీయకతను తన్మయతతో చూస్తాము. ఆ ఆనందము అనిర్వచనీయము. అది స్త్రీ సౌందర్యము వలె నశించునది కాదు. స్త్రీ సొందర్యము వయసు తో ముడిపడి ఉంటుంది. కాబట్టి మనము ఆతురుతగా చూచేవి క్షణికమైన అందాలు పొందేది క్షణికమైన ఆనందాలు. అదే సర్వస్వమనుకొనేవారికి శంకరులవారు ఎన్నడో చురకనంటించినారు.

'నారీ స్తనభర నాభీ దేశం దృష్ట్వా మాగా మోహావేశం

ఏతన్మాంసావసాది వికారం మనసివి చింతయ వారం వారం'

అని చెప్పినారు. ఇక్కడ ‘వారం’ అన్నమాటకు రోజు అని అర్థము. అన్నమయ్య కూడా 'మరువను ఆహారమ్మును మరువను సంసార సుఖము మరువను ఇంద్రియ భోగము మాధవ నీమాయ'అన్నారు. ఏది నిత్యమో, ఏ వర్చస్సు నిత్యనూతనమో, ఏది శాశ్వతమో,దానిని చిన్న వయసులోనే పట్టుకొంటే ఇక ఆ వ్యక్తికి తిరుగేమున్నది . ‘అనగననగ రాగామతిశయిల్లుచునుండు’ అనికదా ఆర్య వాక్కు. అట్లని ఆ శాశ్వతత్వమును పొందుటకు సన్యాసము తీసుకొనవలసిన అవసరము లేదు . ప్రహ్లాదుని ఆదర్శముగా నెంచి భగవంతుని సాధించిన వ్యక్తికి అంతకు మించిన సంతృప్తి వెరెమున్నధి. 'అహము' లేని 'ఇహము' అనుభవించుతూ ఆ పరమాత్ముని ఆకర్షణకు లోనైతే అంతకన్నా కావలసినది ఏమున్నది.

दृष्टोपि शैलः स मुहुर्मुरारे रपूर्ववत् विस्मयमाततान l

श्री कृष्ण अपनी चतुरंगिणी सेना के साथ मार्ग में चलते हुए आध्यात्मिकता से भरा रेवतक पर्वत

को देखा l उस सिलसिलेमे उनके मनोभावना इस ऊर्ध्व श्लोक रूप से स्पष्ट किए l

श्रीकृष्ण पर्वत को पीछे मुड़कर देखने पर अभूतपूर्व विस्मय का अनुभव हुआ। श्री कृष्ण परमात्मा उस

अमर सौंदर्य और एक सनसनीखेज सौंदर्य के बदलते शाश्वत दृष्टिकोण से चकित हुए।

हम प्रकृति के प्राकृतिक आकर्षण को बड़ेआकर्षण और ईमानदारी से देखते हैं। वह खुशी अवर्णनीय

है। यह स्त्री सौंदर्य की तरह नाशवान नहीं है। नारी की सुंदरता उम्र के साथ जुडी हुई है। तो हम जिस

चीज की जल्दी में तलाश कर रहे हैं वह है कामुक सुख जो क्षणभंगुर हैं। इसके बारे में आदि

शंकराचार्य ने चेतावनी दी थी और उन्होंने इस तरह के घटिया और गंदे गुण का

तिरस्कार किया था। वे कहते है:

'नारी स्तानभर नाभी दशं दृष्ट्वा माग मोहावेशम् l

एतन् मांस वसादि विकारम मनसिवि चिन्तय वारं वारं ll

यहाँ 'वरम' शब्द का अर्थ ‘दिन’ है। एक महिला की छाती जो आंखों को मोहित करती है, उसके पेट

का आकार, केवल छल के द्वार हैं, और जो आनंद दिया जाता है, वह केवल मांस और वसा से होता है।

इस बारे में दिन-प्रतिदिन सोचना छोड़ें और ईश्वर पर विश्वास विकसित करें जो शाश्वत है और जिसकी

सुंदरता शाश्वत है, तो हम परमपद प्राप्त करसकते हैं।

आन्ध्र देश के महाभाक्त अन्नमय्याजी कहते हैं, "मैं इस सांसारिक सुखों, जैसे भोजन, परिवार के प्रति

लगाव, यौन इच्छाओं आदि से बेखबर नहीं हूं। नुझे उन आकर्षणों से दूर करो हे बालाजी बोलके पुकार रहे

हैं उनके गाने में l कमल के पत्ते पर पानी की एक बूंद की तरह, अगर कोई हमेशा आकर्षक इकाई पर

ध्यान केंद्रित करने में सक्षम हो सकता है तो कितना आनंद प्राप्त कर

सकताहै, इस का अंदाजा नहीं लगा सकते। धरा में धन नहीं साधना ही हमें भगवान् के निकट ला

सकता है।

यदि यह प्रह्लाद की तरह छोटी उम्र में महसूस किया जाता है और उनके रास्ता अपनाते हैं तो

संतोष और शाश्वत सुख के लिए और क्या चाहिए।

अन्नामय्या ने यह भी कहा, 'खाना भूल जाओ, सुख भूल जाओ, और इंद्रियों का सुख भी भूलजाओ क्यों

कि इ सब माधवकी माया है। जो कुछ भी शाश्वत है, जो भी करिश्मा शाश्वत है, अगर वह कम उम्र में

पकड़ लिया जाता है तो उस व्यक्ति निर्भरता से भगवान को प्राप्त करसकता है। राग पर महारत

हासिल करने के लिए आपको अभ्यास करते रहना चाहिए जब तक कि आप पूर्णता प्राप्त

नहीं कर लेते। संतुष्टि या संतोष आपको अनंत काल या शाश्वत आनंद तक पहुँचाता है। प्रह्लाद इसके

लिए आदर्शप्राय है। आइए हम शाश्वत सौंदर्य और शाश्वत आनंद की ओर मुढें। ईश्वर का नाम 'गूंज'

उठा तो 'अहंकार' अपने आप भाग्जाती है l

Dr̥ṣṭō̕pi śailaḥ sa muhurmurārērapūrvavat vismayamātatāna|

Kṣaṇē kṣaṇē yannavatāmupaiti tadēva rūpaṁ amaṇīyatāyāḥll (śiśupālavadham -4.17 By Kavi Magha)

It was Revatak Mountain seen by Srikrishna on his way with his army. But

looking back at the mountain Sri Krishna, experienced the unprecedented

awe. Sri Krishna Paramatma is stunned by that immortal beauty and the

changing eternal outlook of a sensational beauty.

We look at natural charm of the nature with great fascination and sincerity.

That happiness is indescribable. It is not as perishable as feminine beauty.

Feminine beauty is associated with age. So what we are looking for in a hurry

is sensuous pleasures that are fleeting. It was cautioned by Adi Shankara and

he scorned such poor and dirty quality. He says:

'Nārī stanabhara nābhī dēśaṁ dr̥ṣṭvā māgā mōhāvēśaṁ

ētanmānsāvasādi vikāraṁ manasivi cintaya vāraṁ vāraṁ '

The word 'vaaram' here means day. A lady’s busts that fascinate the eyes, her belly’s shape, are but gates of deceit, and the joy that is given out, Is by flesh and fat alone. Think of this, Day in and day out and develop trust on God who is eternal and whose beauty is eternal.

Annamayya says" I am not oblivious to this mundane pleasures like food, attachment to the family, sexual desires etc”. Like a drop of water on a lotus leaf, if one could be able to concentrate on the ever enchanting entity viz. GOD howmuch bliss we can gain. Saadhana gives Samvruddhi.

If this is realised at a young age like Prahlaada what else is required for contentment and eternal pleasure.

Annamayya also said, 'Forget the food, forget the happiness, and forget the

senses, Madhava. It is all your maya.' Whatever is eternal, whatever charisma

is eternal, if it is caught at a young age then it is up to the person to turn

around. To gain mastery over a raga you should go on practicing it till you

attain perfection.. There is no need to take asceticism to get that eternity.

Satisfaction or contentment make you reach eternity or the eternal bliss.

Prahlada is the ideal role model for that. Let us turn towards eternal beauty

and eternal bliss. What more could one want than to be attracted to the

God and his name as ‘echo’ and not ‘ego’.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 295

अजरामर सूक्ति – 295

Eternal Quote – 295

अनवस्थितकार्यस्य न जने न वने सुखम् ।

जने दहति संसर्गः वने सङ्गविवर्जनम् ॥ 13-16 - चाणक्य नीति

అనవస్థితకార్యస్య న జనే న వనే సుఖమ్ ।

జనో దహతి సంసర్గాద్వనం సఙ్గవివర్జనాత్ ॥ 13-16 – చాణక్య నీతి

పరిపక్వత లేని మరియు క్రమ శిక్షణ లేని వారికి, ప్రజల మధ్యనున్నా లేదా అడవిలో

ఉన్నా చిత్త శాంతి కరువే! ఒక సారి నేను వ్రాసిన ఈ పద్యమును చూడండి.

మరిగియున్న కాఫీ కరిగిన ఐస్క్రీము

ఉడికి ఉడకనట్టి ఉప్మ మరియు

ఉప్పు నీటి గ్లాసు ఉండిన ఏతీరు

ఆకలైన వాని ఆర్తి దీరు

ఇక్కడ కాఫీ ని కాఫీ గా తీసుకోక చిత్తవృత్తిగా తీసుకొండి. వేడి అనగా ఆవేశము

అధికమైన ఆలోచనలు అనర్థ హేతువులు, ఉడికీ ఉడకని ఉప్మా అంటే అసంపూర్ణమైన

ఆలోచనా విధానము ఎందుకూ కొరగాదు. సక్రమమైన దారి చూపలేని వ్యక్తి చెంత

ఉండీ ఉపయోగములేదు. అట్టి వాడు ఉప్పునీటితో సమానమే!! అట్టి పరిస్థితిలో ఒకవ్యక్తి స్థిమిత మైన ఆలోచన లేక అభిప్రాయమును ఏర్పరచుకోలేడు. తానూ స్వతంత్రముగా ఆలోచన చేసి తన లోపములు సవరించుకొని తగిన మార్గమును వెదుకుకొనగలిగితే స్థిర చిత్తుడై ధ్యేయము కలిగిన వాడై సంఘములో నైనా వనములో నయినా తన లక్ష్యమును సాధించగలడు.

కేవలము ప్రజల మధ్య ఉంటూ తిని తిరుగుటచే అసలు లక్ష్యమే ఏర్పడదు. తగిన

దిశానిర్దేశకుడు ఎంతో అవసరము. ఒకవేళ అట్టి మట్టి బుర్రతో అడవి చేరినా

మనసంతా గొడవే!

బంధువుల మధ్య ఇంద్రభవనములో లేదా స్వయంగా అరణ్యములో నివసించవచ్చు.

మనస్సు క్రమబద్ధీకరించబడకపోతే, అతను ఎక్కడ నివసిస్తున్నాడో లేదా ఎవరితో

నివసిస్తున్నాడో అన్నది ఏమాత్రమూ ఉపయోగపడదు. ప్రజల మధ్య నివసించేటప్పుడు,

వారి సాంగత్యము, వారిలో సచ్ఛీలము, సాదువర్తనము లేకుంటే, అతనికి కష్టాలను

తెస్తుంది. అతను ధనవంతుడై నలుగురితో ఉంటే అయస్కాంతమయి అందరినీ

ఆకర్షించుతాడు. అది అతనికి ఇబ్బందులను కొనితెచ్చేదే కానీ ఆత్మశాంతినివ్వదు.

అతను అన్నింటినీ వదులుకుని, వనములకు పారిపోతే, సాంగత్య లేమి అతనికి

దుఃఖాన్ని తెస్తుంది. అతను ఎక్కడా శాంతితో ఉండ లేడు!

అటువంటి దుస్థితిని నివారించవలెనంటే తనకొక ధ్యేయము, అందుకు తగిన స్వంత

ఆలోచనలు, వనరులు, పరిసరాలు మరియు నిర్దుష్ట కార్యాచరణ పథకము

ఏర్పరచుకొనుట అత్యవసరము. విద్యుత్తు ను బుద్ధితో పోలిస్తే అది ఎంతో

ప్రయోజనకరము, సక్రమమైనరీతిలో విద్యుత్ గ్రాహకములగు దీపములు, పంఖాలు, శీత

కరండములు (FRIDGE), వాతానుకూలములు (Air Conditioners) మొదలగునవి

నిష్ప్రయోజనముగా ఉపయోగించితే, ఉత్పాదకతకు అర్థమే లేకుండా పోతుంది.

అతిశయముగా ఉపయోగించుట, అజాగ్రత్త, నిర్లక్ష్యములవలన విద్యుత్ ఘాతమునకు

కూడా గురికావలసి రావచ్చును. అదే విధముగా మన చిత్తము కూడా సవ్యమగు రీతిలో

ఉపయోగించక పక్కదారులు తొక్కితే అది ప్రాణాంతకము కూడా కావచ్చును.

జీవితంలో వ్యవస్థీకృత ప్రభావం అటువంటిది. అందుకే వేదము ‘ఆనో భద్రాః క్రతవో

యంతు విశ్వతః’ అని ఆదేశించింది. అంటే దశ దిశల నుండి సద్భావనా తరంగములు

మాచుట్టూ ప్రసరించుగాక అని ఆదేశించుతూ ఉంది. ఇది ఒక వ్యక్తిని ఉన్నత

శిఖరమునకు చేర్చుటకు ఎంతగానో దోహదపడుతుంది. జీవితమును

సంతృప్తికరముగా సాగించుటకు కూడా సాయపడుతుంది.

వ్యవస్థీకృతమగు మనస్సు, అందు సదాలోచనలు కలిగియుండుట ఎంతో అవసరము.

अनवस्थितकार्यस्य न जने न वने सुखम् ।

जने दहति संसर्गः वने सङ्गविवर्जनम् ॥ 13-16 - चाणक्य नीति

अशांत/अव्यवस्थित लोगों के लिए न तो लोगों के बीच कोई आराम है और न ही जंगल में। लोगों के बीच, संघ सतर्क करता है; जंगल में, इसकी कमी!

दोस्तों और रिश्तेदारों के बीच एक महलनुमा बंगले में रहनेसे वह ऐश आराम, सुख चैन नहीं

देसकती. वह तो केवल क्षणिक होताहै l वह सुख अव्यय नहीं है l जंगल में अकेले रह सकते हैं। लेकिन अगर मन व्यवस्थित नहीं है, तो यह कोई मायने नहीं रखता कि वह कहाँ रहता है या किसके साथ रहता है। लोगों के बीच रहते हुए, उनकी साहचर्य उन्हें दुख ही देती है। क्यों कि उनके मनोगत भावनाएं सुस्थिर नहीं है l उसे हृदय से कोइ विशिष्ट दिशा निर्देशन कुछ करनेकेलिए नहीं मिलरहा है l लोगों के साथ होने पर वह चुंबकीय रूप से परेशानी को आकर्षित करता है। अगर वह सब कुछ छोड़ देता है और किसी आदमी की भूमि पर भाग जाता है, तो उसकी सांगत की कमी उसे दुःख देती है। उसे कहीं चैन नहीं है!

इस तरह की दुर्दशा से बचने के लिए अपने स्वयं के विचारों, परिवेश और कार्यक्रम को व्यवस्थित करना हमेशा एक शानदार तरीका है। बिजली वास्तव में सिर्फ संगठित बिजली है! अगर यह हर जगह बेतरतीब ढंग से प्रहार करता रहता है, तो यह उत्पादक नहीं हो सकता। जब इसे बिजली के रूप में व्यवस्थित किया जाता है, तो इसमें कई काम करने की क्षमता होती है। अगर बिजली से टीक तरह से बर्ताव नहीं करते हैं तो वह प्राण घाथुक बी होसकता है l ऐसा ही किसी के जीवन में संगठित होने का प्रभाव होता है। यह किसी को ऊंचाइयों तक पहुंचने में मदद कर सकता है और उसे जीवन में भी संतुष्ट रख सकता है।

एक संगठित दिमाग/विचार होना महत्वपूर्ण है!

anavasthitakāryasya na jane na vane sukham ।

jane dahati saṃsargaḥ vane saṅgavivarjanam ॥ 13-16 - cāṇakya nīti

For the unsettled/disorderly, there is no solace amidst people nor in the forest. Amidst

people, association cauterizes; in the forest, the lack of it!

One can live in a palatial bungalow amidst kith and kin, or by himself in the wilderness

of the forest. But if the mind is not organized, it is immaterial where he lives or with

whom he lives. When living amidst people, their company brings him misery. He

magnetically attracts trouble when with people. If he gives up everything and runs away

to a no man's land, then the lack of it (the company) brings him sorrow. He is not at

peace anywhere!

Organizing one's own thoughts, surroundings and schedules is always a great way to

avoid such a plight. Electricity is really just organized lightning! If it just keeps striking

everywhere randomly, it cannot be productive. When it is organized as electricity, it has

the potential to do many things. Similar is the effect of being organized in one's life. It

can help one reach heights and keep him contented in life as well.

Having an organized mind/thoughts is key!

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 296

अजरामर सूक्ति – 296

Eternal Quote – 296

एकः प्रसूयते जन्तुः एक एव प्रलीयते ।

एकोऽनुभुङ्क्ते सुकृतम् एक एव च दुष्कृतम् ॥ - भागवतम्

ఏకః ప్రసూయతే జంతుః ఏక ఏవం ప్రలీయతే l

ఏకోऽను భుఙ్తే సుకృతం ఏక ఏవచ దుష్కృతం ll

ఇదే శ్లోకము ఒక అతిచిన్న మార్పుతో మనుస్మృతిలో మనకు కనిపించుతుంది. ఆ

శ్లోకము దిగువన ఇవ్వబడినది.

ఏకః ప్రజాయతే జంతుః ఏక ఏవ ప్రలీయతే l

ఏకోऽను భుఙ్తే సుకృతం ఏక ఏవచ దుష్కృతం ll

పై రెండు శ్లోకముల సారాంశము ఒకటే కాబట్టి టిప్పణి రెంటికీ కలిపి ఇవ్వటము

జరిగింది.

మూడు విషయాలు మనము ఈ లోకములో అడుగు పెట్టుట మొదలు ఈ లోకమును

వదలువరకు 3 విషయములకు మనమే జవాబుదారీ అంటే ఒంటరితనమే మన తోడు.

1. ఈ ప్రపంచములోనికి వచ్చుట.

2. ఈ ప్రపంచంలో మన ము చేసే కర్మలు వాని పరిణామములు.

3. ఈ లోకమును విడిచి వెళ్ళుట.

మనము ఈ ప్రపంచంలోనికి ఒంటరిగా వస్తాము. మనము పుడుతూనే మనకు

మిత్రువులూ లేరు, శత్రువులూ లేరు. మనము ఎవరికీ తెలియదు, మనకూ ఎవరూ

తెలియదు.

మనము ఒంటరిగానే శరీరమును విడిచి పోతాము. మనము ఇక్కడ సాధించినది సంపాదించినది ఇక్కడే వదిలిపెట్టవలసినదే! ఈ సాధన అన్నది సంపాదన అన్నది మంచి మార్గమున కావచ్చు చెడ్డమార్గమున కావచ్చు. మంచి కర్మలు చేస్తే ముక్తి దొరుకుతుంది అను మాట కాస్త ప్రక్కనుంచి ఐహికముగానే కాస్త ఆలోచించుదాము. మనము చాలా ఎక్కువగా ఇష్టపడే ఒక వస్తువు ఉన్నదనుకొందాము. దానిని సాధించుట రెందువిధాలు. భగవంతునిపై భారము వేసి పగలనక రేయనక కష్టపడి సంపాదించి దానిని సాధించుట ఒక పధ్ధతి. రెండవది ఆ వస్తువునే దొంగిలించాతమో లేక త్వరత్వరగా మోసపూరితమైన రీతిలో డబ్బు సంపాదించి ఆవస్తువును స్వంతము చేసుకొనుట రెండవ పధ్ధతి. మొదటిది మనస్సును నిర్మలముగా ఉంచి సద్భావనలను నింపుతుంది. రెండవది దుర్నీతి దురాచారముల పయనింపజేస్తుంది. ఆలోచన, భయము, ఆందోళన మున్నగువానితో సతమతమౌతూ అతి సులభముగా అనారోగ్యముపాలవుతాడు. ఆతరువాత బ్రతికినంత కాలమూ నరకమే! అందుకే శంకరాచార్యులవారు

‘భజ గోవిందం భజ గోవిందం గోవిందం భజ మూఢమతేl

  సంప్రాప్తే సన్నిహితే కాలే నహి నహి రక్షతి డుకృఙ్ కరణే ॥’ అన్నారు. పైపాదము పరమాత్మను తలవమని చెబితే రెండవపాదము స్థూలముగా వ్యాకరనకార్యములు చదువుట వల్ల రాదు అని పండితులు చెబుతారు. బ్ర.శ్రీ.రేమెళ్ళ అవధాన్ల వారు ‘డు,కృఙ్’ అన్నరెండు ధాతువులు చేయు పనిని తెలుప్తాయి. (ఈ ‘డు’ ఆంగ్లమున ‘Do’అయినది.) వ్యర్థమగు పనుల జోలికి పోక భగవంతుని తలచుకొమ్మని తెలియజేస్తున్నారు. ఆ  ఒక్క పని చేస్తే మనసు మంచిమార్గాన నడుస్తూ, ఆయురారోగ్యముల కాపాడుకొంటూ, మాధవుని వద్దకు చేర్చుతుంది.

మన జీవన గమనములో, అసలు బాధ మరియు ఆనందము మనము చేయు

కర్మలవలన మనకు మాత్రమే అనుభూతి అవగతమౌతుంది. ఎవరి గాయము వారిదే!

ఎవరి బాధా వారిదే! ఎదుటి వారు బాధపడినా అది మౌఖికమే. అదేవిధముగా మనము

తినే లడ్డుయోక్క తీయని అనుభూతి మనదే! దానిని ఇతరులు పొందలేరు. భారతీయ

సంప్రదాయములో, పునర్జన్మను మనము గట్టిగా నమ్ముతాము, అందుకే మనువు

అంటాడు, మనకు కాలము తీరిన తరువాత, మనము చేసిన కర్మ ఫలమే మనవెంట

వచ్చేది.

అట్లని సంఘజీవనము పనికిరాదనికాదు. సంఘములో ఉన్నా మనవంతు పనికి మనదే

బాధ్యత. మంచికి మంచిఫలితము మంచి గుర్తింపు సత్కర్మ ఫలము మనకు

లభ్యమౌతాయి.

మనము చనిపోయినప్పుడు, బంధువులు కొంతకాలం ఏడుస్తారు, తరువాత వారు

మరచిపోతారు. మనిషి మరణించినతరువాత శరీరము దూలము లాగా కాలిపోతుంది

లేదా ఖననం చేస్తే మట్టిలో కలిసిపోతుంది. భౌతిక శరీరం అంతే, పనికిరాని

పదార్థమది. కానీ ఈ ప్రపంచంలో మనము ఏమి చేస్తామో దాని మంచి మరియు చెడు

ఫలితం అలాగే ఉంటుంది.

మంచిగా ఉంది మనుగడ సాగించితే, మనసు నిర్మలమై సత్కర్మలు చేయుచూ

సత్వస్వరూపులు కాగలరు.

एकः प्रसूयते जन्तुः एक एव प्रलीयते ।

एकोऽनुभुङ्क्ते सुकृतम् एक एव च दुष्कृतम् ॥ - भागवतम्

मनुधार्म स्मृति, जिसका मनु ने रचना की है, यही भावना व्यक्त करती है l

एकः प्रजायते जन्तुरेक एव प्रलीयते ।

एकोऽनुभुङ्क्ते सुकृतं एक एव च दुष्कृतम् ll मनुस्मृति

दोनों का यही सारांश है l

अकेला ही जीव जन्म और मरण को प्राप्त होता है एक ही धर्म का फल सुख और अधर्म का

दुःखरूप फल को भोगता है ।

एक प्राणी अकेला पैदा होता है (और) अकेले ही नष्ट हो जाएगा। वह केवल अपने अच्छे कर्मों का फल भोगता है, और अकेले बुरे कर्मों का फल भी भोगता है।

जीव जन्म के समय अकेला होता है और वह अकेला ही मरता है। इस बीच, अपने जीवन के दौरान, वह अकेलेपन को मात देने के लिए हर संभव कोशिश करता है l हो सकता है कि उसके आस-पास कई दोस्त और परिवार हों, लेकिन फिर भी, जब वह गुजरता है, तो वह अकेला चला जाता है। उसके दोषों और गुणों को छोड़कर कोई भी उसे आगे की यात्रा पर साथ नहीं रख सकता।

यदि कोई अपने जीवनकाल में अच्छे कर्म करता है, तो उसे अकेले ही उन गुणों का लाभ मिलता है। वह यह नहीं कह सकता, 'मुझे लगता है कि मेरे हिस्से में पर्याप्त गुण हैं, शायद मैं अपने जीवनसाथी के साथ कुछ साझा करूंगा', या, 'मैंने पर्याप्त गुण एकत्र किए हैं, मैं इसे अपने बच्चों के लिए विरासत के रूप में छोड़ना पसंद करूंगा' !!

इसी तरह दोषों के साथ भी। अपने कुकर्मों का खामियाजा खुद ही भुगतना पड़ता है। सिर्फ इसलिए कि वह जीवन में भ्रष्ट होकर अपने परिवार का पालन-पोषण कर सके, उसका परिवार उन कार्यों के लिए जवाबदेही नहीं उठा पाएगा। उसे अपने ऊपर ही लेना होगा! वास्तव में उसके पास कोई विकल्प नहीं है। यह स्वतः ही उसके साथ आ जाता है और इसका खामियाजा उसे अकेले ही भुगतना पड़ता है।

विवेकपूर्ण बनें। जीवन तब और भी अकेला हो जाता है जब कोई खुद को नहीं जानता। जब कोई अपनी सांगत का आनंद लेता है तो वह सबसे अच्छा सौदा है जो वह कभी भी मांग सकता है!

Ekaḥ prasūyate jantuḥ eka eva pralīyate ।

Eko’nubhuṅkte sukṛtam eka eva ca duShkRtaM ॥ - Bhagavata

There is another shloka from Manudharma shaastra which goes almost with the above shloka:

ekaH prajAyate jantur_eka eva pralIyate |

eko'nubhu~Nkte sukRitam_eka eva cha duShkRitam ||

One is born alone, one dies alone.

One bears the fruits of good and bad deeds, oneself. (4:240)

The relatives discard the dead body like a wooden log or lump of clay (burn or bury in earth) and

go back, only dharma follows you in the other world. (4:241)]

A being is born alone (and) will perish alone. He enjoys the fruit of his good deeds alone, and also

(suffers the fruit) of the bad deeds alone.

A being is alone at birth and he dies alone as well. In between, during his life, he tries all possible

tricks and trades to beat the loneliness, to no avail. One might have numerous friends and family

around him, but then, when he passes on, he goes alone. None can keep him company on the

onwards journey, except, his vices and virtues.

If one did good deeds in his lifetime, he alone gets to reap the benefit of those virtues. He cannot say, 'I think I have enough virtues in my share, maybe I'll share some with my spouse', or, 'I have collected ample merits, I would love to leave it for my children as an inheritance'!!

Likewise with vices too. One has to bear the brunt of his misdeeds all on his own as well. Just because he was corrupt in life, so that he could provide for his family, his family will not be able to shoulder accountability for those actions. He has to take it upon himself! He has no choice, actually. It comes with him automatically and he has to suffer the brunt alone.

Be prudent. Life is even lonelier when one doesn't know himself. When one enjoys his own company that is the best bargain he could ever ask for!

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 297

अजरामर सूक्ति – 297

Eternal Quote – 297

दर्शनध्यानसंस्पर्शैः मत्सी कूर्मी च पक्षिणी ।

शिशुं पालयते नित्यं तथा सज्जनसङ्गतिः ॥ 4-3 - चाणक्य नीति

దర్శన ధ్యాన సంస్సర్శైర్మతీసకూర్మీ చ పక్షిణీ |

శిశుం పాలయతే నిత్యం తథా సజ్జన సంగతిః || 4 – 3 – చాణక్య నీతి

చేప చూపుతోను, తాబేలు ధ్యానముతోను, పక్షిస్పర్శతోను(తాకుట) తమ తమ

సంతానమును నిత్యము రక్షించుచుండును. అట్లే శ్రేష్ఠపురుషుల సంబంధము

మనుష్యులను పోషించును, రక్షించును.

సత్సంగ మహిమను గూర్చి భర్తృహరి-

జాడ్యం ధియో హరితి సించతి వాచి సత్యం,

మానోన్నతిం దిశతి పాపమపాకరోతిః |

చేతః ప్రసాదయతి దికక్షు తనోతి కీర్తిం,

నత్సంగతిః కథయ కిం న కరోతి పుంసామ్‌ || (భర్తృ. నీతి. 22)
ఈ శ్లోకము యొక్క, ఏనుగు లక్ష్మణకవి గారి, తెనుగుసేత దిగువన చదవండి.

సత్య సూక్తి ఘటించు ధీ జడిమ మాన్చు

గౌరవ మొసంగు జనులకు కలుష మడచు

కీర్తి ప్రకటించు చిత్త విస్ఫూర్తి జేయు

సాదు సంగంబు సకలార్థ సాధనంబు

సత్సంగతి బుద్ధిమాంద్యమును బోగొట్టును. వాక్కు నందు సత్యమును నిల్పును.

గౌరవమును చెందును. గొప్ప గౌరవమును గలిగించును. పాపమును బోగొట్టును.

దిక్కులందంతట యశస్సును వ్యాపింపజేయును. మానవులకు సత్సంగతివలన

ఏమి కలుగదో చెప్పును.

జంతువుల వలె మానవులు రక్షణ పోషణ పిల్లలకు ఇచ్చినంత మాత్రాన మన బాధ్యత

తీరినట్లు కాదు. పిల్లల శ్రేయస్సు దానితో సరిపోదు. మనము మానవులము.

బుద్ధిజీవులము. అందువల్ల పిల్లలకు ఆధ్యాత్మిక మరియు మేధోభివృద్ధి ఎంతో

అవసరము. అది ఆ పసివారిని, ఇంట్లో తగిన సంస్కారము నేర్పిస్తూ సత్సాంగత్యము

ఏర్పరుప గలిగితే అది మనస్సు మేధస్సుల యొక్క సానుకూలాభివృద్ధికి

సహాయపడటమే కాకుండా ప్రతికూల మార్గంలో వెళ్ళకుండా వారిని రక్షిస్తుంది. ఇది

గెలుపు-గెలుపు పరిస్థితి. సంతానము సక్రమ మార్గములో పయనించినపుడే తన

కుటుంబమునకు వన్నె తేగలుగుతాడు. పిల్లల ఎదుగుదలకు సాంగత్యమే

సర్వస్వము. వారు పెరిగి పెద్దవారై గూడు వదలిన తర్వాత జీవితమును స్వంతముగా ఎదుర్కొనుటకు వీలు కల్పిస్తుంది.

కావున తలిదండ్రులు తమ పిల్లల పెరుగుదలకు సమర్థవంతమగు గురువుల వద్ద

వదిలితే, జీవితములో ఉన్నత శిఖరములకు ప్రాకగలరు. పెరుగుదలకు తమను

తాము అంకితం చేసే సూత్రప్రాయమైన, క్రమశిక్షణ గల మరియు చక్కటి

పాండిత్యమున్నవారలతో అనుబంధాన్ని కలిగిన ఉన్న పైన తెలిపిన

ప్రయోజనములనన్నింటినీ పొందవచ్చును.

అందువల్ల, ఎన్ని ఖర్చులు ఉన్నా తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లల ఆలనా పాలన

సంస్కారము మొదలగునవి, తమతోనే ప్రారంభించి, మంచి సాంగత్యములో

ఉంచినచో తమ బాధ్యతను చక్కగా నిర్వహించినవారౌతారు.

दर्शनध्यानसंस्पर्शैः मत्सी कूर्मी च पक्षिणी ।

शिशुं पालयते नित्यं तथा सज्जनसङ्गतिः ॥ 4-3 - चाणक्य नीति

मछली की तरह, देख कर; कछुआ, ध्यान के माध्यम से; पक्षियों, ऊष्मायन द्वारा - अपने बच्चों की

देखभाल करते हैं l उसीतरह लोगों को अपने बच्चों को हमेशा अच्छी संगत में रखकर उनकी

रक्षकरनी चाहिए। अधिकांश जानवर अपनी संतानों को जन्म देने के लिए जाने जाते हैं और थोड़े

समय के पालन-पोषण के बाद, वे उन्हें अपने लिए छोड़ देते हैं। लेकिन उन पोषण के चरणों के

दौरान, वे अत्यंत सावधानी बरतते हैं, लगभग जैसे कि दुनिया में और कुछ नहीं है जो वे करना चाहते

हैं!

मछलियां अपने अंडों पर तब तक नजर रखती हैं जब तक कि उन अण्डों से मछली बाहर आजाएं।

कछुए अपने अंडे देते ही उन अण्डों को धरातल में रखकर उन्ही के ध्यान में रह्जाते हैं l

यहां तक कि वे अपने शिकारियों के कार्यों पर भी ध्यान से विचार नहीं करते हैं और अंडों के लिए

सबसे सुरक्षित स्थान का चयन करते हैं। वे एक ऐसे स्थान पर एक छेद खोदते हैं जो उनके बच्चों के

विकास और अन्देसे बाहर निकलने के लिए सबसे उपयुक्त हो।

पक्षी अपने अंडे सेते हैं। वे उन्हें कठोर जलवायु परिस्थितियों और शिकारियों से भी बचाते हैं। वे उन्हें

तब तक खिलाते और पालते हैं जब तक कि उनके पंख अपने आप उड़ने के लिए पर्याप्त मजबूत न

हों। इस सिलसिले में पेंगुइन का एक बहुत अद्भुत विषय मै बताता हूँ ! सबसे कठिन और ठंडी

परिस्थितियों में, वे सुनिश्चित करते हैं कि अंडा कभी भी जमीन को न छुए। वे अंडे को अपने पैरों पर

लेकर चलते भी हैं। क्योंकि, अगर यह जमीन को छूता है, तो अंडा जम जाएगा और युवा जीवन की

लड़ाई शुरू होने से पहले ही परलोकचल बासेगा !

हालाँकि, ये सभी: पशु, पक्षी और मछली एक जैसे, अपने बच्चों को उतना सावधानसे तब तक

परवरिश करते हैं जब तक वे स्वयंसिद्ध नहीं बने! सिर्फ इंसान ही ऐसे एकमात्र प्राणी है जो अपनी

संतानों को सबसे लंबे समय तक आश्रय देता है, उनका पालन-पोषण करता है l

कृपया भर्तृहरि के इस श्लोक को देखें कि बुद्धिमान अनुशासित और सिद्धांतवादी लोगों की संगति से

हमारे शिशुओं को क्या मिलता है।

जान्यां धिय हरिति सिण्चति वाचि सत्य:,

मन्ननतिं दीशति पापमपाकार्ति: |

चीतां प्रसादायति दिकाकु तनुति कीर्ति:,

नटसंगतिं कथा किं न कार्ति पुन्सम् ll (भर्त्रृहरि। नीति। 22)

यह मन की नीरसता को दूर करता है, यह वाणी में सत्य का छिड़काव करता है, यह गरिमा को

बढ़ाता है, यह बुराई को दूर भगाता है, यह बुद्धि को शुद्ध करता है, यह हर जगह प्रसिद्धि फैलाता है।

देखेंगे तो इन सब अच्छे लक्षण सत्संगती से ही मिलता है l अच्छी संगती इंसानों को क्या नहीं देती है।

अगर एक इंसान घर बनाकर अपने बच्चों का पेट पालता है तो क्या उसका काम हो जाता है? यह

केवल बच्चों को कठोर जलवायु और भूखे मरने से बचाएगा। यह बच्चे की भलाई के लिए पर्याप्त नहीं

होता है l जिस परिपक्वता पर मनुष्य काम करता है, उसे शारीरिक सुरक्षा और भोजन से अधिक

की आवश्यकता होती है! उन्हें बौद्धिक और आध्यात्मिक विकास की अधिक आवश्यकता होती है l

उन्हें हमेशा अच्छी संगति में रखकर एक अच्छा और नेक इंसान बनाना पड़ता है ! यह न केवल मन

के सकारात्मक विकास में सहायता करता है बल्कि उन्हें नकारात्मक रास्ते पर जाने से भी बचाता है।

यह एक जीत -जीत की स्थिति है। अच्छी संगति ही एकमात्र विकल्प है जो हर समय कठोर या

मैत्रीपूर्ण वातावरण में अपनी संतान को सुरक्षित और स्वस्थ रखने का आश्वासन देती है। यह बच्चों को

घोंसले से बाहर निकलने के बाद अपने दम पर जीवन से निपटने में सक्षम बनाता है l

कृपया उन सैद्धांतिक, अनुशासित और बुद्धिमत्ता से भरे विद्वानों के साथ जुड़ने के लाभों को देखें जो

अपने बच्चों के विकास के लिए खुद को समर्पित करते हैं।

इसलिए, हर कीमत पर, माता-पिता को अपने बच्चों को अच्छी संगति में रखने का प्रयास करना

चाहिए, और इस का शुरुआत खुद से करें । सबसे अच्छा सुरक्षा कवच जो हम अपने बच्चों को प्रदान

कर सकते हैं, वह है, उन्हें महान लोगों की छात्र छाया में रखना और उसका आनंद लेना सिखाना!

अच्छी संगत के साथ कोई भी सड़क लंबी नहीं होती क्योंकि अच्छी संगत जीवन के सफर का सबसे

छोटा और आसान रास्ता है। घर की और माता पिताके शान बच्चे तब बढ़ासकते हैं जब उन लोगों

को सज्जन सांगत्य मिलजाता है l

Darśanadhyānasaṃsparśaiḥ matsī kūrmī ca pakṣiṇī ।

Śiśuṃ pālayate nityaṃ tathā sajjanasaṅgatiḥ॥ 4 – 3 - cāṇakya nīti

Just like the fish, by watching over; turtle, through dhyana; birds, by incubation - take care of their young, (people) should protect their children by keeping

them in good company always. Most of the animals are known to give birth to their offspring and after a short period of nurture, they leave them to fend for

themselves. But during those nurturing stages, they take the utmost care,

almost as if there is nothing else in the world that they would rather do!

Fish keep a constant watch over their eggs till they hatch.

Turtles lay their eggs and are done with childcare. But, even they carefully

contemplate their predators' actions and select the safest spot for the eggs.

They dig a hole in a spot that best suits their young to grow and hatch.

Birds incubate their eggs. They protect them from harsh climatic conditions

and predators as well. They even feed and nurture them until their wings are

strong enough to fly on their own. (Penguins are so amazing! Under the

harshest and coldest circumstances, they make sure that the egg never

touches the ground. They even walk carrying the egg on their feet. Because,

if it touches the ground, the egg shall freeze and the young shall lose the

battle of life before it even begins!).

However, all these: animals, bird and fish alike, let go of their young! A human

is the only being who shelters, nurtures and pampers his offspring for the

longest duration!

Please look at this sloka of Bhartruhari about what we gain from the

association of wise disciplined and principled people.

Jāḍyaṁ dhiyō hariti sin̄cati vāci satyaṁ,

Mānōnnatiṁ diśati pāpamapākarōtiḥ |

Cētaḥ prasādayati dikakṣu tanōti kīrtiṁ,

Natsaṅgatiḥ kathaya kiṁ na karōti punsām‌|

(Bhartr̥. Nīti. 22)

It removes the mind’s dullness.it sprinkles truth in speech.it increases

dignity.it drives away evil.it purifies the intellect.it spreads fame everywhere.

See what good company not provides to humans.

Is one's job done if he builds a home and feeds his children? This would only

protect children from harsh climates and starving. Shouldn't that be sufficient

for the wellbeing of the child? The maturity at which humans work requires

more than physical protection and food! They also need intellectual and

spiritual growth. How is that done? How does one provide nourishment for

the mind and the intellect? By always keeping them in good company! This

not only aids for positive growth of the mind but also protects them from

going on a negative path. It is a win-win situation. Good company is the only

insurance that assures to keep one's offspring safe and sound in either harsh

or friendly environments at all times. This equips the children to be able to

deal with life on their own once they are out of the nest, so as to say.

Please see the benefits f having association with principled, disciplined and

learned scholars who dedicate themselves for the growth of their wards.

Hence, at all costs, parents should strive to keep their children in good

company, beginning with themselves :). The best protective shield we can

provide our children with is, teaching them to seek and enjoy the company

of the noble!

No road is long with good company because good company is the shortest

and easiest route in the journey of life. Find your shortcuts and aid your

children in finding theirs :).

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 298

अजरामर सूक्ति – 298

Eternal Quote – 298

पिता रत्नाकरो यस्य लक्ष्मीर्यस्य सहोदरी ।

शङ्खो भिक्षाटनं कुर्यात् नादत्तमुपतिष्ठते ॥-17-05 - चाणक्य नीति

పితా రత్నాకరో యస్య లక్ష్మీర్యస్య సహోదరీ ।

శఙ్ఖో భిక్షాటనం కుర్యాన్నా దత్తముపతిష్ఠతే ॥ 17-05 - చాణక్య నీతి

పై శ్లోకమునకు ఇదే అర్థముతో, ఈ విధమగు పాఠాంతరము కూడా

చదివినాను.

పితా రత్నాకరో యస్య లక్ష్మీర్యస్య సహోదరీ ।

శఙ్ఖో రోదతి భిక్షార్తీ నాదత్తముపతిష్ఠతి ॥

కంబును లక్ష్మియున్ కనగ కారణ మేమొ జలేశుడయ్యుయున్

అంబుజ విష్ణుదేవునకు అవ్యయమై ఎద నిల్చి పోవగా

కంబువు భిక్షగాని కగు కంఠపు ధ్వానము దాతృ కర్ణముల్

అంబుదఘాత శబ్దముల అట్టుడికించెను చేరి మోవిపై

ఒకే తల్లిదండ్రులకు పుట్టినంత మాత్రాన పుట్టిన ఇరువురూ ఒకే అదృష్టము కలిగియుఃడనవసరము లేదు. సుమతి శతకకారుడు బద్దెన ఇదే విషయమును ఈ క్రింది విధముగా చెప్పినాడు.

ధనపతి సఖుఁడై యుండియు

నెనయంగా శివుఁడు భిక్షమెత్తఁగవలసెన్

దనవారి కెంత గలిగిన

తన భాగ్యమె తనఁకుగాక తధ్యము సుమతీ!

కుబేరుని మితడయ్యు శివుడు భిక్షువే!

ధన వంతుడైన కుబేరుడు స్నేహితుడుగా ఉన్నప్పటికీ కూడా ఆ మహేశ్వరుడు బిచ్చమెత్తుట సంభవించెను. కాబట్టి, తన స్నేహితులకు ఎంత సంపద ఉన్నప్పటికీ మనకు ఉపయోగపడదు. మన భాగ్యమే మనకు ఉపయోగపడుతుందని ఈ పద్యం యొక్క భావము. శివుడు కుబేరుడు ప్రక్కప్రక్కనే ఉంటారు. కుబెరునిది ఉత్తరామైతే ప్రక్కనే ఈశాన్యము అది శివుని స్థానము. ఆవిధముగా వారు మితృలు. ఎవరి అదృష్టము వారిది అన్నదే ఈ పద్యము యొక్క సారాంశము కూడా!

पिता रत्नाकरो यस्य लक्ष्मीर्यस्य सहोदरी ।

शङ्खो भिक्षाटनं कुर्यात् नादत्तमुपतिष्ठते ॥-17-05 - चाणक्य नीति

भावार्थ बिना बदले इस श्लोक का पाठांतर इस प्रकार है l

पिता रत्नाकरो यस्य लक्ष्मीर्यस्य सहोदरी l

शंखो रोदति भिक्षार्थी नादत्तमुपतिष्ठति ll

जिसका बाप रत्नाकर (रत्नों का खजाना समुद्र ) और लक्ष्मी जिसकी सगी बहन है , वह शंख भी यदि

भीख माँगता फिरे तो इसका यही मतलब है कि , बिना दिये कुछ किसी को मिलता नहीं।

हल्के शब्दों में लिखे गए इस सुभाषित के पीछे का विचार यह है कि भले ही दो व्यक्ति एक ही माँ से पैदा

हुए हों, उनकी नियति अलग-अलग होती है। उनमें से एक विलासी जीवन व्यतीत कर सकता है, दूसरा

बहुत गरीब हो सकता है और यहाँ तक कि एक भिखारी बनें। यहां लेखक पौराणिक कथाओं के 'समुद्र

मंथन' के महाकाव्य को संदर्भित करता है, जिसके अनुसार देवताओं और राक्षसों (देव और दानव) ने

समुद्र मंथन के लिए एक साथ मिलकर सुमेरु पर्वत को मंथन उपकरण के रूप में इस्तेमाल किया और

वासुकी नाग (ए सर्प) मंथन से जुड़ी रस्सी के रूप में। मंथन की प्रक्रिया के दौरान लक्ष्मी और शंख सहित

कई उत्पादों को समुद्र से बाहर लाया गया था, जिन्हें भगवान विष्णु ने अपनी पत्नी के रूप में लिया था,

हलाहल विष (सबसे शक्तिशाली जहर), जिसे भगवान शिव ने इस ब्रह्माण्ड को बचाने के लिए पिया था।

अमृत जो अपने पीने वाले को अमर बना देता है, जिसे हड़पने के लिए देवता और दानव आपस में लड़े।

जन्मस्थान, माता पिता एक ही होनेपर भी माता लक्ष्मी भगवान् विष्णु कि पत्नी बनी और शंख भीख मांगते

समय बजाने वाला भिक्षार्थी के रोदना का हिस्सा बनगया। इसलिए सगे भाई बहन होतेहुए भी तकदीर

अपना अपोना होता है l

pitā ratnākaro yasya lakṣmīryasya sahodarī ।

śaṅkho bhikṣāṭanaṃ kuryāt nādattamupatiṣṭhate ॥ 17-05 - cāṇakya nīti

His father is the ocean, Goddess Lakshmi herself is his sister, (but) the conch is used

for begging alms..., justice is not done by it.

A conch is born in the ocean. So, the ocean is his father. Goddess Lakshmi, who is

the Goddess of wealth, was also born from the ocean. Hence, she becomes the

conch's sister. The ocean is also the maker of abundant precious gems. Despite a

lineage of such order, in the hands of a beggar, a conch gets used for the purpose of

begging. A beggar roams from door to door, begging for food. To grab the attention of

the people inside, he picks up a conch and blows on it! To him, the origination or the

kin of the conch does not matter. He puts it to the best use according to his wisdom.

This is exactly what happens in the world. People apply available resources to the

best of their knowledge. The value (worthiness) of the resources themselves do not

matter. This happens day in and day out, whether it is devaluing people around or

misusing natural resources - People get belittled and mistreated all the time! Today's

mankind does not realize the worth of natural resources nor the harm they are

causing to the future generations. This does not denigrate the value of the resources

or the people in any way! A diamond is a diamond, whether someone recognizes it or

not.

In today's world which is teeming with multitudes of materialistic comforts, shouldn't

we give a little thought to the usability and liabilities of the luxuries we have around us

today? Be it material comforts or the people around us - how are we using them and at

what cost? Something to ponder about deeply!

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి - 299

अजरामर सूक्ति - 299

Eternal quote – 299

सैन्धवस्य घनोयद्व ज्जलायोगाज्जलम भवेत् l

आत्मयोगा त्तथा बुद्धि रात्मावः ब्रह्मवेदिनः ll जगद्गुरु शंकराचार्य

సైంధవస్య ఘనోయద్వ జ్జలయోగా జ్జలం భవేత్ l

ఆత్మయోగా త్తథా బుద్ధి రాత్మావః బ్రహ్మవేదినః ll జగద్గురు శంకరాచార్య.

ఉప్పుగడ్డ నీటితో కలిసి నీటియాకారమునే పొందినట్లు, బ్రహ్మవేత్త యొక్క బుద్ధి ఆత్మ

యొగమువల్ల ఆత్మాకారమునే పొందును.

నిజమే కదా! మంత్రపుష్పములో ‘నీవార శూక మత్తన్వి పీతాభా స్వస్త్యణూపమా

తస్యా శిఖాయా మధ్యే పరమాత్మా వ్యవస్థితః’ మానవ శరీరములోని గుండెకు దగ్గరగా

ఉన్న నీలి వెలుగు కోసయే పరమాత్ముని నివాస స్థానము అని తెలియజేయుచున్నది. అదే

పరబ్రహ్మ అనికూడా చెబుతూ వున్నది. ఆ వాస్తవమును మన అనుభవమునకు

తెచ్చుకొనుటకు కఠోర సాధన అవసరము. ధనమే సర్వమను భ్రమలోనున్న మనకు

ఆయన దొరకదు. దొరికితే మనము ఆత్మా విద్యా దురంధరులమే! ఒకసారి

ఛాందోగ్యోపనిషత్తులోని ఈ మంత్రమును గమనించండి.

తన్మనో డిశం డిశం పతిత్వాన్యోత్రాయతన

మలబ్ధ్వా ప్రాణ మేవోపశ్రయతే

ప్రాణ బంధనం హి సోమ్య మన ఇతి (చాన్దోగ్యోపనిషత్తు) -6-8-2)

మనసు చాంచల్యము చేత, దిక్కులేని వాని వలె నల్దిక్కులకు తిరుగుతూ స్థిమిత స్థితిలో

ఉండదు. దానిని నియంత్రిన్చాకలిగినది ప్రాణమే! ప్రాణము అనగా మన ఉఛ్వాస

నిశ్వాసములే! ఒక పర్యాయము గాలి పీల్చి వదలుట ఒక ప్రాణము. మనసును

బంధించునది ఇదే! కానీ ఈ ప్రాణము యోగము ద్వారా మాత్రమె మనము నియంత్రించ

వీలవుతుంది. దీనినే ప్రాణవిద్య లేక దహరవిద్య. అని పిలుస్తారు. పురుష సూక్తములో ఈ

మాటే ‘ప్రాణాద్వాయురజాయత’ అంటే శరీరములోని వాయువు ఈ ప్రాణము

నుండియే ఉత్పన్నమగుచున్నదని అర్థము. మన దేహములోని సహస్రార

కమలములోమధ్యలో ఒక దిమ్మె లేక పీఠము (Pistile)వుంటుంది. అదే బ్రహ్మ స్థానము.

బ్రహ్మ కమల సంభవుడు అన్న మాటకు అదే అర్థము. ఈ ప్రాణమును నియంత్రించి

మనసును ప్రాణముతో కలిపితే అది బ్రహ్మ మార్గమున పయనించి ఉప్పు రాయి సముద్రములో కరిగినట్లుగా అది బ్రహ్మములో లీనమౌతుంది.

सैन्धवस्य घनोयद्व ज्जलायोगाज्जलम भवेत् l

आत्मयोगा त्तथा बुद्धि रात्मावः ब्रह्मवेदिनः ll जगद्गुरु शंकराचार्य

नमक की चट्टान जब पानी में डूब जाती है, तो वह पानी का रूप ले लेती है। जैसे सारे ज्ञानेंद्रिय आत्मा

में सिमट जाते हैं और आत्मा का रूप लेते हैं।

जैसे खारा सैंधव जल से मिलकर जलयुक्त हो जाता है, वैसे ही ब्रह्मवेत्ता का मन आत्मयोग से अध्यात्म

को प्राप्त करलेता है। क्या यह सच नहीं है! ‘मंत्रपुष्प’ में 'नीवरा शूक मत्तनवी पिताभा स्वस्त्याणूपम

तस्य शिखाया मध्ये, परमात्मा व्यवस्थिता’, कहते हैं कि मानव शरीर में दिल के सबसे करीब नीला

प्रकाश का शिखर परमात्मा का निवास है। वही परब्रह्म भी कहा जाता है। उस वास्तविकता को अपने

अनुभव में लाने के लिए कठोर अभ्यास करना पड़ता है। हम जो इस भ्रम में हैं कि पैसा ही सब कुछ है,

उस भ्रम से हटने से ही हम परमात्मा के पथ पर चल सकते हैं l अगर हम आत्माको पहचान गए तो मनो

हम उसमे अंतर्लीन भी होगये l तब हम आत्मविद्या प्राप्ती होगे हैं! छांदोग्योपनिषत का इस मंत्र पर

एक बार ध्यान दें।

तन्मणि शिष्यं शिष्टं पतिवण्यस्त्रायतन

मलब्ध्वा प्राण मेविपरायती:

प्राण बंधन: ही सौम्य मन इति (चंडीग्यपनिष्ट्तु-6-8-2)

साधारण मनुष्य स्थिर चित्त की स्थितिपाना आसान काम किसी भी हालत में नहीं है l भटके हुए

व्यक्ति की तरह चारों और घुमते भटकते वक्त बिताराहे हैं । केवल एक चीज जो इसे नियंत्रितकर

सकती है वह है ‘प्राण’! प्रणमू का अर्थ है हमारा श्वास लेना और छोड़ना ! साँस लेना और छोड़ना एक

जीवन रूप है। अगर मन इस ‘प्राण’ के वश में आजाता है मनो हम योग के द्वारा मन को नियंत्रित

करदिए हैं। इसे प्रणविद्या या दहरविद्या कहा जाता है।

‘पुरुष सूक्त’ में 'प्राणद्वायुरजयता' शब्द का अर्थ है कि शरीर में जो वायु की उत्पत्ति होती है वही प्राण

होताहै l हमारे उच्वास और न्श्वास जब तक चालू है प्राण वायु हमारे शरीर में रहता है l हमारे शरीर में

सहस्रार कमल के मध्य में एक पीठ होती है। वही ब्रह्म का स्थान है। उसी लिए ब्रह्मा को ‘कमल संभव

कहते हैं। यदि इस प्राण को वश में कर लिया जाए और मन को प्राण में मिला दिया जाए, तो यह ब्रह्म

के मार्ग पर चलेगा और समुद्र में नमक के पत्थर के पिघलने की तरह वहर ब्रह्म में डूब जाएगा।

Saindhavasya ghanonoyadva jjalayogaa jjalam bhaveth l

Aatmayogaatthathaa buddhi raatmavah brahmavedinahll

Jagadguru Shankaraachaarya

The salt rock when immersed in water, takes the shape of water. Likewise the

senses when culminates into Atma, takes the form of Atma only.

Just as salt water becomes watery together with water, so the mind of the

Brahmavetta attains spirituality through Atma Yoga.

Isn't that true! In ‘Mantrapuspa’ states that ‘Neevara Shuka Mattanvi

Pitabha Swastyanupama Tasya Shikhaya madhye Paramatma Vyavasthitah’ that is the blue light closest to the heart in the human body is the abode of Paramatma. The same Parabrahma who is ultimate. It takes harsh practice to bring that reality to our experience. We, who are under the illusion that money is everything cannot find Him. If found we are achievers of Atma Vidya. Notice once this mantra in the Chandogyopanishat.

Tanmanō ḍiśaṁ ḍiśaṁ patitvān'yōtrāyatana

Malabdhvā prāṇa mēvōpaśrayatē

Prāṇa bandhanaṁ hi sōmya mana iti (cāndōgyōpaniṣattu -6-8-2)

The mind is in a state of restlessness, wandering all the sides of this mundane

world like a disoriented person. The only thing that can control it is ‘Pranam’!

‘Pranamu’ means nothing but our inhaling and exhaling! One Inhale and

exhale is a life-form. This is what captivates the mind! Once this processes is

stopped, the ‘I’ which we refer to body will disappear. The body is

mortalized. But this ‘prana’ can be controlled by us only through yoga

which in fact means the culmination of self into ‘Paramatma’ which we

referred above. This is called ‘Prana vidyā’ or ‘Dhara vidya’. Called.

In the ‘Purusha Suktha’, the word 'Pranadvayurajayata' means that the gas

which we call as oxygen, in the body, originates from this prana. There is a

pistile in the middle of the millennial lotus in our body on the top. The same is

Brahma Sthana. That is how Brahma is otherwise called ‘Kamala Sambhava’.

If this prana is controlled and the mind is merged with prana, it will travel on

the path of Brahma and it will be immersed in Brahma as the salt stone melts

in the sea.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి- 300

अजरामर सूक्ति – 300

Eternal Quote - 300

हीयते हि मतिस्तात हीनैः सह समागमात् ।

समैश्च समतामेति विशिष्टैश्च विशिष्टताम् ॥ - हितोपदेश

హీయతేహి మతిస్తాత! హీనైస్సహ సమాగమాత్

సమైశ్చ సమతామేతి విశిష్టైశ్చష్టై విశిష్టతాష్ట మ్!

హీనులతో సహవాసము హీనపరచు నీ స్థితియును

నీ జ్ఞానము కృంగిపోవు నీ ధైర్యము వంగిపోవు

నీ సమాన స్థాయిని గల నిర్మల చిత్తుల నేస్తము

నీ స్థానమునున్నచోటె నిక్కముగా పదిలపరచు

జ్ఞాపకముంచుము నీదగు జ్ఞానులతో సావాసము

ఔన్నత్యము నీకు గూర్చు ఔదల దాల్చుము సూక్తిని

సంతప్తాయసి సంస్థితస్య పయసో నామాపి న శ్రూయతే

ముక్తాకారతయా తదేవ నలినీపత్రస్థితం దృశ్యతే ।

అంతస్సాగర శుక్తిమధ్యపతితం తన్మౌక్తికం జాయతే

ప్రాయే ణాధమమధ్యమోత్తమ జుషా మేవంవిధా వృత్తయః ॥

భర్తృహరి నీతి శతకము - స్జన్క పధ్ధతి - 58

దీనికి ఏనుగు లక్ష్మణకవి వారి తెలుగు సేత

నీరము తప్త లోహమున నిల్చి యనామకమై నశించు, నా

నీరమే ముత్యమట్లు నలినీదళ సంస్థితమై దనర్చు నా

నీరమే శుక్తిలో బడి మణిత్వము గాంచు సమంచితప్రభన్

పౌరుష వృత్తులిట్లధము మధ్యము నుత్తము గొల్చు వారికిన్

కొందరు ప్రతిభ లేకుండానే రాణిస్తారు లేక ప్రతిభ కలిగిన మేరకు పూర్తిగా

రాణించుతారు. కొందరు ప్రతిభకు మించి ప్రకాశించుతారు. కొందరు అప్రతిహతమైన

ప్రతిభ కలిగి కూడా విధి అన్న అగ్నికి ఆహుతియైపోతారు. భర్తృహరి ఈ విషయాన్ని బహు

చక్కగా వివరించినాడు. గమనించండి .

సంతప్తాయసి సంస్తితస్య పయసో నామాపి న శ్రూయతే

ముక్తాకారతయా తదేవ నళినీ పత్రస్థితందృశ్యతే

అంతస్సాగర శుక్తిమధ్య పతితం తన్మౌక్తికం జాయతే

ప్రాయేణాధమ మధ్యమోత్తమజుషా మేవంవిదా వృత్తయః

దీనికి ఏనుగు లక్ష్మణకవి వారి తెలుగు సేత

నీరము తప్త లోహమున నిల్చి యనామకమై నశించు, నా

నీరమే ముత్యమట్లు నళినీదళ సంస్థితమై దనర్చు నా

నీరమే శుక్తిలో బడి మణిత్వము గాంచు సమంచిత ప్రభన్

పౌరుష వృత్తులిట్లధము మధ్యము నుత్తము గొల్చు వారికిన్

ఒకే నీటి బిందువు కాలే ఇనుము పై బడితే ఆవిరియై పోతుంది, అదే తామర ఆకు

పైబడితే ముత్యమువలె ప్రకాశిస్తుంది, మరి ముత్యపుచిప్పలోనే బడితే ముత్యమే అయి

కూర్చుంటుంది. ఈ శ్లోకమున అధమ మధ్యమ ఉత్తమ పురుషులను, తగినంత విద్వత్తు

ఒకే విధముగా ఉంది కూడా తమ తమ నెలవులను బట్టియే తగిన గౌరవము

లభించుతుంది. నిజానికి ఆయా వ్యక్తుల వద్ద పనిచేయవలసి వచ్చుట కూడా ఘటన లేక

అదృష్టమే కదా! ఇందుకు కర్ణుడు,భీష్ముడు, ద్రోణుడు మొదలగువారు చక్కని

ఉదాహరణ.

కావున పరిశీలించి, పరీక్షించి పరిశోధించి సజ్జన సాంగత్యము చేస్తే సర్వదా

సుఖమయము.

हीयते हि मतिस्तात हीनैः सह समागमात् ।

समैश्च समतामेति विशिष्टैश्च विशिष्टताम् ॥ - हितोपदेश

नीच व्यक्तियों की संगती करने से बुद्धि क्षीण होती, अपने बराबरी लोगों की संगति से मति सामान ही

रहती है लेकिन विशिष्ट लोगों की संगती से विद्वात्ता के साथ कई और सुगुण प्राप्त होते हैं l

अल्प बुद्धि के सांगत से तुम अल्प हीन बन सकते हो

समबुद्धि से साथ जुड़े तो चढ़ नहीं सकता सीढी ऊपर

विद्वानों के साथ जुड़े तो विस्तृत यश तुम पासकते ओ

सोचको अपने ऊंचा करलो सुखमय जीवन सुबोध करलो

hīyate hi matistāta hīnaiḥ saha samāgamāt ।

samaiśca samatāmeti viśiṣṭaiśca viśiṣṭatām ॥- Hitopadeśa

Oh, Sir! In the company of the inferior, intellect attains inferiority; with

equals, it attains evenness; with the distinguished, it excels!

As is the company, so is the prosperity of the intellect.

Just as one rotten apple spoils the whole lot, a company of the

forsaken makes one perform deeds that are forbidden. There isn't

any positive growth. On the contrary, there is deterioration. At any

cost, one should keep away from such influences.

Being with equals does no harm to one's thinking prospects. They do

not drop in the growth chart, but they also do not attain greater

heights either. Their progress plateaus and knowledge stagnates.

Although this is not as bad as the previous kind of association, it isn't

very beneficial either.

Association of the distinguished and wise makes even a dull-witted

person, wise. There is no downside to this kind of company. One

does not fall off from his level of intellect nor does he stagnate.

However small, there is growth for sure! One should always aim at a

higher target and keep his eyes on goals that make him better with

each passing day. This is possible only when the company kept is

stellar.

Keep good friends!

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి – 307

अजरामर सूक्ति – 307

Eternal Quote – 307

गुणवज्जनसंसर्गात् याति नीचोऽपि गौरवम् ।

पुष्पमालाप्रसङ्गेण सूत्रं शिरसि धार्यते ॥ - सुभाषितसुधानिधि

గుణవజ్జన సంసర్గాత్ యాతి స్వల్పోపి గౌరవమ్!

పుష్పమాలానుషంగేణ సూత్రం శిరసి ధార్యతే!!

పూవులతోటి దారమును పోల్చగ, కల్గదు తావి, ఐనయున్

పూవులు మాలయై తరుణి పుష్కల కౌశిక కేశ శీర్షమున్

కోవగ తావులొల్కుచును కోమలి కొప్పును చేర్చె సూత్రమై

కావున పొందు మంచిదిగ కల్గిన గౌరవమబ్బు మోహనా!

సువాసనలను వెదజల్లే పూవులు స్త్రీ శిరమునకు ఎంతో శోభను కూర్చుటయే గాక, ఆమె రాకను గాలిద్వారా పరిసరాలకు చేరవేస్తుంది. దారమునకు పూవునకున్న స్నిగ్ధత సౌకుమార్యము, సువాసన లేవు. కానీ పట్టుదారములవలె ఎంతో నాజూకుగా ఉన్నపుష్కలమగు ఆమె కేశసంపదను కొప్పుగా చుట్టుకోన్నపుడు, ఆ కొప్పుచుట్టూ అమర్చవలసిన పుష్పహారమునకు ఆలంబన దారమే ! పూల సరమునకు ఆ దారము ఆధారమగుట చేత కృతజ్ఞతగా పూవులు తమ తావిని దానికి పంచినవి. పూవులు దారము చేత హారముగా మారి భగవంతుని మెడనజేరి ఆయన ఎదపై నివాసమేర్పరచుకొంతాయి దారముతో సహా! అందుకే పెద్దలు ఈ విధముగా తెలిపినారు:

వస్త్రేణ వపుషా మూర్ఖాః పండితానాం సభాస్వపి l

ఛత్రన్యాయేన రాజన్తే సత్సంగ ఫలమీదృశమ్ ll

శుభ్రమైన బట్టలు కట్టుకొని విజ్ఞుల సభలో మౌనముగా కూర్చొనియుంటే, నోరు తెరువనంతవరకు అతనికీ పండితులతో సమానముగా ఆదర సత్కారాలు లభిస్తాయి.

गुणवज्जनसंसर्गात् याति नीचोऽपि गौरवम् ।

पुष्पमालाप्रसङ्गेण सूत्रं शिरसि धार्यते ॥ - सुभाषितसुधानिधि

अच्छे लोगों की संगति से तुच्छ व्यक्ति भी मान-सम्मान प्राप्त करेगा। फूलों के बहाने सिर पर धागा भी चढ़ जाता है।

फूलों को माला बनना है तो एक डोरी की सहायता जरूर लेना पड़ता है। वह धागा, एक माला के रूप में, भगवान के कंठ सीमाको अलंकृत करता है और उनके हृदय के बिकट बसजाता है । महिलाएं इसे सिर पर भी पहनते हैं ! थागा, जिसे कोइ सुगंध नहीं होता, फूलों ने उसे अपनी सुगंध बाँटते हैं।

इसी तरह, मेधावी लोगों की संगति में रहने से तुच्छ को भी सम्मान मिलता है।

Guṇavajjanasaṃsargāt yāti nīco'pi gauravam ।

Puṣpamālāprasaṅgeṇa sūtraṃ śirasi dhāryate ॥ - subhāṣitasudhānidhi

Due to the company of good people, even an insignificant person will attain respectability. On the pretext of the flowers, the thread (too) gets worn on the head.

Flowers get tied into a garland using a string. That thread, in the form of a garland, will be offered to the Lord. It attains the highest respect of being at His feet or better yet, close to His heart. People would even wear it on their heads! Usually, nobody would wear just a string of thread on their hair as an adornment. But it is the company of the flowers that brings honor to the thread.

Similarly, being in the company of the meritorious brings respect and dignity to the insignificant as well.

స్వస్తి.

****************************************

అజరామర సూక్తి - 10

अजरामर सूक्ति – 271

Eternal Quote – 271

అజరామర సూక్తి – 272

अजरामर सूक्ति – 272

Eternal Quote – 272

अजरामर सूक्ति – 273

Eternal Quote – 273

अजरामर सूक्ति – 274

Eternal Quote – 274

అజరామర సూక్తి – 275

अजरामर सूक्ति – 275

Eternal Quote – 275

అజరామర సూక్తి – 276

अजरामर सूक्ति – 276

Eternal Quote – 276

అజరామర సూక్తి – 277

अजरामर सूक्ति – 277

Eternal Quote – 277

అజరామర సూక్తి – 278

अजरामर सूक्ति – 278

Eternal Quote – 278

అజరామర సూక్తి – 279

अजरामर सूक्ति – 279

Eternal Quote – 279

अजरामर सूक्ति – 280

Eternal Quote – 280

అజరామర సూక్తి – 281

अजरामर सूक्ति – 281

Eternal Quote – 281

అజరామర సూక్తి – 282

अजरामर सूक्ति – 282

Eternal Quote – 282

అజరామర సూక్తి – 284

अजरामर सूक्ति – 284

Eternal Quote – 284

అజరామర సూక్తి – 286

अजरामर सूक्ति – 286

Eternal Quote – 286

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/06/286-286-eternal-quote-286.html

अम्भोजिनी वनविहार विलासमेव

हंसस्य हन्ति नितरां कुपितो विधाता।

न तवस्य दुग्धजलभेविधौ प्रसिद्धां

वैदग्ध्यकीर्तिमपहर्तुमसौ समर्थः।। - भर्तृहरि नीति शतकम्

अपने अंदर मौजूद गुणों और अवगुणों का अवलोकन करते हुए अपना लक्ष्य निर्धारित करना चाहिये।

परमात्मा ने हमें कर्म करने की सारी शक्ति दी है और उस शक्ति भगवान् हम से चीन नहीं लेता l अगर वे

गुस्सा किए तो कोइ बाहरी सौलभ्य हमें दिया है वह तो चीन लेसकता है l महाभाक्त रंतीदेव से भगवान्

ने मुह के यहाँ खाना चीन सका लेकिन उनका दान गुण को कुछ नहीं करसका l इसलिये अपने कर्म

की प्रेरणा के लिये उसकी तरफ ताकने की बजाय अपने गुणों के आधार पर लक्ष्य की तरफ बढना

चाहिये। सच बात तो यह है कि परमात्मा ने जिन गुणों को स्वाभाविक रूप से हमें सौंपा है उन्हें वह

चाहकर भी वापस नहीं ले सकता क्योंकि वह फल को प्रदान तो करता है पर कर्र्म का निर्धारण जीव

को स्वयं ही करना है।

అజరామర సూక్తి – 287

अजरामर सूक्ति – 287

Eternal Quote – 287

Indulging a child should be for only as long as they have innocence. After that the parents need to hide their love, like the king does for his subjects.

Although the verse says 'bālaka' (son) and 'pitā'(father), we will consider it as

'santāna' (children) and 'pitarau' (parents), for obvious reasons! In today's world, both parents have an equal role in nurturing both genders of children!!)

When one understands the consequences of his choices, it is hard to make bad ones! Isn't this the one tool we want our children to be equipped with?

In this context please go through this shloka which is quite relevant to the subject.

Rajavat pancha varshani dasha varshani thAdavath l

prApthE thu SHOdashE varSHE puthram mithravadaacharEth ll

Neethi shaastra

Shower all your affection and treat the child for the first five years of his life, as a king or queen. For the next ten years deal firmly with even corporal punishment with the child, if needed. Once the child is sixteen, treat him as a friend.

Our ancisters gave us a treasure of morals. Just we have to search for what we want and there is no need to pay any heed to European Morals.

అజరామర సూక్తి – 288

अजरामर सूक्ति – 288

Eternal Quote – 288

पदम् मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्त दन्तिनः ll

बालस्यापि रवेः पादाः पतन्त्युपरि भूभृताम् ।

तेजसा सह जातानां वयः कुत्रोपयुज्यते ॥ - पञ्चतन्त्र, मित्रभेद

हाथी का शरीर शेर से बहुत बड़ा होता है, लेकिन वह हाथी के ऊपर कूद जाता है और

हाथी के जो खोपड़ी से तरल वसा स्रावित होता है उस खोपड़ी पर अपने पैर रखता है। उसी तरह

शेर का शावक भी हाथी की खोपड़ी पर कूद जाता है l

बहुत ही कोमल सूरज सुबह जल्दी उठ जाता है क्योंकि वह गहरी घाटियों तक पहुँच सकता है और

पहाड़ों की चोटियों को भी छू सकता है.. वह राजाओं पर और साथ ही राजा के आदमियों पर भी

चमक सकता है। जो लोग स्वाभाविक रूप से प्रतिभाशाली हैं, उनकी उम्र का उनकी उपलब्धियों से

कोई संबंध नहीं है।

यह निश्चित रूप से एक विशेषता है जिसे हर कोई रखना चाहता है! किसी के वर्षों के अनुभव के

आधार पर उपलब्धियां मिलना जरूरी नहीं हैं। बच्चे, अपने भोलेपन और मासूमियत से भी बड़ों को